Axborot kommunikatsiya texnologiyalari izohli lug‘ati
Download 9.86 Mb. Pdf ko'rish
|
|
elektron bozor ingl.: electronic market, electronic marketplace, e- marketplace rus.: электронный рынок 1.
Elektron biznes
olib borish
uchun foydalaniladigan virtual bozor makoni. U kelishuvlar va sotuvlar hamda tovar, mahsulot va xizmatlar to‘g‘risida ma’lumotlar taqdim qilish, shuningdek, sotuvchi va
xaridor orasidagi o‘zaro kommunikatsiyalarni quvvatlash uchun xizmat qiladi. Ommaviy ehtiyoj tovarlari va xizmatlarini taqdim etuvchi gorizontal bozor makoni va ayrim iqtisodiyot sohalari xususiyatlarini aks ettiruvchi vertikal bozor makoni mavjud. 2. Yagona axborot-texnologik infratuzilmada o‘zaro ishlayotgan, ta’minotchi va xaridorlar guruhi.
elektron broker ingl.: electronic broker rus.: электронный брокер Global
tarmoq orqali
birjada ishlash
texnologiyasi. Elektron broker texnologiyasidan foydalanish, kompyuter foydalanuvchisiga, zarur bo‘lgan barcha axborotni ola turib va kelishuvlarni rasmiylashtirib, birjada mustaqil ishlash imkonini beradi. Bunday amallarning to‘lovi, broker-odamdan foydalanilgandagiga nisbatan bir darajaga arzonroq bo‘ladi.
Onlayn maromida va mavjud assortiment doirasida zarur tovarni xarid qilish imkonini beradigan elektron savdo nuqtasi. Unda mahsulotlar katalogi, sotib olish uchun virtual savat, savdo asboblari va ba’zi hollarda buyurtmalar yetkazish tizimi mavjud. Xaridorni elektron do‘konga «tashrifi» tarmoqqa ulangan shaxsiy kompyuter yordamida amalga oshiriladi. Xaridor sotib olingan tovar uchun haq to‘lashda, bankka o‘z hisobidan zarur pul miqdorini sotuvchiga o‘tkazish uchun ko‘rsatma beradi. Elektron do‘konlarda axborot vitrinalaridan keng foydalaniladi, u kerakli tovarni topishga, virtual borliq vositalari yordamida ko‘rib chiqishga, tovar haqidagi barcha zarur
ma’lumotlarni olishga yordam beradi. elektron e’lonlar taxtasi ingl.: Bulletin Board System (BBS) rus.: электронная доска объявлений Telekonferensiyaning xususiy holi. Undan yirik tashkilotlar ayniqsa, mutaxassislarni tayyorlash bilan
shug‘ullanadiganlar foydalanishadi,. E’lonlar doskasi, aslida, maxsus ma’lumotlar bazasidir. Unda turli tuman e’lonlar «osiladi». Masalan, taqdim qilinayotgan xizmat xillari to‘g‘risida, kurs va seminarlar jadvallari va mavzulari, taqdim
qilinayotgan o‘quv
materiallari, o‘tkazilayotgan masahatlar, ulardan foydalanish bo‘yicha ko‘rsatmalar va h.k.
Umumiy qiziqishlarga ega bo‘lgan va global tarmoq resurslaridan foydalanadigan insonlar birlashmasi. Birinchi elektron hamjamiyatlar ish qidirish, savdo, sport va dam olishni rejalash masalari atrofida hosil bo‘lgan. Elektron hamjamiyatlarning yaratilishida Internet muhim rol o‘ynaydi. elektron hamyon ingl.: electronic purse rus.: электронный кошелек 1. Xilma xil tovarlarni sotib olish va xizmatlar uchun to‘lovlarni amalga oshirishda foydalanish mumkin bo‘lgan naqd pulni o‘z mikrochipida raqamli shaklda
saqlaydigan smart-karta. Smart-karta emitenti mablag‘larni turli elektron hamyonlar orasida xavfsiz ko‘chib yurishini ta’minlaydi. 2. Xotirasida pul mablag‘larini saqlaydigan, xarid qilish imkonini beradigan va offlayn texnologiyasini nazarda tutadigan elektron qurilma.
