1. Oqıw materialları

Dún`yaġa kóz-qarastıń dúzilisi dún`yanı seziw, dún`yanı qabıl etiw hám dún`yanı túsiniw kibi eń áhmiyetli elementlardan iborat.
Dún`yanı seziw – bul ózin qorshaġan dún`yanı sezgilar járdeminde sezimlik qabıl etiw. Bunda tuyġılar, keypiyat dún`yanı misli reńlerge boyaydı, onıń obrazın sub`ektiv, sap individual sezgilar orqalı aks ettiredi. Máselen, biytap adamga hádden tısqarı jarıq bolıp túyiliwi múmkin bolġan nur, salamat adam ushın normal boladı; dal`tonik reńler gammasın kóriw qábileti normal bolġan adamġa qaraġanda pútkilley basqasha qabıl etedi. Bunnan dún`yanı seziwdiń hár qıylı, atap aytkanda optimistlik, pessimistlik, tragediyalıq tipleri kelip shıġadı.
Dún`yanı qabıllaw – bul átirap bolmıstı ideal obrazlarda elesletiw bolıp tabıladı. Dún`yanı qabıllaw durıs yaki nadurıs bolıwı, yaġnıy bolmısqa sáykes kelmesligi múmkin. Bul jaġdayda bolmıs nadurıs elesletiledi yaki illyuziyalar, suw perileri, albaslılıar, kentavrlar haqqındaġı elesletiwlerge uqsas fantaziyalar payda boladı.
Dún`yanı túsiniw – insannıń hám onı qorshaġan dún`yanıń mánisin anıqlaw, sonday-aq tábiyatda júz beriwshi waqıya hám processlerdiń óz-ara baylanısların túsiniwge qaratılġan aqılıy-biliw iskerligi bolıp tabıladı.
Dún`yanı seziw hám qısman (elementar formalarda) dún`yanı qabıllaw tek insanġa ġana emes, al bálkim haywanlarġa da tán bolsa, dún`yanı túsiniw bolsa tek adamlarġa tán qásiyet, ózgeshelik bolıp tabıladı.
Dún`yaġa kóz-qarastıń tariyxıy formaları. Túrli dáwirler biliwdi jáne de tereńlestirdi hám insannıń dún`yaġa kóz-qarasın keńeytti. Usıġan sáykes ráwishte ápiwayı (empirikalıq) dún`yaġa kóz-qaras ta bayıp bardı, onıń negizinde ózin-ózi shólkemlestiriw nızamlarına muwapıq jáne de quramalıraq dúzilmeler áste-aqırın nızamlariga muwapıq yanada quramalıroq tuzilmalar asta-sekin qáliplesti hám bul aqırġa nátiyjede dún`yaġa kóz-qarastıń jeke formaları yaki, tariyxıy tiplerdi parıqlawġa alıp keldi.
Tariyxıy aspektten dún`yaġa kóz-qarastıń dáslepki formaları mif hám din, filosofiya hám ilim bolıp, bul halat insaniyattıń evolyuciyalıq rawajlanıwınıń ulıwmalıq logikası menen baylanıslı. Kónlikpeler, tájiriybe hám ápiwayı bilimler toplanıwına qarap, olardı áwladtan-áwladqa ótkiziw mashqalası júzege kelip qoymastan, báslkim alġashqı adamlardıń dún`yaġa kóz-qarası da quramalasıp barġan. Bul dún`yaġa kóz-qarastıń rawajlanıwınıń belgili bir basqıshında toplanġan bilimlerdiń «joqarı basqıshına» jetkennen keyin basqa hár qanday quramalı sistemada bolġanı sıyaqlı, dún`yaġa kóz-qarasta da ózin ózi sholkemlestiriw nızamları ámel kıla baylaġan.
Máselen, bul qubılıstıń mánisin jaqsıraq túsiniw ushın shaxsiy kitapxanada kitaplar jıynaw menen baylanıslı mısalġa múrájaat etew orınlı boladı. Usı kitapxanda kitaplar bir neshew bolsa, olardı sistemaġa salıw talap etilmeydi, olardıń qay jerde jatırġanlıġı hám olardıń óz-ara múnásibetiniń qandaylıġı da áhmiyetke iye emes. Kitapxana kólemi onlap kitaplar menen ólshengen táġdirde ġana, olardan paydalanıwġa qolaylılıq jaratıw ushın kitaplardı belgili bir tárizde ornalastırıw, sistemaġa salıw talap etiledi. Kitaplar sanı qansha kóp bolsa, olar menen islew sonsha ańsat hám qulay bolıwı ushın olardı klassifikaciyalaw, tártipke salıw, ruknlarga ajratiw sisteması sonsha quramalı boladı.
Alġashqı adamlardıń ancha rawajlanġan dún`yaġa kóz-qarasıda ózin ózi tashkil etiw nızamlariga muwapıq ayni sonday tártiplilik dastavval mif hamda dinniń alġashqı formaları kórinisida júzege keldi.