AZƏrbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ azərbaycan döVLƏt pedaqoji universiteti
Download 5.01 Kb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- KOMPYUTER TƏLİM TEXNOLOGİYALARI Təhsildə İKT
- KOMPYUTER TƏLİM TEXNOLOGİYALARI Təhsildə İKT 98 ÜMUMİ ORTA MƏKTƏBİN FİZİKA KURSUNDA LABORATORİYA MƏŞĞƏLƏSİ
- Kalkulyator
- İmpulsun saxlanma qanunu. KOMPYUTER TƏLİM TEXNOLOGİYALARI Təhsildə İKT
- 1. İşin gedişi A. Kütlələri bərabər olan dinamik maşınlar
- B. Kütlələri fərqli olan dinamik maşınlar 1. Tərəzidən istifadə edərək kütlə toplusundan iki fərqli kütlə seçib hər ikisini göy maşında yerləşdirin. A
- II. KEYFİYYƏTCƏ FƏRQLƏNƏN TOQQUŞMALAR
ƏDƏBİYYAT 1. ALESSI, S. M., & Trollip, S. R. Computer-based Instruction: 2. Methods and development. (2nd ed.). Englewood Cliffs, NJ: Prentice-Hall, Inc. 1991. 3. АДЫГЕЗАЛОВ А. А., Алекперова А. Н. Формализация учебного материала для автоматизированных обучающих курсов. «Təhsildə İKT» elmi-metodik jurnalı, № 3, Bakı, 2011, s. 81 – 85. 4. BASHIROV Novruz, ALIYEV Alekper, BASHIROVA AynuraComputer training and self- training. Научные труды ЮКГУ им. М. Ауезова, . 2008, № 16, стр. 61 – 66. 5. BASHIROV Novruz: ALIYEV Alekper, BASHIROVA Aynura. Algorithms for creation of Automated, teaching courses. Научные труды ЮКГУ им. М. Ауезова, 2008, № 16, стр. 66 – 70. 6. BEŞİROV Novruz. Bilgisayar destekli eğitim kurslarının oluşturulmasının psikolojik-ergonomik esasları. N. Tusi adına ADPU-nun haberleri, Tabiyyat ilmleri serisi, 2006, № 2. S.375 – 380. 7. БАШИРОВ Новруз, БАШИРОВА Айнура. Структура автоматизированных обучающих систем. N. Tusi adına ADPU-nun haberleri, 2004, № 1, s. 175 – 177. 8. БАШИРОВ, Новруз: БАШИРОВА Айнура. Автоматизация самостоятельных занятий учеников с помощью компьютера. N. Tusi adına ADPU-nun haberleri, 2004, № 4, s. 60-63. 9. BEŞİROV Novruz. Bilgisayarla eğitim için diyalok sistemlerinin oluşturulması. N. Tusi adına ADPU- nun haberleri, Bakü, 2006, № 4, s. 418 – 424. 10. Баширов Н., Адыгезалов А., Баширова А. Автоматизация самостоятельных занятий. Казахский национальный педагогический университет им. Абая. Алматы, 2011, № 2(30), стр. 3-7. 11. DEDE, C. Probable evolation of artificial intelligence based educational 12. devices. Technological Forecasting and Social Change, 1998, 34, 113-115. KOMPYUTER TƏLİM TEXNOLOGİYALARI Təhsildə İKT 97 13. DEDE, C. Planning guidelines for emerging’nstructional technologies, Educational Technology, 1989, 29(4), 7-12. 14. İsmail İPEK. (2001). Bilgisayarla öğretim: Tasarım, Geliştirme ve Yöntemler. Ankara, 360 s. 15. JONASSEN, D. H. (Ed.). Instructional design for microcomputer courseware. Hillsdale, New Jersey: Lawrance Erlbaum Associates, Inc. 1988. 