Birinchi yordam bu shikastlanlarning hayoti va sog’lig’ini tiklash hamda

Qovurg’a singanda esa nafas olish vaqtida, yo’talganda va harakat qilganda 
og’riq paydo bo’ladi. Bunda yordam berayotgan odam shikastlangan nafas chiqargan 
vaqtda uning ko’kragini bint yoki sochiq bilan qattiq bog’lab qo’yishi zarur. 
Tos suyaklari singanda – tos suyaklariga tegilganda chot orasida, dumg’azada 
og’riq seziladi, to’g’rilangan oyoqlarni ko’tarishga iloji bo’lmay qoladi. Yordam 
ko’rsatish quyidagi tartibda amalga oshiriladi: shikastlanganni tagiga keng taxta qo’yib, 
uni “qurbaqa” holatida, ya’ni tizzalarini egib, ikki tomonga kengaytiriladi, tovonlarini 
esa birlashtirib, tizzalari tagiga kiyimlar o’ramini qo’yib, yotqizilib qo’yish kerak. 
Shikastlanganni yoniga qayirtirish, o’tkazish va oyog’iga turg’azib qo’yish mumkin 
emas (ichki a’zolarni jarohatlantirmaslik uchun). 
Bosh shikastlanganda bosh suyaklari sinishi mumkin (belgilari: quloq va 
og’izdan qon oqishi, hushidan ketib qolish) yoki miya chayqalib lat yeyishi mumkin 
(belgilari: bosh og’rig’i, ko’ngil aynishi, qusish, hushidan ketib qolish). Bunday 
vaziyatda birinchi yordam ko’rsatish quyidagicha: shikastlanganni chalqancha yotqazib, 
boshining ikki tomoniga yumshoq kiyimlar o’ramini qo’yib, qattiq bog’lab qo’yish 
kerak, agar yaralangan bo’lsa – sterilizatsiya qilingan materiallar qo’yib (44-rasm), 
“sovuq” qo’yish va vrach kelguncha to’la tinchlik saqlanishi zarur. 
44-rasm. Bosh suyaklari jarohatlanganda boylab qo’yish. 
Behush holatda bo’lgan shikastlangan odamda qusish paydo bo’lishi mumkin. 
Bu vaziyatda boshni yoniga qaratib qo’yiladi. Til orqaga ketib qolganligi sababli 
bug’ilish paydo bo’lishi mumkin. Bunday vaziyatda sun’iy nafas oldirish usullaridan 
paski jag’ni oldinga surib chqarib, shu holatda ushlab turish kerak (18-rasmga qarang). 

---

30 
Badanning biror joyi lat yeganda o’sha joyi bir oz shishadi, unga tegsa og’riq 
paydo bo’ladi. Yordam berish lat yegan joyni og’rig’ini kamaytirish va qon qo’yilishini 
oldini olish uchun “sovuq” qo’yish va qattiq bog’lab qo’yishdan iboratdir. 
Lat yegan joyga yod surtish, ishqalash va issiq kompress qo’yish mumkin emas, 
chunki bular faqat og’riqni kuchaytiradi xolos.