1-Mavzu: Falsafaning fan va dunyoqarashga doir mohiyati Reja

Falsafaning gnoseologik funksiyasi tajribada sinash, tavsiflash yoki shak-
shubhasiz inkor etish mumkin bo„lmagan, ya‟ni fan ochib berish, tadqiq etish va 
tahlil qilishga qodir bo„lmagan narsalar va hodisalarni oqilona yo„l bilan 
tushuntirishga harakat qilishdir. Falsafa u yoki bu mohiyati aniqlanmagan yoki 
kam o‗rganilgan hodisalarni tushuntirishga nisbatan o‗z yondashuvlari, 
nazariyalari va gipotezalarini taklif qilar ekan, ularni bilishga bo‗lgan 
qondirilmagan qiziqish o‗rnini muayyan darajada to‗ldiradi, shu tariqa mifologik 
va diniy fantaziyalarga kamroq o‗rin qoldiradi. Falsafa gnoseologiyada hal 
qiladigan boshqa bir muhim vazifa «Haqiqat nima?», «Uning mezonlari qanday?», 
degan masalalar bilan bog‗liq, zero har qanday bilish jarayoni oxir-oqibatda, u yoki 
bu tarzda haqiqatning tagiga etishga qarab mo‗ljal oladi, bu esa eng muhim 
masaladir.

---

Metodologik funksiyasi u yoki bu maqsadga erishishning muayyan usulini, 
shuningdek borliqni nazariy va amaliy o„zlashtirishga qaratilgan usullar yoki 
amallar majmuini anglatadi. (bu tushuncha yunoncha methodos – yo‗l, tadqiqot, 
tekshirish so‗zidan kelib chiqqan). Boshqacha qilib aytganda, bu faylasuf yoki 
olim o‗zi o‗rganayotgan predmetning tadqiqot yo‗lidir. Odatda metodologiya 
muammolari falsafa doirasida o‗rganilgan, biroq ayrim fanlar vujudga kelishi bilan 
falsafiy (umumiy) metodlar bilan bir qatorda muayyan, ayrim ilmiy metodlar ham 
rivojlana boshladi. Falsafaning boshqa bir muhim metodologik funksiyasi falsafada 
ham, ayrim fanlarda ham muhim rol o‗ynaydigan har xil kategoriyalarni ishlab 
chiqishdan iborat. Kezi kelganda yana shuni ham ta‘kidlab o‗tish lozimki, falsafa 
o‗ta keng tushunchalar, ya‘ni kategoriyalar bilan ish ko‗rar, ularni ta‘riflar ekan, 
metodologik funksiya bilan bir vaqtda dunyoqarashni shakllantirish funksiyasini 
ham bajaradi.