Учебное пособие подготовлено на основе типовой программы дисциплины «Гидрология рек»

o‘zgarmas harakat va o‘zgaruvchan harakatlarga ajratish mumkin. 
O‘zgarmas harakat, o‘z navbatida, ikkiga - tekis va tekismas 
harakatlarga bo‘linadi. 
Tekis harakatda suvning oqish tezligi (

), jonli kesma maydoni (

), 
suv sarfi (
Q
) daryo uzunligi bo‘yicha o‘zgarmas, ya’ni bir xil qiymatlarda 
kuzatiladi. Natijada, o‘zan tubi nishabligi ( 
i
) va suv sathi nishabligi (
J
) 
bir­biriga teng yoki parallel bo‘ladi (10.1­rasm, a). 
Tekismas harakatda suv sathi nishabligi (
J
), suvning oqish tezligi 
(

), jonli kesma maydoni (

) daryo uzunligi bo‘yicha o‘zgarib turadi. 
Tekismas harakat sekinlanuvchan va tezlanuvchan harakatlarga bo‘linadi. 
Sekinlanuvchan harakatda suv sathi nishabligi (
J
) o‘zan tubi nishabligi (
i
) 
dan kichik bo‘ladi. Tezlanuvchan harakatda esa uning teskarisi kuzatiladi 
(10.1­rasm, b; v). 
O‘zgaruvchan harakatda oqimning barcha gidravlik elementlari - 
suvning oqish tezligi (

), jonli kesma maydoni (

), suv sarfi (
Q
) va 
boshqalar daryo uzunligi bo‘yicha hamda vaqt bo‘yicha o‘zgaruvchan 
bo‘ladi. Bunday harakat daryolarda to‘linsuv davrida, gidrotexnik 
inshootlar, ayniqsa, suv omborlari to‘g‘onlarining quyi beyflarida 

---

107 
kuzatiladi. 
10.1 – rasm. Daryo suvi harakatining turlari 
 
a – tekis harakat; b, v - tekismas harakat. 

- harakat yo‘nalish, 
J
- suv 
yuzasi nishabligi, 
i
- o‘zan tubi nishabligi, 
G
- harakatlantiruvchi kuch, 
y
x
G
G ,
- harakatlantiruvchi kuchning gorizontal va vertikal
tashkil etuvchilari. 

---

108