Alisher navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti hisoblash usullari kafedrasi
Download 5.01 Kb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- QISQARTIRIB AKS ETTIRISh PRINSIPI. ChIZIQLI BO’LMAGAN TENGLAMALAR SISTEMASI UChUN ITERASIYa METODI Reja
- Tayanch iboralar
- 2- teorema.
- Mustaqil ishlash uchun savollar
- NYuTON METODI Reja
- Nyuton metodining yaqinlashishi haqidagi teoremalar.
Mustaqil ishlash uchun savollar 1. Iterasion usullarning asosiy mohiyati. 2. Oddiy iterasiya usulining geometrik ma’nosi. 3. Iterasiya usulini yaqinlashishini baholash. 1 1 q 58 4-ma’ruza QISQARTIRIB AKS ETTIRISh PRINSIPI. ChIZIQLI BO’LMAGAN TENGLAMALAR SISTEMASI UChUN ITERASIYa METODI Reja: 1. Metrik fazo haqida tushuncha. 2. Qisqartirib aks ettirish prinsipi. 3. Chiziqli bo’lmagan tenglamalar sistemasini iterasiya metodi bilan yechish. Tayanch iboralar: metrik fazo tushunchasi, kubik, oktaedrik va sferik masofalar, yopiq shar, qisqartirib aks ettirish tushunchasi. Iterasiya metodi bilan (4.1) tenglamalar sistemasini yechish masalasiga o’tamiz. Buning uchun avval (4.1) sistemani biror usul bilan quyidagi kanonik shaklga keltirib olamiz: (4.2) Faraz qilaylik, dastlabki yaqinlashish topilgan bo’lsin, u holda keyingi yaqinlashishlar quyidagicha topiladi: (4.3) Bu iterasion jarayon yaqinlashishining yetarli shartlarini aniqlash uchun qisqartirib aks ettirish prinsipini qullaymiz. Shu maqsadda p o’lchovli vektorlar fazosi da vektor va (4.2) sistemaning o’ng tomonidagi funksiyalarning qiymatlaridan tuzilgan vektorni olib operatorni aniqlaymiz. Bu operator ni ga yoki ning biror qismiga akslantiradi. Bu operator yordamida (4.2) sistema , (4.4) (4.3) iterasion jarayon esa 0 ) , . . . , , ( . . . . . . . . , 0 ) , . . . , , ( , 0 ) , . . . , , ( 2 1 2 1 2 2 1 1 n n n n x x x f x x x f x x x f ). , . . . , , ( . . . . . . . . ), , . . . , , ( ), , . . . , , ( 2 1 2 1 2 2 2 1 1 1 n n n n n x x x x x x x x x x x x ) , . . . , , ( ) 0 ( ) 0 ( 2 ) 0 ( 1 ) 0 ( n x x x x ). , . . . , , ( . . . . . . . . ), , . . . , , ( ), , . . . , , ( ) ( ) ( 2 ) ( 1 ) 1 ( ) ( ) ( 2 ) ( 1 2 ) 1 ( 2 ) ( ) ( 2 ) ( 1 1 ) 1 ( 1 k n k k n k n k n k k k k n k k k x x x x x x x x x x x x n R ) ,..., , ( 2 1 n x x x х n ,..., , 2 1 ) ,..., , ( 2 1 n ) ( x y n R n R n R ) (x x 59 (4.5) ko’rinishda yoziladi. Endi (4.4) tenglamaga 1-teoremani qo’llash uchun teoremaning (4.11) shartida qatnashadigan ni lar orqali ifodalash kerak. Bunday ifoda masofaga bog’liqdir. Biz yuqorida fazoda uch xil masofa tushunchasini kiritgan edik. Har bir masofada ning ifodasini topamiz. 1. t masofada: shartdagi ixtiyoriy ikkita va vektor olib va funksiyalar bu sharda uzluksiz xususiy hosilalarga ega deb faraz qilib, bu nuqtalar tasvirlarining va koordinatalarini ko’ramiz: Bu yerda hosilaning kiymati va nuqtalarni birlashtiradigan to’g’ri chiziqning nuqtasida hisoblangan. Bu nuqta x, u va ga bog’liqdir. Yuqoridagi baho x, u va ga bog’liq bo’lmasligi uchun ni ga almashtiramiz, bu yerda x bo’yicha maksimum shardagi eng katta qiymatni bildiradi. Natijada biz ga ega bo’lamiz. Bundan ko’rinadiki, 1-teoremaning (4.11) shartidagi sifatida (4.6) ni olishmiz mumkin. II. masofada. Yuqoridagiga o’xshash ishlarni sharda bajarib quyidagini hosil qilamiz: . Bundan esa kelib chiqadi. III. masofada. Qaralayotgan shar Yevklid fazosidagi ,...) 