16. JONASSEN, D. H. Computers as mindtools for school: Engaging critical thinking. (2nd Ed.). Upper Saddle River, New Jersey: Prentice-Hal, İnc. 2000. KOMPYUTER TƏLİM TEXNOLOGİYALARI Təhsildə İKT 98 ÜMUMİ ORTA MƏKTƏBİN FİZİKA KURSUNDA LABORATORİYA MƏŞĞƏLƏSİ ŞƏXSİYYƏTYÖNÜMLÜ BACARIQLARIN FORMALAŞDIRILMASI YOLU KİMİ E.M. Qocayev fizika-riyaziyyat elmləri doktoru, professor əməkdar elm xadimi Azərbaycan Texniki Universiteti N.Y. Səfərov fizika-riyaziyyat elmləri namizədi, dosent Azərbaycan Texniki Universiteti S.K. Rüstəmova Gəncə Dövlət Universiteti XÜLASƏ Məqalədə göstərilir ki, , ümumtəhsil məktəblərinin yuxarı siniflərinin fizika dərslərində və həmçinin ümumi fizika kursunda laboratoriya məşğələlərinin aparılması təlimin şəxsiyyətyönümlü təşkilinin mahiyyətinə daxildir. Qeyd olunanları əyani olaraq təsdiq etmək üçün Azərbaycan Texniki Universitetinin fizika kafedrasında fəaliyyət göstərən ABŞ şirkətindən alınmış fizikanin bütün bölmələrini əhatə edən 80 dən çox işdən biri olan “İmpulsun saxlanma qanunu” laboratoriya işi barədə məlumat verilir. ABSTRACT In this paper, laboratory work in physics are described as the formation of personality-oriented skills. Describes laboratory work "Conservation Momentum” with specialty computer program DataStudio. Lists the functions of this program. The tables, graphs as a model experiment are presented. It is noted that the implementation of the such laboratory work fully meets the requirements of the National curiculum. АННОТАЦИЯ В данной статье лабораторные занятия по физике характеризуются как путъ формирова- ния личностно ориентиръванных умений у школъников общеобразо-вателъной школы. Описывается лабораторная работа « Закон сохранения импулъса» с применением специ-алъной компютерной программы DataStudio . Перечисляются функции этой программы. Приводятся таблицы, графики в качестве образца эксперимента. Отмечается, что проведе-ние подобных лабораторых работ вполне отвечает треованиям Нациоаналъного Куррикулума. KOMPYUTER TƏLİM TEXNOLOGİYALARI Təhsildə İKT 99 Elm və texnikanın sürətlə inkişaf etdiyi müasir dövrdə yeni elmi nəticələrin praktikaya tətbiq edilməsi, yaxın keçmişdə ağlasığılmaz hesab edilən yeni, nailiyyətlərin əldə edilməsinə səbəb olmuşdur. Hətta fundamental tədqiqat işlərindən alınan nəticələr praktikada öz aktuallığını təsdiq etməlidir. Bu gün elmi biliklərini praktikada reallaşdırmağı bacaran mütəxəssislərin hazırlanmasına çox böyük ehtiyac vardır. İnkişaf etmiş ölkələrin timsalında bu əlamət özünü açıq aydın göstərir. Biliyini praktikaya tətbiq etmək bacarığı təhsilin ilk günlərindən başlayaraq aşılanmalıdır. Digər tərəfdən təhsil sistemimizin dünya təhsil sisteminə inteqrasiyası ilə əlaqədar olaraq şagirdlərin və tələbələrin sərbəst çalışmaları üçün nəzərdə tutulmuş vaxtın azalması baş verir, fizikanın yeni bölmələri yaranır və təbiidir ki, tədris prosesinin tamlığını təmin etmək və fizika fənnini dərindən öyrənmək üçün yeni priyomlar, yollar axtarılmalıdır. Bu yollardan biri informasiya kommunikasiya texnologiyasından (İKT) sistemli şəkildə , yerində istifadə olunmasıdır. Məlum olduğu kimi fizika fənninin təlimi prosesində əldə edilən elmi biliklərin praktikaya tətbiq edilməsi üçün fənnin tədrisində laboratoriya məşğələlərinə kifayət qədər yer ayrılmışdır və bundan səmərəli istifadə edilməlidir. Səmərəliliyi artırmaq üçün laboratoriya qurğularından müasir İKT-nin tətbiqi ilə istifadə