1-§. Fanning mazmuni, vazifalari, predmeti va uslublari. Kimyoviy va mexanik texnologiyalar haqida tushuncha

Umumiy joylashtirish tendentsiyalari. Umuman kimyo sanoatining va 
ayniqsa uning alohida tarmoqlarining ilmiy intensivligini kuchaytirish yuqori 
rivojlangan mamlakatlarda ushbu sohani rivojlantirish ustuvorligini belgilab berdi. 
Soʻnggi yillarda kimyo sanoatining koʻplab anʻanaviy tarmoqlari – konchilik 
kimyosi, noorganik kimyo (oʻgʻitlar ishlab chiqarish), baʻzi oddiy organik 
mahsulotlarni (shu jumladan plastmassa va kimyoviy tolalar) ishlab chiqarish 
rivojlanayotgan mamlakatlarda jadal rivojlanmoqda. 

---

Sanoati rivojlangan davlatlar tobora ilm – fan talab qiladigan kimyoviy 
mahsulot turlarini ishlab chiqarishga ixtisoslashmoqda. Jahon kimyo sanoatida 
toʻrtta asosiy mintaqalar mavjud: 
1. Xorijiy Yevropa, birinchi navbatda, Germaniya, Italiya, Frantsiya, Buyuk 
Britaniya, Niderlandiya, Belgiya, ular dunyo ishlab chiqarish va kimyoviy 
mahsulotlar eksportining 23–24% ni tashkil qiladi. Ushbu mintaqadagi eng 
"kimyoviylashtirilgan" mamlakat Germaniya. Ikkinchi Jahon Urushidan keyin 
ushbu hududda asosan kimyo sanoati import qilinadigan xom ashyolarga 
eʻtibor qaratdi. Bu kimyo sanoatining portlarga (Rotterdam, Marsel va 
boshqalar), shuningdek Rossiyadan (asosan Sharqiy Evropada) yirik neft va 
gaz quvurlari yoʻnalishlariga oʻtishiga olib keldi. 
2. Shimoliy Amerika. Bu yerda AQSh ayniqsa ajralib turadi – dunyodagi eng 
yirik kimyoviy mahsulot ishlab chiqaruvchi va eksport qiluvchi (jahon 
kimyoviy mahsulotlarining qariyb 20% va dunyo eksportining 15%). 
3. Sharqiy va Janubiy-Sharqiy Osiyo. Bu yerda Yaponiya (dunyo ishlab 
chiqarish va kimyoviy mahsulotlar eksportining 15 foizi), Xitoy va Koreya 
ajralib turadi. 
4. Mustaqil Davlatlar Hamkorligi (MDH) (bunda Rossiya kimyoviy ishlab 
chiqarishning 3 – 4 foizini tashkil qiladi). 
Bundan tashqari, Fors koʻrfazida kimyoviy mahsulotlar (asosan organik 
sintezning yarim mahsulotlari va oʻgʻitlar) ishlab chiqarishga ixtisoslashgan juda 
katta mintaqa rivojlandi. Bu yerda ishlab chiqarish uchun xom ashyo ulkan (neft 
qazib olish) gazning katta resurslari. Mintaqaning neft qazib oluvchi mamlakatlari 
– Saudiya Arabistoni, Birlashgan Arab Amirliklari, Quvayt, Eron, Bahrayn va 
boshqalar dunyoning deyarli butunlay eksportga yoʻnaltirilgan kimyoviy 
mahsulotlarining 5 – 7 foizini taʻminlaydilar. 
Ushbu hududlardan tashqarida kimyo sanoati Hindiston, Meksika, Argentina, 
Braziliya va boshqa mamlakatlarda rivojlangan.