1 , 0 ( ) ( ) ( ) 1 ( k x х k k q n ,..., , 2 1 n R q ) , ( ) 0 ( x x m ) ,..., , ( 2 1 n x x x х ) ,..., , ( 2 1 n y y y y ) ( , . . . ), ( ), ( 2 1 x x x n ) (x i ) ( y i ). , ( ) ~ ( | | max ) ~ ( ) ~ ( | ) ,..., , ( ) ,..., , ( | | ) ( ) ( | 1 1 1 1 2 1 2 1 y x x x y x x x x x y y y x x x y x m n i j i k k n k n i j i n i j i n i n i i i х y x i i n i j i x x 1 ) ~ ( n i j i x i x 1 max max ) , ( ) 0 ( x x m ) , ( max max )) ( ), ( ( 1 y x x y x m n j j i x i m q n j j i x i m x q 1 max max s ) , ( ) 0 ( x x s n i j j n i j i x j n i i i y x x y x 1 1 1 | | max max | ) ( ) ( | n i j i x j s s s s x q y x q y x 1 max max ), , ( )) ( ), ( ( l ) , ( ) 0 ( x x i 2 / 1 1 2 ) 0 ( ) ( n i i i x x 60 shardan iboratdir. Bu shardan ixtiyoriy ikkita x va u nuqtalarni olib quyidagilarni hosil qilamiz: Shunday qilib, uchala masofada ham ning ifodasini topdik. Endi 1-teoremadan foydalanib, iterasiya jarayoni yakinlashishining yetarli shartini berish mumkin. Biz buni faqat t masofa uchun ta’riflaymiz, qolgan ikkita masofa uchun teoremani ta’riflashni o’quvchilarga havola qilamiz. 2- teorema. Faraz qilaylik: 1) funksiyalar (4.7) sohada aniqlangan va uzluksiz differensiallanuvchi bo’lsin; 2) bu sohada (4.8) tengsizliklarni qanoatlantirsin; 3) dastlabki yaqinlashish uchun shartlar bajarilsin. U holda (4.2) tenglamalar sistemasi (4.7) sohada yagona yechimga ega bo’lib, (4.3) tengliklar bilan aniqlanadigan ketma-ket yaqinlashishlar bu yechimga intiladi va intilish tezligi tengsizliklar bilan baholanadi. Mustaqil ishlash uchun savollar 1. Qisqartirib aks ettirish prinsipi. 2. Sistema uchun usulining yaqinlashishining yetarli sharti. 3. Qisqartirib aks ettirish prinsipiga asoslangan teoremalar. . max ), , ( )] ( ) ( [ )) ( ), ( ( ); , ( max ) ( ) ~ ( | ) ( ) ( | 2 1 1 2 2 2 1 2 2 1 ) 2 ( 2 2 1 2 n j j i n i l l l n i i i l n j l j i x n j j j j i i i x q y x q y x y x y x x y x x x y x q ) , 1 ( ) ,..., , ( 2 1 n i x x x n i | | max ) 0 ( x x i ) , 1 ( 1 max 1 n i q x n j j i x ) 0 ( ) 0 ( 2 ) 0 ( 1 , . . . , , n x x x q n i x x x x n i i 1 ), , 1 ( | ) ,..., , ( | ) 0 ( ) 0 ( 2 ) 0 ( 1 ) 0 ( ) ,..., , ( 2 1 n ) , 1 ( 1 | | ) ( n i q q х n k i i 61 5-ma’ruza NYuTON METODI Reja: 1. Bitta sonli tenglama bo’lgan hol Nyuton metodi. 2. Nyuton metodining yaqinlashishi haqidagi teoremalar. 3. Karrali ildizlar uchun nyuton metodi. Tayanch iboralar: iterasiya, xato, Teylor qatori, ketma-ket yaqinlashish. Bitta sonli tenglama bo’lgan hol. Nyuton metodi sonli tenglamalarni yechishning juda ham effektiv metodidir. Bu metodning afzalligi shundan iboratki, hisoblash sxemasi murakkab bo’lmagan holda ketma-ket yaqinlashishlar ildizga tez yaqinlashadi. Nyuton metodi iterasiya metodi kabi universal metoddir. Bu metod yordamida sonli tenglamalarning haqiqiy va kompleks ildizlarini topish hamda keng sinfdagi chiziqli bo’lmagan funksional tenglamalarni yechish mumkin. Formal nuqtai nazardan qarlaganda Nyuton metodi iterasiya metodining xususiy holidir, aslida esa bu metodning asl g’oyasi iterasiya metodining g’oyasidan tamoman farqlidir. Bu metod chiziqli masalalarning ketma-ketligini yechishga olib keladi. Buning uchun berilgan tenglamadan uning bosh chiziqli qismi ajratib olinadi. Biz avval bita sonli tenglama uchun Nyuton metodini ko’rib