edilməlidir. Belə olduqda şagird (tələbə) həm fizikadan biliyini praktiki sınaqdan keçirir, həm işin icrası zamanı xətaya az yol verir, həm də onda İKT ilə işləmək bacarığı formalaşır. Nəticədə fizikanın təlimi şəxsiyyətyönümlü, nəticəyönümlü xarakter alır. Tələbyönümlülük, nəticəyönümlülük, şagirdyönümlülük ümumi təhsilin müasir məzmununun didaktik əsasını təşkil edir və Azərbaycan Respublıkası Nazirlər kabinetinin 30 oktyabr 2006-cı il tarixli, 233 nömrəli qərarı ilə təsdiq olunmuş “Azərbaycan Respublıkasında ümumi təhsilin Konsepsiyası (Milli Kurrikulumu)” [1] çərçivə sənədi bilavasitə həmin prinsiplərin üzərində qurulmuşdur. Mənimsənilən biliklər əsasında formalaşan bacarıqlar orta məktəb məzununun gələcək həyatının qurulmasını, cəmiyyətdə öz yerini tapmasını, növbəti mərhələlərdə təhsil ala bilməsini təmin etməlidir. Kurrikulimlar bilavasitə həyati bacarıq və vərdişlərə üstünlük verilməsi ilə fərqlənir. Bu kurrikuluma görə insanın gələcək həyat fəaliyyətində lazım olacaq praktik bacarıq və vərdişlər əhatə edilir, onun əqli fəaliyyətlə bağlı qabiliyyətlərinin formalaşması ön plana çəkilir. Bizim qənaətimizə görə, ümumtəhsil məktəblərinin yuxarı siniflərinin fizika dərslərində və həmçinin ümumi fizika kursunda laboratoriya məşğələlərinin aparılması təlimin şəxsiyyətyönümlü təşkilinin mahiyyətinə daxildir. Qeyd olunanları əyani olaraq təsdiq etmək üçün Azərbaycan Texniki Universitetinin fizika kafedrasında fəaliyyət göstərən ABŞ şirkətindən alınmış fizikanin bütün bölmələrini əhatə edən 80 dən çox işdən biri olan “İmpulsun saxlanma qanunu” laboratoriya işi barədə məlumat KOMPYUTER TƏLİM TEXNOLOGİYALARI Təhsildə İKT 100 verək. Məlumdur ki, bu qanunun yoxlanılması uzun illərdir istifadə olunan pirimitiv laboratoriya qurğusunda yerinə yetirilirdi. Adı çəkilən iş xüsusi kompyuter proqramının tətbiqi ilə yerinə yetirilir və yuxarı siniflərin fizika proqramına daxil edilə bilər. Əvvəlcə istifadə olunan kompyuter proqramı haqqında qisa məlumat, sonra laboratoriya işinin nümunə ilə birlikdə təsviri verilir. Laboratoriya qurğusu, onun təsviri yeni olduğundan işin şərhini tam verməyə çalışacağıq. İKT-nin tətbiqi məqsədilə xüsusi (lisenziyalı) kompyuter proqramı istifadə edilir və “DataStudio” adlanır. DataStudio məlumatların toplanması, vizuallaşdırılması və analizi üçün nəzərdə tutulmuş kompyuter proqramıdır. Məlumatları toplamaq və analiz etmək üçün bu proqram analoq və rəqəmli siqnal çeviriciləri (interfeyslər) və xüsusi çeviricilər (sensorlar) ilə birlikdə işləyir. DataStudio-nu fizika, kimya və başqa elm sahələrində eksperimentlərin yaradılması və yerinə yetirilməsi məqsədi ilə istifadə etmək olar. Bizim təqdim etdiyimiz eksperimentlərdə ScienceWorkshop 750 interfeysindən istifadə edilir. DataStudio-dan istifadə edə bilmək üçün ən azı aşağıdakılar tələb olunur: Windows - Windows 95, 98 və ya NT 4.0 Operativ yaddaş 8 Mb(RAM), USB port, CD- ROM drive, daimi yaddaş 20 MB (Hard disk) Eksperiment aparılan müddətdə DataStudio məlumatları toplayır və vizuallaşdırır. Eksperimentin işə salınması uyğun çeviricinin (sensorun) interfeysin uyğun yuvasına birləşdirilməsi və proqramın qurulması ilə başlayır. DataStudio məlumatları müxtəlif şəkillərdə göstərə bilər: qrafik, cədvəl , histoqram, ədədlərlə və s. DataStudio əvvəlcədən kompyuterə yüklənir (lisenziya olmalıdır) və eksperiment aparılan müddətdə uyğun fayl seçilməklə işə salınır. Proqramla iş tələb olunan cihazların və proqram təminatının nizamlanması ilə başlayır. Analoq və rəqəmli siqnal çeviricisinin (interfeys) növündən asılı olaraq cihazlar və proqram təminatı bir – birindən fərqlənir. ScienceWorkshop və PASPORT variantlarını istifadə etmək olar. Biz ScienceWorkshop 750 interfeysi vasitəsilə ScienceWorkshop eksperimentinin qurulmasını bilməliyik. DataStudio məlumatları toplayaraq onları müxtəlif şəkilli (qrafik, cədvəl və s.) görüntüləri ilə yanaşı əks etdirir. Proqramda geniş imkanları olan müxtəlif alətlər mövcuddur. Bu alətlərlə yanaşı Kalkulyator fəaliyyət göstərir ki, o, yalnız DataStudio-da riyazi ifadələrin hesablanması ilə məşğul olmur, həm də sensorlardan alınan ölçüləri idarə edir. Görüntülər kimi, hesabatlar da istənilən vaxt yaradıla və ləğv edilə bilər . İmpulsun saxlanma qanunu. KOMPYUTER TƏLİM TEXNOLOGİYALARI Təhsildə İKT 101 Ləvazimat: xüsusi hazırlanmış dinamik maşınlar; maşınların hərəkəti üçün 2.2 m-lik rels; xüsusi dayaqlar; fırlanma hərəkəti çeviricisi; tərəzi; xüsusi buferlər; ScienceWorkshop 750 interfeysi; adapterlər; DataStudio proqram təminatı GİRİŞ İşdə müxtəlif kütləli iki dinamik maşın vasitəsilə elastik və qeyri-elastik toqquşma hadisələri öyrənilir. Mütləq elastik toqquşmanı reallaşdırmaq üçün maqnit buferlərdən, mütləq qeyri- elastik toqquşmada isə Velcro® buferlərdən istifadə edilir. Hər iki halda, impuls saxlanır. Şəkil 1. Laboratoriya qurğusunun görünüşü (relsin ayaqları bərkidilməmişdir) Maşınların sürətləri iki fırlanma hərəkəti çeviricisindən istifadə etməklə qeydə alınır. Ceviricilər bloklara sarınan ip vasitəsilə maşınlara birləşdirilmişdir. Bu ölçmə metodu təcrübəyə çox kiçik sürtünmə əlavə edir və sürətlərə kəsilməz olaraq nəzarət edildiyindən, bu zaman sürtünməyə görə istənilən yavaşıma ölçülə bilər. Həmçinin, toqquşmadan əvvəl və sonra tam kinetik enerji öyrənilir. QISA NƏZƏRİYYƏ: Klassik fizikada cismin impulsu onun kütləsindən və sürətindən asılıdır. v m p (1) Cismin impulsunun istiqaməti sürətin istiqaməti ilə eynidir. Toqquşma ərzində, maşınlar sisteminin tam impulsu saxlanır, çünki sistemə təsir edən əvəzləyici qüvvə sıfırdır. Bu o deməkdir ki, tam impulsun toqquşmanın başlandığı və bitdiyi anlarda eynidir. Maşının birinin impulsu müəyyən qədər azalırsa, digərinin impulsu həmin qədər artır. Bu , toqquşmanın növündən asılı olmayaraq və hətta kinetik enerjinin saxlanmadığı hallarda da doğrudur. İmpulsun saxlanması qanunu aşağıdakı kimi yazıla bilər: p tam toqquşmadan əvvəl = p tam toqquşmadan sonra (2) Maşının kinetik enerjisi də onun kütləsindən və sürətindən asılıdır, lakin o, skalyar kəmiyyətdir. 