Йилларда германия. 1-§. Германияда маъмурий-ҳудудий бошқарув тизими

1945-2023 ЙИЛЛАРДА ГЕРМАНИЯ.

1-§. Германияда маъмурий-ҳудудий бошқарув тизими

Европанинг марказида жойлашган Германия Федератив Республикасининг ер майдони- 356,96 квадрат километр; аҳолиси 84 млн киши; давлат тили-немис тили; пойтахти-Берлин (1999 йил июлдан); пул бирлиги-евро (2002 йил 1 январдан); давлат тузуми-парламентар демократик республика; давлат тузилиши- 16 та земел (ўлка)дан иборат федератив давлат;

Давлат бошлиғи-Президент; ҳукумат бошлиғи-Канцлер; Парламент икки палата-Бундестаг ва Бундесратдан иборат. Парламент Социал-демократлар партияси, Христиан-демократлар иттифоқи ва Либераллар партияси кўпчиликни ташкил этади. Кейинги парламент сайловлари 2010 йилда бўлиб ўтди. Иқтисоди-эркин бозор иқтисоди. Ялпи ички маҳсулот-1.940.0 млрд доллар; аҳоли жон бошига-23629 доллар; йиллик ўсиш-1,5 фоиз.
Иккинчи жаҳон урушининг тугаши билан немис заминида иккита давлат: 1949 йил май ойида Германия Федератив Республикаси, октябрда эса Германия Демократик Республикаси ташкил топди. 1949 йил 23 майда қабул қилинган Ғарбий Германиянинг Асосий қонуни мамлакатни “демократик ва ижтимоий федератив давлат” деб эълон қилди. Унга кўра давлат федератив бирлик (земел)лардан ташкил топди. Дарҳақиқат, орадан қирқ йил ўтиб 1990 йил 3 октябрда ГФР ва ГДР қўшилишидан ягона Германия давлати қайта дунёга келди.

Германия парламенти.

Мамлакатда қонун чиқарувчи ҳокимият парламент томонидан амалга оширилади. Парламент икки палата-Бундестаг ва Бундесратдан иборат.
Бундестаг умуммиллий вакиллик палатаси бўлиб, 656 нафар депутатдан иборат. Депутатлар тўғридан-тўғри овоз бериш йўли билан 4 йил муддатга сайланадилар. Бундесрат эса федерал вакиллик органи бўлиб, ўлкалар манфаатини ҳимоя этади. Палата 68 аъзодан иборат. Уларнинг барчаси ўлкалар ҳукуматлари томонидан тайинланадилар. Шунинг учун Бундесратни ҳукуматлараро вакиллик палатаси деб ҳам аташади. Ҳар бир ўлка камида учутадан вакил тайинлайди. Аҳолиси 2 миллиондан ортиқ ўлкалар 4 тадан, 6 миллиондан ортиқ ўлкалар эса 5 тадан, 7 миллиондан зиёд аҳолига эга ўлкалар 6 тадан вакил тайинлаш ҳуқуқига эга. Бошқа давлатлардан фарқли ўлароқ, Германиянинг Асосий қонуни ҳар икки палатанинг ваколатларини конституциявий тарзда белгилаб беради. Бундестагга қуйидаги масалалар бўйича мутлақ ваколатлар беради; ташқи ишлар, мудофаа, фуқаролар хавфсизлиги; федерация фуқаролиги; кўчиб юриш эркинлиги, паспорт режими, иммиграция, ўлчов, тош-торози режими, ягона вақт ўлчови; ҳудуднинг божхона ва савдо бирлиги, савдо ва кемачилик тўғрисидаги шартномалар, товар муомаласи, эммиграция, экстрадация; валюта, пул муомаласи эркинлиги, хориж билантовар ва тўловларнинг айланиши, божхона ва чегара соқчилиги; ҳаво алоқаси, федерацияга тегишли темир йўллар алоқаси почта ва телекомуникациялар хизмати. Умуман олганда, миллий сиёсатнинг энг муҳим масалалари Бундестаг ваколатлари сирасига киради. Бундестаг 67-моддага биноан, ҳукумат раҳбари-федерал Канцлерга ишончсизлик вотуми билдириши ва уни вазифасидан озод этиш тўғрисида илтимос билан федерал Президентга мурожаат қилиши мумкин.Бундан ташқари Бундестагда тергов комитетлари, Европа Иттифоқи ишлари бўйича комитет, ташқи ишлар комитети, мудофаа комитети, петициялар бўйича комитет ва бошқа комитетлар фаолият кўрсатади. Бундестаг ва унинг комитетлари федерал ҳукуматнинг ҳар қандай аъзосини ўз мажлисларида иштирок этишини талаб этишлари ва уларни тинглашлари мумкин.
Бундесрат ваколатларига келсак, унинг қуйидаги ваколатлари белгиланган: фуқаролик ҳуқуқи, жиноий ҳуқуқ ва ҳукмлар ижроси, суд тизими, суд ишларини юритиш, адвокатура, нотариал ва юридик маслаҳат; фуқаролик ҳолати далолатномалари; иттифоқлар ва йиғилишлар ҳуқуқи; хорижликларнинг бу мамлакатда бўлишга ва доимий яшашга бўлган ҳуқуқи; қурол-яроғ ва портловчи моддалар тўғрисидаги қонунлар; немис маданий бойликларини хорижга ташиб кетишдан муҳофаза қилиш; қочоқлар ва кўчирма қилинган шахсларга доир ишлар; оммавий ижтимоий таъминот; ўлкалардаги фуқаролик; хўжалик ҳуқуқи; ядро энергетикаси ва радиоактив ашёлар; меҳнат ҳуқуқи, меҳнатни муҳофаза қилиш ва ижтимоий суғурталаш; таълим соҳаси; ерлар, табиий бойликлар ва ишлаб чиқариш воситаларига мулкчилик ҳуқуқи; ерлар ва қишлоқ хўжалигида ижара ҳуқуқи; очиқ денгизда ва ички сувлардаги кема қатнови, метеорологик хизмат; йўл харакатлари ва жамоат транспорти; федерацияга қарамайдиган рельсли йўллар; чиқиндиларни йўқ қилиш, табиатни муҳофаза қилиш, шовқинга қарши курашиш.
Германия парламентининг учдан икки қисми Бундестаг депутатларидан, учдан бир қисми эса Бундесрат аъзоларидан ташкил топган Қўшма комитетлар ҳам фаолияти кўрсатади. Қўшма комитетнинг ташкил этилиши ва бу жараён фаолияти махсус регламент билан тартибга солинади.
Германия парламентаризмининг ўзига хос хусусиятларидан бири икки палата орасида рақобатнинг мавжудлигидир. Айнан Конституцияда “рақобат” сўзининг ишлатилиши (72,74- моддалар) бу борада ҳеч қандай шубҳага ўрин қолдирмайди. Платалар орасидаги ваколатлар тақсимоти масаласи ҳам етарли даражада аниқлик билан ўз ифодасини топган. Умуммиллий масалаларни ҳал этишда федерал палата-Бундестаг устивор мавқега эга Чунки Асосий қонунинг 31-моддасига биноан “федерал ҳуқуқ ўлкалар ҳуқуқидан устунликка эгадир”.