Va oliy nerv faoliyati

metodlar va izotop indikatorlar metodikasi yordamida aniqlandi. 
Uglevodlarning sitoplazmada parchalanishi (glikoliz), oksidlanish protsesslaridan 
bo‗lmish fosforillanish protsessi mitoxondriyalarda ro‗y berishi, oqsil sintezining 

---

145 
ilk stadiyalari sitoplazmada, keyingi stadiyalari esa mikrosomalarda sodir bo‗lishi 
bilindi. Turli fermentlar hujayraning shunga yarasha turli qismlariga taqsimlanadi. 
Organizmning boshqa hamma fiziologik funktsiyalari kabi, xujayralarda 
uzluksiz ro‗y beradigan modda almashinuv protsesslari ham doimiy va 
o‗zgarmas xodisa emas. Ular ham dinamik o‗zgaruvchan bo‗ladi. Tashqi muhit 
ta`sir etganda yoki organizmning ichki muhiti o‗zgarganda modda almashinuvi
kuchayishi yoki susayishi, sifat jihatdan ham o‗zgarishi mumkin, hujayralar 
ishlab turganda hamisha shunday bo‗ladi, shu bilan birga tinchlikdagi modda va 
energiya almashinuvi (organizmdagi har qanday tinchlik nisbiy, chunki xayotiy 
protsesslar modda va energiya sarfi bilan ta`riflanadi) ish vaqtidagi almashinuvga 
o‗tadi; hujayra qancha ko‗p faoliyat ko‗rsatayotgan bo‗lsa, ish vaqtidagi 
almashinuv o‗shancha intensiv (shiddatli) bo‗ladi. 
Biologik reaksiyalar.Har qanday organizm va uning barcha hujayralari 
ta`sirlanuvchan bo‗ladi, ya`ni tashqi muhit ta`sir etganda yoki xolati buzilganda o‗z 
strukturasini o‗zgartish, aktiv faoliyat ko‗rsatish, bu faoliyatni kuchaytirish yoki 
susaytirish' bilan javob beradi, bu esa modda va energiya almashinuvining sifat 
hamda miqdor o‗zgarishlariga chambarchas bog‗liq. Turli ta`sirlarga javoban 
organizm hujayralari strukturasining o‗zgarishi biologik reaksiyalar, ularni 
vujudga keltiradigan, yuzaga chiqaradigan
ta`sirlarni esa ta`sirlovchilar 
(ta`sirlar yoki stimullar) deb yuritishadi. 
Biologik reaktsiya tushunchasi g‗oyat keng bo‗lib, turli ta`sirlarga javoban 
organizm, organlari va hujayralari ko‗rsatadigan faoliyatning hamma turlarini o‗z 
ichiga oladi. Hujayralar reaksiyasi shakli, strukturasi, o‗sish va bo‗linish 
protsessining o‗zgarishida, ularda turli ximiyaviy birikmalar hosil bo‗lishida, 
potentsial energiyaning kinetik energiyaga (elektr, mexanik issiq, yorug‗lik 
energiyasiga) aylanishida, biron ish bajarilishida (fazoda ko‗chish, muayyan 
moddalarni chiqarish, hujayrada muayyan moddalarni konasentratlash soxasidagi 
osmotik ishda) namoyon bo‗ladi. 
Butun organizmning reaktsiyalari, ayniqsa xulq-atvori (yurish-turishi) ning 
barcha murakkab aktlari g‗oyat turli-tuman.. Ular yuzaga chiqayotganda ko‗p 
organlar va son-sanoqsiz hujayralar faoliyati o‗zgaradi, chunki organizm hamisha 
turli ta`sirlarga butun, yagona murakkab sistema sifatida reaktsiya ko‗rsatadi.
Modomiki shunday ekan, organizm reaksiyalari garchi hujayralar 
faoliyati tufayli ro‗y bersa ham, bu reaksiyalarni ayrim hujayralarning 
reaksiyalaridan iborat qilib qo‗yish yaramaydi. Sistemaning qonuniyatlarini shu 
sistemadagi ayrim elementlarning qonuniyatlaridan iborat deb bilish mumkin 
emas.