2 2 1 mv E k (3) KOMPYUTER TƏLİM TEXNOLOGİYALARI Təhsildə İKT 102 İki maşından ibarət olan sistemin tam kinetik enerjisi, maşınların kinetik enerjilərinin cəmi kimi tapılır.. Cismin impulsu adlanan kəmiyyət haqqında müəyyən fikirlər söyləmək zərurəti hiss edirik. İmpuls hərəkət edən sükunət kütləsi olan (massiv) və olmayan cisimlərin (zərrəciklərin) ayrılmaz xassəsidir və onların hərəkətinin istiqamətliliyini və ətalətliliyini əks etdirir. Relyativist mexanikada düzxətli hərəkət edən massiv zərrəciyin impulsu p = mv[1 − (v/с) 2 ] −½ ( 4 ) tənliyi ilə təyin edilir. Bu tənlikdə (v/с) nisbətinin qiymətindən asılı olaraq iki limit hala baxılır: v << с olduqda mötərizədəki ifadə praktik olaraq 1-ə bərabər olur və onda klassik mexanikada tətbiq olunan p = mv ( 5 ) düsturunu alırıq [4]. Araşdırmalarımız göstərir ki, cismin impulsu mexaniki düzxətli hərəkət formasının hal koordinatıdır, enerji daşıyıcısıdır və klassik mexanikada deyilən hərəkət formasının öyrənilməsinə cismin impulsu anlayışı ilə başlamaq lazımdır [2,3]. Qurğunun yığılması 1. Relsin ayaqcıqlarına bağlanmış vintlərdən istifadə edərək ayaqcıqların vəziyyəti elə nizamlanır ki, relsin üzərinə yerləşdirilən maşınlar hərəkət etməsinlər. 2. İstifadə olunan qurğu şəkil 1-də göstərilmişdir. Maşınları asan fərqləndirmək üçün bir qırmızı və bir göy maşından istifadə edilir. İp tutqacından istifadə edərək maşınların hər birinə ip xətti bağlayın (şək.3 ). İpi fırlanma hərəkəti çeviricisi üzərindəki ən geniş bloka dolayaraq relsin digər ucundakı kiçik blokdan aşırmaqla geri maşının üstündəki ip tutqacına qaytarın (şək.4). Şəkil 2. Səviyyəni tənzimləyən ayaqları ilə birlikdə 2,2 m-lik rels İp həddindən artıq gərgin olmamalıdır; gərilmə elə olmalıdır ki, maşın hərəkət edəndə fırlanma hərəkəti sensorunun üzərindəki blok fırlansın. 3. Kompyuterdə Data Studio proqramını işə salın və " Cismin impulsu" adlanan faylı açın. 4. Qırmızı maşına birləşdirilmiş fırlanma hərəkəti çeviricisinin çıxış naqilləri 750 interfeysdə 1 və 2 kanallarına və göy maşına birləşdirilmiş fırlanma hərəkəti çeviricisinin çıxış KOMPYUTER TƏLİM TEXNOLOGİYALARI Təhsildə İKT 103 naqilləri isə 3 və 4 kanallarına qoşulur. Sarı və qara birləşdiricilərin yerini dəyişsək sürətin müsbət istiqaməti dəyişəcək. Şəkil 3. Maşına ipin birləşdirilməsi Şəkil 4. İpi bloklara dolamaq qaydası 1. İşin gedişi A. Kütlələri bərabər olan dinamik maşınlar 1. Hər maşının kütləsini tapmaq üçün tərəzidən istifadə edin. Hər maşına ip tutqacı birləşdirin. 2. Maşınlardan birinin porşenini sona qədər sıxın. Hansı maşının porşeninin sıxılmasının fərqi varmı? Rels üzərində iki maşını elə yerləşdirin ki, onlar bir-birinə toxunsunlar. 3. Kompyuterdə START düyməsini basın və maşınları işə salmaq üçün porşeni basıb buraxın. 4. Kompyuterdə STOP düyməsi basın. 5. Kompyuterdə zamandan asılı olaraq sürətin dəyişməsi qrafikindən istifadə edərək, toqquşma bitən an üçün qırmızı maşının sürətini tapın. Siz uyğun nöqtəni seçilmək üçün ayırsanız, həmin məlumat nöqtəsi cədvəldə də seçilib rənglənəcək. Bu yol sürətin qiymətini qrafikdən oxumağa cəhd etməkdən daha asandır. Bir də qrafiki böyüdərək sizi maraqlandıran hissəni aydın görə bilərsiniz. 