elektron hisoblash mas... 78
elektron hujjat ingl.: electronic document rus.: электронный документ 1. Elektron shaklda qayd etilgan, elektron raqamli imzo bilan tasdiqlangan va elektron hujjatning uni identifikatsiya qilish imkoniyatini beradigan boshqa rekvizitlariga ega bo‘lgan axborot. (qonun) Elektron hujjat texnika vositalaridan va axborot tizimlari hizmatlaridan hamda axborot
texnologiyalaridan foydalanilgan holda yaratiladi, ishlov beriladi va saqlanadi. Elektron hujjat elektron hujjat aylanishi ishtirokchilarining mazkur hujjatni idrok etish imkoniyatini inobatga olgan holda yaratilishi kerak.
2. Elektron savdo sohasida kelishuvlarni sodir etish munosabati bilan elektron vositalar yordamida shakllanadigan, jo‘natiladigan, qabul qilinadigan yoki saqlanadigan axborot. elektron hujjat aylanishi ingl.: Electronic Document Flow (EDF) rus.: электронный документооборот 1. Elektron hujjat aylanishi elektron hujjatlarni axborot tizimi orqali jo‘natish va qabul qilib olish jarayonlari yig‘indisidan iborat bo‘ladi. Elektron hujjat aylanishidan bitimlar tuzish (shu jumladan shartnomalar tuzish), hisob-kitoblarni, rasmiy va norasmiy yozishmalarni amalga oshirish hamda boshqa axborotni o‘tkazishda foydalanish mumkin. 2. Turli kompaniyalarning avtomatlashtirilgan tizimlari orasida standartlashtirilgan shakldagi ishchan hujjatlarini (sotib olishga buyurtma, hisob raqamlari va sh.k.) elektron almashuvi.
Rekvizitlarida nomi ko‘rsatilgan, hamda elektron hujjatni qabul qilib oluvchiga elektron hujjat jo‘natuvchi yuridik yoki jismoniy shaxs. Bu hujjatlarga nisbatan axborot vositachisi sifatida harakat qiluvchi shaxslar bundan istisno.
Elektron hujjat ichki va tashqi taqdim qilish shakliga ega. Ichki taqdim qilish shakliga elektron hujjatni tashkil qiluvchi axborotni mashina tashuvchisiga yozish kiradi. Tashqi taqdim qilish shakli elektron hujjatni displey ekranida, qog‘ozda yoki boshqa mashina tashuvchisidan farqlanadigan moddiy obyektda, ko‘rish imkoniyatini beradigan ko‘rinishda (qo‘shimcha texnik qurilmalarsiz) va inson tushunib idrok eta oladigan shaklda aks ettirilishidir. elektron hujjat tuzilmasi ingl.: electronic document structure rus.: структура электронного документа Elektron hujjat ikkita ajratib bo‘lmas – umumiy va alohida
qismlardan iborat.