chiqamiz. Faraz qilaylik, bizga (5.1) tenglama va uning ildiziga dastlabki yaqinlashish qiymati berilgan bo’lsin. Bu yerda ni yetarlicha silliq funksiya deb olamiz. Odatdagidek, (1) tenglamaning aniq ildizini orqali belgilaymiz. Endi deb olib, funksiyaning nuqta atrofidagi Teylor qatori yoyilmasidagi dastlabki ikkita hadini olib nolga tenglashtirsak, ga nisbatan quyidagi chiziqli tenglama ega bo’lamiz. Bu tenglamani yechib, xatoning taqribiy qiymatini topamiz: . Bu tenglamani ga keltirib qo’yib, navbatdagi yaqinlashish ni topamiz. Xuddi shunga o’xshash 0 ) ( x f 0 x ) (x f h x 0 ) (x f 0 х h h x f x f h x f ) ( ) ( ) ( 0 0 0 0 h ) ( ) ( 0 0 0 x f x f h h x 0 ) ( ) ( 0 0 0 1 x f x f x x 62 (5.2) ketma-ket yaqinlashishlarni hosil qilamiz. Bu formulalar yordamida Nyuton ketma- ketligini hosil qilish uchun lar funksiyaning aniqlanish sohasida yotish va ular uchun bo’lishi kerak. Nyuton metodi judda ham sodda geometrik ma’noga ega. Haqiqattan ham, funksiyani (5.3) to’g’ri chiziq bilan almashtiramiz, bu to’g’ri chiziq esa nuqtada egri chiziqqa o’tkazilgan urinmadir (10-chizma). Bu urinmaning abssissa o’qi bilan kesishgan nuqtasini bilan belgilasak, (5.3) dan (5.2) kelib chiqadi. Shuning uchun, Nyuton metodi urinmalar metodi deb ham yuritiladi. Nyuton metodini iterasiya metodidan keltirib chiqarish ham mumkin, buning uchun (5.1) tenglamaning kanonik ko’rinishida deb olish kifoyadir. Nyuton metodining yaqinlashishi haqidagi teoremalar. Biz yuqorida aytganimizdek, Nyuton metodidan umumiy ko’rinishdagi funksional tenglamalarni yechishda ham foydalanish mumkin. Bunday tadqiqotlar L.V.Kantorovich tomonidan olib borilgan. Quyida keltirilgan teoremalar ham L.V.Kantorovichga tegishlidir. Bu teoremalarni isbotlashda (5.4) 10 - chizma .) . . , 1 , 0 ( ) ( ) ( 1 n x f x f x x n n n n n x ) ( x f 0 ) ( n x f ) ( x f y ) )( ( ) ( n n n x x x f x f y )) ( , ( n n n x f x M ) ( x f y 1 n x ) (x x ) ( ) ( ) ( x f x f x x 0 ) ( 2 c bt at t P 63 kvadrat tenglama uchun tuzilgan Nyuton ketma-ketligining yaqinlashishi muhim ahamiyatga egadir, bu yerda lar haqiqiy sonlar bo’lib, . Bu tenglama haqiqiy ildizlarga ega. Ularning kichigini va kattasini bilan belgilab olamiz (11-chizma). Dastlabki yaqinlashish sifatida ixtiyoriy ni olamiz. Chizmada ko’rinib turibdiki, da yotsa, hisoblashning bir qadamidan keyin u bu oraliqdan chiqib ketadi va bu oraliqdan tashqarida yotsa, N’yutonning ketma-ketligi ga yaqin ildizga monoton yaqinlashadi. 11 - chizma 1-teorema. Agar va daslabki qiymat quyidagi shartlarni qanoatlantirsa; 1. va ; (5.5) 2. (5.6) tengsizlik o’rinli bo’lsa; 1. funksiya (5.7) oraliqda ikkinchi tartibli uzluksiz hosilaga ega va bu oraliqning barcha nuqtalarida (5.8) bo’lsa; } { n t c b a , , 0 4 2 c a b t t a b t 2 0 ) , ( 0 t t t 0 t n t 0 t ) ( x f 0 x ) ( x f | | 0 x x ) (x f K x f | ) ( | 64 4. sonlar uchun (5.9) shart bajarilsa; 5. hamda (5.10) tengsizlik o’rinli bo’lsa, u holda: 1) (5.1) tenglama (5.7) oraliqda yechimga ega bo’ladi; 2) (5.11) ketma-ket yaqinlashishlarni ko’rish mumkin va ular ga yaqinlashadi: ; 3) yaqinlashish tezligi uchun (5.12) baho o’rinli bo’lib, bu yerda esa (5.13) kvadrat tenglamaning kichik ildizi uchun dan boshlab qurilgan Nyuton ketma-ketligining - elementidir: . Download 5.01 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling