“абу райҳон беруний” Тўрт парда, беш кўринишли т а р и Х и й д р а м а

Маҳмуд:- Сополтегин! 
Сополтегин:- Биз тайёрмиз фармонингга, султоним! Қйига десанг, ўша ёққа 
қўшин ҳужум қилади, қачон десанг, ўша замон от қўямиз ёв сари! 
Маҳмуд:- Ана бу гап баҳодирнинг, қаҳрамоннинг гапидир! Аскарларга 
тушунтиринг, агар юриш қилмасак қуролимиз занглаб қолур, ўлжалардан 
маҳруммиз. Яқин кунда мен уларни ўлжага ғарқ этаман! Ҳа, яхшилаб боқинг 
отлар, аскарларни, филларни, ўқ-дори мўл, қypoл-яpoғ ҳар галгидай шай 
турсин! Қўшин учун сарфланувчи харажатнинг чеки йўқ! Қўшин учун доим 
очиқ хазинамнинг эшиги! Бу гапларни тушунтиринг аскарларга, уқтиринг! 
Сополтегин:- Уқтирамиз, улуғ султон, қўшин сизга содиқдир! 
Маҳмуд:- (ўйчан) Ё Ҳиндистон...Ё Хоразм... Ҳа, бу ҳақда кейинроқ... Сизга 
жавоб. 
Лашкарбошилар таъзим билан чиқиб кетишади. 
Харажатлар кўпаяди... Ҳолбуки, хазинанинг аҳволидан унча мамнун эмасман... 
Маймандий:- Иншоолло, хазинани бойитамиз, султоним. 
Маҳмуд:- Ғайри динлар ҳам жонини, ҳам молини биз учун беришликка 
мажбур... Аммо мусулмонлар муаммо... Ваҳоланки, мусулмонлар орасида 
бойлар кўп... Савдогарлар, зодагонлар, беклар, аслзодалар... Ҳа, уларнинг 
бисотида қанча-қанча бойлик бор! Бир баҳона топилса-ю, улар қўлга олинса... 
Маймандий:- Сиз баҳона топ десангиз, топилади, султоним! 
Маҳмуд:- Ҳа, баъзи бир бойиб кетган зиқна мусулмонларни қарматий, деб 
айблангу шартта олинг бошини. Молу мулки, ҳовли-жойи мусодара қилинсин! 
Ё бошқа бир баҳонани топиш керак бўлади... Балки улар менга қарши фитна 
қўзғамоқчидир?! 
Маймандий:- (кулиб)Амин бўлинг, улуғ султон, иложини топамиз. 
Маҳмуд :-Сўнгра ҳиндлар, кўчманчилар ҳамда бошқа вилоят аҳолиси кўпроқ 
солиқ тўласинлар! 

---

17 
Маймандий:- Тўлайди. 
Маҳмуд:- Сўнг, шипшитиб қўйиш керак: беклар, аслзодалар бизга кўпроқ, 
совга-салом, ҳадя йўллаб турсинлар!