B. Аbidov, О. G‘. Аzimov, U. А. Ziyamuhamedova neft-gaz sintezi аsоslаri

Polietilen xossalarini taqqoslash
 № Ko‘rsatkichlar
p о l i e t i l e n
Q‘uyi bosim
O‘rta bosim
Yuqori bosim
1
1000 uglerod atomiga
to‘g‘ri kelgan CH
3
guruhi
soni
3
–
21,3
2
Kristallik darajasi, %
87
93
84
3
Zichlik, g/sm
3
0,94–0,96
0,94–0,97
0,91–0,92

---

126
4
Uzishga mustahkamlik
chegarasi, kg/sm
2 
280–300
290–320
120–160
5
Egilishdagi mustahkam-
lik chegarasi, kg/sm
2 
–
–
120–170
6
Mo‘rtlik harorati, ºC
–65
–
–70
7
Dielektrik yo‘qotishlar
tangens burchagi
–
–
0,0003–0,0005
8
Dielektrik
o‘tkazuv-
chanlik
–
–
2,2–2,3
9
Erish harorati, ºC
125–130
127–130
108–110
10 Molekular og‘irlik
70–350 ming 30–200 ming
15–30 ming
1.3. Poliolefinlarning ishlatilishi
Hozirgi vaqtda amalda poliolefinlar ishlatilmagan xalq xo‘ja-
ligining hech bir sohasi yo‘q.
Yuqori bosim polietileni ishlab chiqarish hajmi bo‘yicha birinchi
o‘rinda turadi. Polietilen yuqori dielektrik xossalari suv bug‘larini
kam o‘tkazuvchanlik, uni turli aloqa vositalari (telefon, telegraf)da
ishlatiluvchi elektr simlari va kabellarni izolatsiyalashda, signal qu-
rilmalarda, dispetcherlik, teleboshqarish sistemalarida, yuqori chas-
totali qurilmalarda, yuqori kuchlanish texnikasida, suvda ishlaydigan
dvigatel o‘tkazgich simlarini o‘rashda hamda suv osti kabellarini
izolatsiya qilishda keng ishlatiladi.
Polietilen bilan izolatsiya qilingan kabel kauchukli izolatsiyaga
nisbatan afzalliklarga ega. U yengilroq, ko‘proq egiluvchan, kattaroq
teshib o‘tish kuchlanishiga ega.
Hamma mavjud plastmassa tiplaridan ko‘ra polietilen quvurlar
tayyorlashda eng ko‘p ishlatiladi. Polietilen quvurlari yengil, korro-
ziyaga chidamli, suyuqlik harakatiga kichkina qarshilik, montaj qi-
lishni soddaligi, egiluvchan, sovuqqa chidamli, payvandlashni oson-
ligi kabi xususiyatlarga ega.
Polietilen quvurlar o‘z kimyoviy chidamliliklari va elastiklikla-
ri tufayli suvni, tuz va ishqorni, kislotalarni transportirovka qilish-
da, ichki va tashqi suv o‘tkazish tarmog‘ini barpo etishda, sut va

---

127
sharbatlarni uzatishda, irrigatsiya sistemalarida va sun’iy yomg‘ir
yog‘dirish qurilmalarida ishlatiladi. Yuqori bosim polietilenli quvur-
lar 60ºC da, quyi bosimdagisi esa 100ºC haroratgacha ishlashi mum-
kin. Bunday quvurlar quyi haroratlarda (–60ºC gacha) va suv muz-
laganda ham buzilib ketmaydi; ularning daydi elektr toklari orqali
bo‘ladigan tuproq korroziyasiga ta’siri yo‘q.
Yuqori bosim polietilenining ko‘proq qismi boshqa plyonkalar
(sellofanli, polivinilxloridli) bilan konkurent bo‘lib, qadoqlovchi
material sifatida kamroq qismi esa sumkalar, qoplar tayyorlashda,
qutilarning yuzini qoplashda ishlatiladi. Plyonkadan tayyorlan-
gan qoplar turli mashina mexanik detallarini korroziyadan saqlash 
maqsadlarida qadoqlash uchun yaroqli. Suv bug‘lariga nisba-
tan kichik o‘tkazuvchanlik, ammo kislorodga nisbatan esa yuqori 
o‘tkazuvchanlik, egiluvchanlik, toksik emaslik, hidining yo‘qligi –
muzlagan go‘sht va tovuqlarni qadoqlashda yuqori bosim ostida po-
lietilenning ishlatilishiga asosiy omillardan. Polietilendan plyonka
30 km balandlikkacha ko‘tariladigan aerostatlarni va atmosferaning
yuqori qavatlarida meteorologik va boshqa izlanishlar olib borishda
ishlatiladigan ballonlarni tayyorlashda foydalaniladi. Magistral neft
va gaz quvurlarini korroziyadan himoya qilishda katta iqtisodiy sa-
mara beradi.
Qishloq xo‘jaligida shaffof va qora polietilen plyonkalari ishlatila
boshlandi. Shaffof plyonkalar issiqxona va bug‘xonalarda oynani al-
mashtirishda foydalaniladi. Qora plyonka sabzavotlar yetishtirishda
issiqlikni ushlab qolish maqsadida ekin yuzini qoplash uchun xizmat
qiladi, shu kabi silos tayyorlanadigan chuqurliklarni, suv havzalari
va kanallarning devorlarini qoplashda ishlatiladi.
Polietilen plyonkasi hosilni, qishloq xo‘jalik mashinalarini saq-
lashda joylardagi devorining tomini yopuvchi material sifatida tobo-
ra ko‘proq ishlatilyapti.
Polietilen plyonka qurilishda imorat fundamenti asosini va nam-
dan qotish paytida beton himoyasida ishlatiladi.
Polietilen va polipropilenlar filtrlaydigan to‘qimalar, mebel
g‘iloflari, arqonlar, brezentlar, baliq tutadigan to‘rlar tayyorlashga
yaroqli tolalarga qayta ishlanishi mumkin.
Poliolefin asosidagi tolalar suv shimmaydi, demak, ular ho‘l-
langanda mustahkamligi o‘zgarmaydi. Ular ishqorlar, kislotalar
(bundan nitrat kislota mustasno) ta’siriga chidamli.

---

128