4-mavzu. Sifat analizining sistemalari. Reja

 
Atom-absorbsion usul ham o’z mohiyatiga ko’ra alanga fotometriyasi usuliga o’xshaydi. 
Tarkibida aniqlanishi kerak bo’lgan element bor eritma purkagich orqali aerozol holida alangaga 
kiritiladi. Alanga fotometriyasida tekshirilayotgan element chiqarayotgan nurlanish intensivligi 
o’lchansa, atom absorbsion usulda aniqlanayotgan element atomlari tomonidan yutilayotgan 

---

nurlanish intensivligi o’lchanadi. Nurning yutilish darajasi 99% ga yaqin bo’lganligi uchun atom 
absorbsion usulning sezgirlik darajasi ancha yuqori bo’lib, bu jihatdan u alanga fotometriyasidan 
ustun turadi. Bu usul alangada erkin atomlar holida mavjud bo’ladigan elementlar miqdorini 
aniqlash uchun qo’llanilishi mumkin. Analizlarni «Spektr-1» priborida o’tkazish mumkin. 
 
Lyuminessent analiz ul`trabinafsha nurlar ta’sirida tekshirilayotgan eritmadagi moddadan 
chiqayotgan nurlanishni tekshirishga asoslangan. Ul`trabinafsha nurlar chiqaruvchi manba sifatida 
simobli kvars lampadan foydalaniladi. Lyuminessensiya hodisasi barcha moddalar uchun 
xarakterli emas, ammo maxsus reaktivlar bilan qayta ishlangandan so’ng ko’pgina moddalarda nur 
chiqarish xususiyati paydo bo’ladi. Bu hodisa xemilyuminessensiya deyiladi. Lyuminessent 
analiz usuli moddaning juda kam miqdori (10
-10
va hatto 10
-13
g) ni ham aniqlash imkonini beradi. 
 
Emission spektral analiz usuli. Moddalarning emission spektrini o’rganishga asoslangan. 
Analiz qilinayotgan modda namunasi gaz gorelkasida (≈2000-3000° C), elektr yoyda (≈5000-
7000
0
C) yoki yuqori kuchlanishli uchqunda (≈7000-15000°C) yoqiladi. Bunda tekshirilayotgan 
modda bug’lanadi va o’zini tashkil etuvchi atomlar yoki ionlarga dissosilanadi. Atomlar yoki 
ionlar ko’zg’algan holatga o’tadi va emission spektr hosil qiladi. Har xil rangdagi spektr 
chiziqlarning hosil bo’lishi kuzatiladi (chunki qizdirilgan moddalar uchun tutash spektr hosil 
bo’lmay, chiziqli spektr hosil bo’ladi). 
To’lqin uzunligi va tebranish chastotasi ma’lum qiymatga ega bo’lgan nurdan 
foydalanilganda chiziqli spektrda aniqlanayotgan element uchun xarakterli bo’lgan doimiy 
chiziqlar paydo bo’ladi. Ana shu chiziqlarga qarab tekshirilayotgan modda tarkibida 
aniqlanayotgan elementning bor-yo’qligi haqida xulosa chiqariladi. Spektrda hosil bo’lgan 
chiziqlarning intensivligini o’lchab tekshirilayotgan modda tarkibiga kiruvchi elementlar miqdori 
aniqlanadi. Aniqlanayotgan elementning konsentraspyasi qancha katta bo’lsa, spektral 
chiziqlarning intensivligi shuncha kuchli bo’ladi. 
Emission spektral analizning ikki turi mavjud: birinchisi miqdoriy, ikkinchisi yarim 
miqdoriy, ular o’lchash darajasining aniqligi bilan bir-biridan farq qiladi. Birinchi tipdagi 
maqsadlar uchun stilometrlardan, ikkinchi tipdagi analizlarda bir qator soddaroq bo’lgan 
stiloskoplardan foydalaniladi. Ammo har ikkala holda ham asboblarda xosil bo’luvchi spektrlar 
vizual kuzatila oladi. 
Spektrlar fotoqog’ozlarga ham tushirilishi mumkin, bu hol spektrograflarda amalga 
oshiriladi. fotoqog’oz
yoki fotoplastinkadagi spektral chiziqlarning qorayish darajasi 
aniqlanayotgan elementning tekshirilayotgan modda tarkibidagi konsentrasiyasiga to’g’ri 
proporsionaldir. Modda tarkibidagi elementlarning miqdorini aniqlashda graduirovkalangan 
grafiklardan foydalaniladi (bunday grafiklar etalon namunalarning spektr chiziqlari intensivligini 
o’lchash yo’li bilan chizib olingan bo’ladi). 
Emission spektral analiz murakkab birikmalarning tarkibini aniqlash imkonmni beradi. 
Undan metallurgiya sanoatida, geologik va astrofizik izlanishlarda muvaffaqiyat bilan foydalanish 
mumkin.