6. Göy maşının toqquşma bitən andakı sürətini tapmaq üçün addım 5-i təkrar edin. KOMPYUTER TƏLİM TEXNOLOGİYALARI Təhsildə İKT 104 7. Hər maşının toqquşma bitən andakı sürətini tapın. 8. İki maşından ibarət sistemin toqquşma başlanan və bitən anlardakı tam impulslarını müqayisə edin. B. Kütlələri fərqli olan dinamik maşınlar 1. Tərəzidən istifadə edərək kütlə toplusundan iki fərqli kütlə seçib hər ikisini göy maşında yerləşdirin. A bölməsindən 2-9 addımlarını təkrar edin. 2. Qeyri-bərabər kütləli maşınlar üçün, toqquşma bitən ana uyğun hər bir maşının kinetik enerjisini hesablayın II. KEYFİYYƏTCƏ FƏRQLƏNƏN TOQQUŞMALAR Növbəti toqquşmaların hər biri üçün "Əvvəl" diaqramı və "Sonra" diaqramı çəkin. Hər maşının hərəkət istiqamətini qeyd etmək üçün onu sürət oxu ilə göstərin. Həmçinin impulsun istiqamətini və təxmini qiymətini qeyd etmək məqsədi ilə maşınların hər biri üçün impuls oxu çəkin. Nümunə aşağıda göstərilmişdir. O, sürətləri təxmini müəyyən etmək üçün kompyuterdən istifadə edəndə faydalı ola bilər. Belə ki, sizdə heç bir ölçü qeyd etmək və ya heç bir hesabat aparmaq zərurəti qalmır. A.Velcro buferli eyni kütləli maşınlardan istifadə edərək yapışan tərəfləri bir-birinə qarşı yönəltməklə maşınları bir-birinə yapışdırın. Bu, mütləq qeyri-elastik toqquşmadır. Bu zaman porşen sıxılmış vəziyyətdə olmalıdır (şək. 5). Şəkil 5. Qeyri-elastiki toqquşma üçün Velcho buferləri 1. Maşın-2 tərpənməzdir, maşın-1 maşın-2 -yə tərəf hərəkət edir. 2. Maşın-1 və maşın-2 təxminən eyni sürətlə bir-birinə tərəf hərəkət edir. Son dayanacaq KOMPYUTER TƏLİM TEXNOLOGİYALARI Təhsildə İKT 105 1. Maşın- 1 və maşın- 2 hər ikisi sağ tərəfə hərəkət edir. Maşın- 1 maşın 2-dən daha böyük sürətə malikdir. A.Kütlələri maşın- 1- də yerləşdirin və A bəndindəki 1, 2 , 3 addımlarını təkrar edin. B.Kütlələri maşın- 1- də yerləşdirin və A bəndindəki 1, 2 , 3 addımlarını təkrar edin. Şəkil 6. Elastiki toqquşma üçün maqnit buferlər C. Maqnit buferli eyni kütləli maşınları bir-birinə tərəf itələyin, eyniadlı maqnitlərin bir- birini itələməsi nəticəsində onlar əks tərəflərə itələnəcəklər. Beləliklə, toqquşma mütləq elastik (şək.6) olacaqdır. A bəndindəki 1,2,3 addımlarını təkrar edin. III. KEYFİYYƏTCƏ FƏRQLƏNƏN TOQQUŞMALAR A. Bərabər kütləli maşınlar üçün ikinci hissənin 1-ci bəndini təkrarlayın. Kompyuterdə START düyməsi basın, toqquşmanı başa çatdırın və STOP düyməsini basın. B. Kompyuterdə zamandan asılı olaraq sürətin dəyişməsi qrafikindən istifadə edərək, toqquşma bitən an üçün maşın-1-ın sürətini tapın. Siz uyğun nöqtəni seçib ayırsanız, həmin məlumat nöqtəsi cədvəldə də seçilib rənglənəcək. Bu yol sürətin qiymətini qrafikdən oxumağa cəhd etməkdən daha asandır. Qrafiki böyüdərək sizi maraqlandıran hissəni daha aydın görə bilərsiniz. C. Maşın-2-nin başlanğıc və son sürətləri nə qədərdir? Toqquşmadan sonra Toqquşmadan əvvəl KOMPYUTER TƏLİM TEXNOLOGİYALARI Təhsildə İKT 106 D. Hər bir maşının kütləsini ölçün. Maşınların rənglərinə uyğun qiymətləri yadda saxlayın. Maşınlar sistemi üçün toqquşmadan əvvəl və toqquşmadan sonra impulslar