Elektron hujjatning umumiy qismi hujjat mazmunini tashkil qiluvchi axborotdan iborat. Manzil egasi to‘g‘risidagi axborot umumiy qismga kiradi. Elektron hujjatning alohida qismi bitta yoki bir nechta elektron raqamli imzolardan iborat. elektron hujjat xesh-funksiyasi ingl.: electrnic document hashing function rus.: хэш-функция электронного документа qarang: xabar xesh-funksiyasi elektron hujjatga qo‘yiladigan talablar ingl.: requirements for electronic documents rus.: требования, предъявляемые к электронному документу Elektron hujjat quyidagi talablarga javob berishi kerak: elektron shaklda qayd etilgan, elektron raqamli imzo bilan tasdiqlangan va elektron hujjatning uni
aynanlash imkoniyatini beradigan boshqa rekvizitlarga ega bo‘lishi; axborot tizimlarining va texnologiyalarining texnik vositalari va xizmatlaridan hamda axborot texnologiyalaridan foydalanilgan holda yaratilishi, ishlov berilishi va saqlanishi; qonun bilan o‘rnatilgan tuzilmaga ega bo‘lishi; elektron hujjat aylanishi ishtirokchilarining mazkur hujjatni idrok etish imkoniyatlarini hisobga olgan holda yaratilgan tomonidan o‘zlashtira oladigan shaklda taqdim qilinishi. elektron hujjatning asl nusxasi ingl.: original of e-document rus.: оригинал электронного документа Elektron hujjatning har bir aynan bir xil nusxasi, basharti u belgilangan tartibda haqiqiy deb tasdiqlangan bo‘lsa, asl nusxadir. elektron hujjatning qog‘ozdagi nusxasi elektron hujjat
79
ingl.: e-document copy on paper medium rus.: копия электронного документа на бумажном носителе Elektron hujjatning qog‘ozdagi nusxasining tashqi shaklini ifodalashni qonunchilik tomonidan o‘rnatilgan tartibda guvohnomalash yo‘li bilan yaratiladi. Elektron hujjatning qog‘ozdagi nusxasi
qonunchilik bilan
o‘rnatilgan tartibda guvohnomalanadi va
saqlanadi. elektron hujjatning rekvizitlari ingl.: electronic document attributes rus.: реквизиты электронного документа Elektron hujjatning majburiy rekvizitlari quyidagilardan iborat: elektron raqamli imzo; jo‘natuvchi yuridik shaxsning nomi yoki jo‘natuvchi jismoniy shaxsning familiyasi, ismi, otasining ismi; jo‘natuvchining pochta va elektron manzili; hujjat yaratilgan sana. Qonun hujjatlari asosida yoki elektron hujjat aylanishi ishtirochilarining kelishuvida boshqa rekvizitlar ham belgilanishi mumkin.
Barcha ham «ichki», ham «tashqi» aloqalar va jarayonlar majmuasi tegishli axborot-
kommunikatsiya texnologiyalari bilan quvvatlanib va ta’minlanib turadigan hukumat. Kommunikatsiya tarmoqlari (shu jumladan Internet) orqali axborotga ishlov berish, uni uzatish va tarqatishni elektron vositalari asosida davlat boshqaruvini tashkil qilishni, davlat hokimiyati organlarini barcha bo‘g‘inlari tomonidan fuqarolarning barcha toifalariga elektron vositalar bilan xizmatlar ko‘rsatish, o‘sha vositalar yordamida fuqarolarga davlat organlarining faoliyati haqida axborot berish. «Elektron hukumat» tushunchasi 1990
yillarning boshida
