Z nishanova, G. Alimova

XVII - BO B
112

---

4. Nutqiy qobiliyatlar — o‘z fikrini, his-tuyg‘usini nutq yordamida 
ifodalab bera olish;
5. Tashkilotchilik qobiliyati — talabalarjamoasini uyushtira olish, 
ji pslashtira olish, ishini tashkil etish;
6. Avtoritar qobiliyatlar — talabalaiga bevosita emotsional-irodaviy 
ta’sir ko‘rsata olish;
7. Kommunikativ qobiliyatlar — talabalar bilan muloqot qila 
olish;
8. Pedagogik xayol qobiliyati - pedagogik faoliyat natijalarini 
oldindan ko‘ra bilish;
9. Diqqatni taqsimlay olish qobiliyati - bir vaqtning o‘zida 
diqqatni bir qancha faoliyatga talabaga qarata olish.
17.2. Fanni o‘qitishda o‘qituvchi qo‘Haydigan uslubiy yondashuv
turlari
Bo‘lajak o‘qituvchilarda talabalik yillaridanoq darsni qanday 
uslubda o‘tishi haqida tasawurlar paydo bo‘ladi. Qanday uslubda dars 
o‘tishni har qaysi pedagog individual tanlaydi. Dars o‘tish uslubida 
pedagogning o‘z ishiga va talabalaiga bo‘lgan munosabati aks etadi. 
Hozirgi kunda psixologiyada boshqarish, shu jumladan, dars 
jarayonini tashkil etish va boshqarishning uch uslubi ajratiladi. Quyida 
ushbu uch uslub va ularga xos xususiyatlar keltiriladi:
1. Avtoritar uslub: mashg'ulotlaming maqsadi talabalaiga har 
doim ham tushunarli bo‘lavermaydi; o‘qituvchi ozchilik talabalaming 
ism-familiyasini biladi; o‘qituvchi ko‘proq “kuchli talabalar” bilan 
muloqotga kirishadi; o‘qituvchi talabalaming bahosini pasaytirishga 
moyil bo‘ladi; o‘qituvchi uning faoliyatiga berilgan bahoni jahli chiqib 
qabul qiladi.
2. Demokratik uslub: mashg'ulotlaming maqsadi talabalaiga doim 
tushunarli bo‘ladi: o‘qituvchi ko'pchilik talabalaming ism-familiyasini 
biladi; o ‘qituvchi talabalar bilan muloqotga tanlovchan emas; 
o‘qituvchi talabalaming bilimini faoliyatini baholashda ob’ektiv 
yondashadi; o ‘qituvchi uning faoliyatiga berilgan bahoni 
qiziquvchanlik bilan qabul qiladi.
113

---

3. 
Liberal uslub: mashg‘ulotlaming maqsadi talabalaiga ko‘pincha 
tushunarli bo‘lmaydi; o ‘qituvchi talabalarni odatda umumarf 
bilmaydi; o‘qituvchi “kuchli talabalar” bilan yumshoq,, “kuchsiz 
talabalar” bilan qattiq muomalada bo'ladi; o ‘qituvchi “kuchli 
talabalar” bahosini oshirishga, “kuchsiz talabalar” bahosini pasaytirib 
yurishga moyil bo‘ladi; o‘qituvchi uning faoliyatiga berilgan bahogai 
befarq bo‘ladi.
Har bir uslub o‘zining ijobiy va salbiy tomonlariga ega. Masalan, 
demokratik uslubda dars o'tilganda, talabalaming o‘z faoliyatidan 
qoniqishi yuqori bo‘ladi. Qisqa vaqt ichida qat’iy qaror qabul qilish 
talab etilgan sharoitda avtoritar uslub ma’qulroq. Ammo avtoritar 
uslubda jazolash usullari haddan tashqari ko‘p qo‘llanadi. Shuning 
uchun vaziyat auditoriya, dars turi xususiyatlaridan kelib chiqib 
o’qituvchi u yoki bu uslubning ustun tomonidan foydalanish, zaif 
tomonlarini bartaraf etishi lozim.