cəmini hesablayın. E. Faiz fərqini aşağıdakı kimi hesablamaqla impulsları müqayisə edin. % 100 % x p p p evvel sonra evvel F. Maşınların toqquşmadan əvvəl və toqquşmadan sonra kinetik enerjilərini hesablayın. G. II hissədən qeyri-bərabər kütləli maşınlar üçün A - dan E-yə qədər addımları təkrar edin. IV. İmpuls və Enerji A. DataStudio Proqramında "İmpuls Enerji" faylını açın. B. DataStudio proqramında kalkulyatora qeyri - bərabər kütləli maşınlar üçün kütlələri (kiloqramla) daxil edin. Qeyri-bərabər kütlələr üçün qeyri-elastiki toqquşmanı (II hissədən toqquşma-1-i) təkrar edin. C. Maqnit buferdən istifadə etməklə toqquşmanı təkrar edin. Aşağıda müxtəlif məlumatları əks etdirən nümunə verilmişdir. KOMPYUTER TƏLİM TEXNOLOGİYALARI Təhsildə İKT 107 Şəkil.7 Maşınların qeyri elastik toqquşması KOMPYUTER TƏLİM TEXNOLOGİYALARI Təhsildə İKT 108 Şəkil.8 Maşınların elastik toqquşması Təsvir etdiyimiz laboratoriya işinin aşağıdakı üstünlüklərini göstərmək olar: toqquşmanın başlanması və bitməsi anını 0, 0001 san dəqiqliyi ilə müəyyənləşdirmək mümkündür; toqquşma başlanan və bitən anlar arasında 0, 0001 san dəqiqliyi ilə ölçülə bilən zaman fasiləsi (toqquşma müddəti) vardır; beləliklə, toqquşmanın bir anlıq hadisə yox, proses (toqquşma müddətində impuls alış-verişi nəticəsində toqquşan cisimlərin makrofiziki xassələri fəzadan, zamandan asılı olaraq dəyişir) olduğu görünür; toqquşmanın başlanması və bitməsi anlarında hər iki cismin sürətini 0, 01 m/san dəqiqliyi ilə təyin etmək mümkündür; 0,0001 san dəqiqliyi ilə hansı anda maşınların sürətlərinin eyniliyi və bu sürətin nə qədər olduğu (0,01m/san dəqiqliyi ilə) tapıla bilir; toqquşma müddətinin istənilən anı üçün I maşının verdiyi, II maşının aldığı impulsların bərabərliyini göstərməklə saxlanma qanununun doğruluğunu nümayiş etdirmək mümkündür; həm I, həm də II maşına təsir edən qüvvələri toqquşma müddətinin ixtiyari anında = düsturu ilə hesablayıb, Nyutonun III qanununu eksperimental üsulla yoxlamaq olar; keyfiyyətcə KOMPYUTER TƏLİM TEXNOLOGİYALARI Təhsildə İKT 109 müxtəlif olan toqquşmalar (maşınlardan biri toqquşma anında sükunətdədir; müxtəlif kütləli maşınlar qarşı-qarşıya toqquşur və s.) icra etmək olar; qüvvə impulsu və cismin impulsu kəmiyyətlərinin fərqini eksperimentlə aydınlaşdırmaq olar; eyni kütləli maşınları qarşı-qarşıya hərəkət etdirərək toqquşdurmaqla impulsun vektor olduğunu eksperimental üsulla göstərmək olar ( 2 1 p p ); demək olar ki, ideal elastik (maqnit buferlə) və qeyri-elastik (Velcho buferlə) toqquşma yaratmaq mümkündür; qeyri-elastik toqquşmada sürətin aşağı meylindən (m 1 +m 2 ) düsturuna görə sürtünmə qüvvəsini və a=µg –dən çox kiçik olan sürüşmə sürtünmə əmsalını hesablamaq olar (şək.7); eyni kütləli maşınlardan biri sükunətdədirsə, o biri sürəti ilə hərəkət etməklə qeyri - elastik toqquşarlarsa, sürətin 2 dəfə azalmasını ( /2) müşahidə etməklə bu halda da cismin impulsunun saxlanması sübut olunur (birinin impulsu ikisinin arasında bərabər paylanır - elektrik yükünə analoq olaraq); mexaniki enerjinin saxlanma qanununu yoxlamaq olar