paydo bo‘lgan, lekin amaliyotga so‘nggi yilardan boshlab tatbiq qilina boshladi. Elektron hukumatni ishlab chiqish bilan birinchi galda AQSH va Angliya, hamda Italiya, Norvegiya, Singapur, Avstraliya va ayrim boshqa davlatlar (Fransiya, Germaniya, Katar, BAA va h.k.) shug‘ullandilar. Elektron hukumatning uch asosiy rivojlanishi tizimi ajratiladi: - hukumat– aholi (G2C); - hukumat – biznes (G2B); - hukumat – hukumat (G2 G). O‘zbekistonda ham elektron hukumat barpo qilish ishlari boshlab yuborilgan. Jahon tajribasiga mavjud amaliyotga ko‘ra, u ikki o‘zaro bog‘langan, lekin funksional jihatdan mustaqil qismlardan, Hukumat Intranetidan va tashqi infratuzilmadan tarkib topgan. Hukumat Intraneti axborot tizimining ichki infratuzilmasini qamrab oladi,
u davlat
tuzilmalari tomonidan davlat korporativ vazifalarini amalga
oshirishdagi o‘zaro
munosabatlarda foydalaniladi. Tashqi infratuzilma, davlatni fuqarolar (G2C) va tashkilotlar (G2B) bilan o‘zaro ishlashini ta’minlaydigan ommaviy axborot
infratuzilmasini qamrab oladi. elektron idora ingl.: electronic office rus.: электронный офис Kompaniyada axborotga elektron qurilmalar yordamida ishlov
berish texnologiyasi. Ma’muriy vazifalarni avtomatlashtish tabora ko‘proq
ahamiyat kasb
etmoqda. Bu
avtomatlashtirishda, hujjatlarga ishlov berish tamoyillariga muhim rol ajratilmoqda. U tizimlarda, kompyuter majmualarida, mahalliy tarmoqlarda amalga oshirilmoqda. Elektron idoralarda ekspertiza va maslahat xizmatlari keng
tarqalmoqda. Elektron idoralarda sun’iy tafakkur uslubiyati katta ahamiyatga ega bo‘lmoqda. Elektron idora o‘rniga virtual idora kirib kelmoqda.
1. Keng ma’noda: axborot, bilimlar va axborot- kommunikatsiya texnologiyalaridan keng foydalanishga asoslangan iqtisodiyot. 2. Tor ma’noda: tarmoq texnologiyalariga hamda «biznes-biznes» (B2B) va «biznes- iste’molchi» (B2C) modellariga asoslangan iqtisodiyot. elektron jadval ingl.: spreadsheet program rus.: электронная таблица Jadval shaklida ifodalangan ma’lumotlarga ishlov berishga mo‘ljallangan amaliy dasturlar majmuasi. Elektron jadval bilan ishlash quyidagilarga imkon beradi:
elektron jadval
80
- xilma xil ma’lumotlarni qulay shaklda taqdim qilish;
- jadval kataklaridagi yozuvlarni o‘zgartirish; - vertikal va gorizontal yo‘nalish bo‘yicha raqamlar qiymatlarining yig‘indisini avtomatik tarzda
hisoblash, kataklardagi yozuvlar o‘zgarganda qayta hisoblash; - kataklardagi yozuvlarning o‘zaro bog‘likligini aniqlash va yozuvlardan biri o‘zgarganda boshqalarini avtomatik tarzda o‘zgartirish; - argumentlari katakdagi yozuv bo‘lgan funksiyalar qiymatini aniqlash. Boshida
elektron jadvallar tijorat va moliya hisob- kitoblarida foydalanildi. So‘nggi yillarda bu jadvallar ilmiy va texnik masalarni yechishda, buxgalteriya hisoblarini bajarishda, ma’lumotlarni grafik tasvirlashda taboro keng foydalanilmoqda. Elektron jadvallar bozorida eng mashhurlari Lotus 1-2-3 va Excel hisoblanadi. elektron jurnal ingl.: electronic journal rus.: электронный журнал Internet global tarmog‘i orqali tarqatilayotgan ilmiy va texnikaviy nashrlar majmuasi.
Hujjatlarni saqlashni va izlashni tartibga solishga mo‘ljallangan sodda ma’lumotlar bazasi. Odatda, elektron kartoteka kompyuter dasturi shaklida yaratiladi. Bu holda, monitor ekranida kartotekaning sahifalari aks etadi. Klaviatura yoki
sichqoncha yordamida kartotekani varaqlab chiqish, sahifalar mazmunini o‘qish, kerak bo‘lmagan sahifalarni tashlab yuborish va zarur bo‘lgan tartibda yangilarini qo‘shib qo‘yish mumkin.
1. Mijozlar va ishchan hamkorlar uchun mahsulot hamda
xizmatlar haqidagi ma’lumotlarni o‘z ichiga olgan axborot tizimi. Ishlab chiqaruvchilar va xaridorlar orasida qo‘shimcha axborot almashuviga imkon beradi. Tashkilotlar uchun sotib olishga va yetkazib berishga ketayotgan harajatlarni qisqartirish imkonini beradi. Qoidaga ko‘ra, elektron katalog elektron savdo tizimining tarkibiy qismidir. 2. Mashina o‘qiy oladigan shaklda amalga oshirilgan kutubxona katalogi. elektron kissa ingl.: electronic wallet rus.: электронный бумажник Smart-karta egasiga, onlayn
maromda tranzaksiyalarni amalga oshirishga, to‘lovlarni olishni boshqarishga va raqamli sertifikatlarni saqlashga imkon beradigan dasturiy ta’minot. elektron kitob ingl.: electronic book rus.: электронная книга Elektron tashuvchida axborot taqdim qilingan kitob. Elektron kitoblar ixcham yoki epchil disklarda ishlab chiqariladi. Birinchi navbatda, ensiklopediya, lug‘at, albom va geografik xaritalar elektron kitob shaklida nashr qilinadi. Ularda gipermatn va gipermuhit g‘oyalaridan foydalaniladi. elektron konsalting ingl.: electronic consulting rus.: электронный консалтинг Mijozlarga elektron pochta orqali malakali maslahatlar berish. Axborot xizmatlaridan ma’lumotnomalar taqdim qilish, Internet orqali turli so‘rovlar o‘tkazish, va boshqalar. U elektron biznes turlaridan biridir. elektron kutubxona ingl.: digital library rus.: электронная библиотека 1. Axborot tizimi. Unda hujjatlar (maqolalar, monografiyalar, hisobotlar, referatlar va sh. k.lar) odatda, mashina tashuvchilarida elektron to‘lamatnli shaklida saqlanib va
foydalanuvchilarga ularning so‘rovlari bo‘yicha avtomatlashtirilgan tizimga taqdim qilinadi. Ko‘pincha bu
hujjatlarning matnlari foydadanuvchilarga elektron pochta orqali uzatiladi. 2. Taqsimlangan axborot tizimi. U elektron hujjatlarning (matn, grafika, audio, video va h.k.) xilma xil turdagi to‘plamlarini oxirgi foydalanuvchiga qulay shaklda, ma’lumotlarni uzatishning global tarmoqlari orqali, ishonchli saqlash va samarali foydalanish imkonini beradi. elektron ma’lumotlar jo‘natuvchisi elektron jurnal
81
ingl.: sender of electronic data rus.: отправитель электронных данных qarang: elektron hujjat jo‘natuvchisi elektron marketing ingl.: electronic marketing rus.: электронный маркетинг Axborot tizimlari va tarmoqlari yordamida marketingni amalga oshirish texnologiyasi. Elektron texnologiyalar asosida marketing olib borish.
Ta’sischilar, firmalar va sh.k. larni huquq, soliq solish masalalari bo‘yicha onlayn maromida o‘zaro ishlashi. Amalga oshirish uchun elektron pochta, telefon aloqa (sall-centre), elektron konferensiya tizimlari, shu jumladan Internet konferensiyalardan ham foydalaniladi.
Axborot tizimining xotirasiga yozilgan matn (hujjatlar, kitoblar, oynomalar, ma’lumotnomalar va h.k.). Elektron matnlar tizimlarda joylashgani sababli, o‘quvchilar (foydalanuvchilar) oldida yangi imkoniyatlar ochiladi. Matnning ixtiyoriy tahlilini bajarish, kerak bo‘lgan qatorlar, xatboshi, bo‘lim va h.k.larni topish mumkin.
Tasvirlarni chizishda va bo‘yashda, aniq o‘lcham, rang va fakturadagi yo‘llarni o‘tkazish texnologiyasi. Download 9.86 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|