Ўзбекистон республикаси ички ишлар вазирлиги а к а д е м и я

З.Фрейднинг таълимотига кўра, инсон психикаси уч дара- 
жанинг ўзаро ҳамкорлигидан ҳосил бўлади: онгсизлик, онг олди 
ва онглилик даражалари. Буларнинг ичида онгсизлик даражаси 
психикада катга аҳамиятга эга. Инсон психикасининг бу дара­
жасида табиий инстинктлар ва «бирламчи майллар» устувор- 
лик қилади. З.Фрейд асосий майллар крторида жинсий майл- 
ларни устун кўйган. Индивиднинг онгсизлик билан боғлиқ майл- 
лари жамият учун катта хавф-хатар туғдиради. Жамият ўзини 
киши майлларидан ҳимоя қилиши учун ижтимоий нормалар 
ва бошқа маданият элементларидан иборат устқурма механизм- 
ларни вужудга келтирган. Ўта кучли табиий эҳгиёжларни иж­
тимоий нормалар билан тийиб туриш дин ёрдамида мустаҳкам- 
ланади. З.Фрейднинг фикрига кўра, табиий майлларнинг тийи- 
лиши индивид психикасида невроз ҳолатини вужудга келтира­
ди. Дин ҳам жамоа неврозининг бир туридир. Лекин дин жамоа 
неврози сифатида кишини индивидуал изтироблардан сақпай- 
ди, индивидуал неврознинг ривожланишини тухтатаои ва фо­
жиали оқибатларга олиб келишига йўл қўймайди.
Юқорида қдйд этилган фикрлардан келиб чиқиб, динни 
вужудга келиши сабабларини унинг алоҳида хусусиятлари­
ни ўрганиш билан тўлиқ тушунтириб бўлмаслигига амин 
бўламиз. Масалага бундай ёндашув динни комплекс ўрганиш- 
ни тақозо этади. Зеро, комплекс ўрганиш унинг жамиятда 
такрор ишлаб чиқаришга сабаб бўладиган илдизларини аниқ- 
лашга ёрдам беради.
Диннинг вужудга келиши, авлоддан-авлодга ўтиб бориши 
ва ривожланиши учун шарт-шароитларни шакллантирувчи 
омиллар унинг илдизлари деб аталади. Диннинг илдизлари уч 
қисимга бўлинади. Уларнинг ҳар бири динни ўрганишда жуда 
муҳим. Бу қисимлар биргаликда диннинг вужудга келиши учун