və s. Fizikadan laboratoriya işləri həyata keçirilən zaman şagirdlər bu və ya digər fiziki hadisəni məktəb cihazları vasitəsi ilə süni şəkildə yaradırlar, bilavasitə hadisənin gedişinə müdaxilə edirlər. Şagirdlərin idrak fəaliyyətini təşkil etməklə onların praktikada həyata keçirdikləri hadisələrin yaranmasının və gedişinin səbəb - nəticə əlaqələrinin dərindən başa düşülməsinə, hadisələrin mahiyyətinin daha dərindən anlaşılmasına imkan yaranır. Laboratoriya məşğələləri şagirdlərin müşahidəçilik qabiliyyətini inkişaf etdirir, onlarda təbiətə maraq və hörmət doğurur. Laboratoriya işləri şagirdləri müstəqil fikirləşməyə öyrədir, ətrafdakı hadisələri düzgün qiymətləndirməyə, hadisələr haqqında düzgün fikir söyləməyə sövq edir. Qurğunu müstəqil olaraq yığmaq və yığdığı qurğu ilə təcrübə aparmaq, ölçmələr və hesablamalar aparmaqla fiziki hadisənin mahiyyətini daha dərindən anlamağa və onu digər fiziki hadisələrlə əlaqələndirməyə, daha ciddi düşünməyə imkan verir. Müstəqil nəticə çıxarmaq zərurəti iş zamanı şagirdlərin fikrini və diqqətini fəallaşdırır. Laboratoriya işləri şagirdləri müstəqil işə ruhlandırır, çünki onlar laboratoriya işlərinin icraçısı kimi daha fəal olurlar, digər tərəfdən, onlarda inam, etibar hissi formalaşır, axı müəllimlər onlara etibar edib cihaz və aparatlar tapşırıb, şagirdlərdə yaranan yüksək məsuliyyət hissi, qayğıkeşlik onların intellektual tərbiyəsi üçün çox vacibdir. Laboratoriya işlərini icra edərkən şagirdlər müxtəlif ölçmə texnikası və ölçmə nəticələrinin hesablanması, təcrübələrin bir neçə dəfə təkrar edilməsi ilə orta qiymət çıxarılması, xətaların hesablanması və s. elmi-praktik vərdişlər əldə edirlər. Laboratoriya praktikumu xüsusi məşğələ növüdür ki, bu zaman eksperimental bacarıqlar formalaşır, tələbələr mənimsədikləri nəzəri materialın doğruluğuna inanır, öz səhvlərini dərk edir KOMPYUTER TƏLİM TEXNOLOGİYALARI Təhsildə İKT 110 və öz biliklərinə müvafiq düzəlişlər edir, eksperiment, ölçü metodları və vasitələri ilə tanış olurlar. Laboratoriya işləri tələbələri peşə hazırlığına maksimum yaxın səviyyəyə çıxarır. Şagirdlər fiziki cihazlarla işləyərkən onlarda ixtiraçılıq meylləri əmələ gəlir. İşin məsləhət görülən yol ilə deyil, başqa bir yolla görülmək imkanı və ya şagirdin müstəqil olaraq düşünüb tapdığı variant üzrə həyata keçirilməsi, hər hansı bir sərbəst iş gələcək elmi işlər üçün başlanğıc ola bilər və buna görə də şagirdlərdə elmi tədqiqatçılıq meyllərinin yaranmasına səbəb ola bilir. Bütün yuxarıda deyilənlərdən belə nəticəyə gəlmək olar ki, fizikadan laboratoriya işləri şagirdlərin təlim və tərbiyəsi üçün ən vacib metodlardan biridir və onu həyata hazır şəxsiyyət kimi formalaşdırmağa xidmət edir. Yuxarıdakı şərhdən görünür ki, laboratoriya işinin yerinə yetirilməsi zamanı informasiya kommunikasiya texnologiyalarının (İKT) müasir səviyyəsi istifadə olunur. Təklif edirik ki, kompyuter sinifləri ilə təchiz olunmuş müasir məktəblərimizdə belə laboratoriya məşğələləri təşkil etməyə çalışsınlar. Download 5.01 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling