Cİlt 1 – 1978 erciyes üNİversitesi yayini-163
KAYSERİ BÖLGESİNDE AMERİKAN BOARD
Download 3.2 Mb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- 1. yıl: Haftalık ders saati
- 6.yıl: 1.dönem 2.dönem
- BİBLİYOGRAFYA 1.ARŞİv vESİKALARI
- 2.TETKİK ESERLER
|
KAYSERİ BÖLGESİNDE AMERİKAN BOARD MİSYONERLERİNİN EĞİTİM FAALİYETLERİ vE BU ÇALIŞMALAR ÇERÇEvESİNDE ERMENİLERLE OLAN MÜNASEBETLERİ Osmanlı Devleti bünyesindeki azınlıkların, kendi cemaat okulları haricinde başka okullara uzun süre eğilimleri olmamıştır 12 . Bu eğilim, misyonerlerin yoğun bir şekilde başlattıkları eğitim faaliyetleri ile kırıl- mıştır. Osmanlı ülkesinin her tarafına yayılan Hıristiyan misyonerleri- nin üç çeşit çalışma yolları vardır; birincisi dinî teşkilat, ikincisi okullar ve kültür kurumları, üçüncüsü ise maskeli teşkilat. Dinî teşkilatın amacı genel bir ifadeyle Hıristiyanlığı veya Hıristiyanlığın mezheplerini yaymaktı. Okulların ve kültür kurumlarının amacı, azınlıkta bulunan Hıristiyan çocuklarını eğitmek ve onları hâkim unsurlara (Türklere ve 10 PABCFM, Reel 589, No:38; PABCFM, Reel 582, No:695, 698, 700 11 Söz konusu bu rapora göre Kayseri bölgesi için her bir hanede yaşayan ferd sayısı beş kişi olarak hesaplanmış olup toplam Ermeni nüfusu 35.390, Rum nüfusu ise 26.175 olarak belirtilmiştir. PABCFM, Reel 583, No:462, 463. 12 Hidayet Vahapoğlu, Osmanlı’dan Günümüze Azınlık ve Yabancı Okullar (Yönetimleri Açısından), Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayını, Ankara 1990, s.58. 413 Cenk DEMİR Müslümanlara) karşı üstün hale getirmekti. Ayrıca, Osmanlı Devleti’nin çökmekte olduğunu gören Avrupa devletleri, başta gayrimüslim tebaa olmak üzere Osmanlı hâkimiyeti, altında olan etnik grupları yetiştir- mek ve bunların Rusya’nın eline düşmelerini önlemek ve kendi için de bir kültür misyonu olması amacıyla bu okulları açmıştır. Bu okulların açılmasında güdülen diğer bir amaç, hâkim unsurların çocuklarını (Müslüman çocukları) millî değerlerinden koparmaktı. Gizli amaçları ise, halkın arasına girmek, millî birliği bozmak ve sömürgeciliğin deva- mını sağlamaktı 13 . Yukarıda belirtilen bu amaç ve düşünce çevresinde hareket eden misyonerlerin Osmanlı topraklarında açtıkları okullara en büyük talep, kaçınılmaz olarak misyonerlerin de etkisiyle öncelikli olarak azınlıklar- dan gelmiştir. Amerikan Board’ın’ın açtığı okullar için yine aynı durum söz konusu olmuştur. Doğal olarak Amerikan Board’ın Kayseri ve civa- rında açmış olduğu eğitim kurumları da ağırlıklı olarak Ermenilere ve Rumlara yönelik olmuş ve azınlıklar üzerinde Amerikan Board tarafından bırakılan etkilerin en büyüğü eğitim alanında gerçekleşmiştir. Diğer istasyonlarda olduğu gibi Kayseri istasyonunda da başlatılan misyonerlik çalışmalarında misyonerler öncelikli olarak misyonlarını yani dinî öğretilerini aktarabilecek insanları tespit edip, onlarla diya- loga geçmeye çalışmışlardır. Kendilerine hedef kitle olarak belirlemeye çalıştıkları insan gruplarıyla faaliyetlerine başladıkları bölgede yaşayan bireylerle direk ilişkiye geçip, düşüncelerini şifahi ve dağıttıkları dinî kitap ve broşür gibi yazılı yollardan aktarmaya çalışmışlardır. Öncelikle başlatılan dinî çalışmalar kapsamında bölgede açılan kilise çevresinde insanların örgütlenmesine ve burada verilen eğitimle birlikte hedef kitlenin eğitimine başlanıp, zamanla genişletilip, geliştirilmiştir. Dinî öğretilerini aktarmak ve misyon bölgesinde yaşayanlara daha iyi nüfuz etmek amacıyla İncil’in okunması adına yetişkinler için oluşturulan Pazar okulları, çocuklar için açılan ilkokullar bölgede başlayan eğitim çalışmalarının temelini oluşturmuştur. Zamanla istasyon çevresinin genişlemesiyle, istasyon bölgesine dâhil olan dış-istasyonlarda yürütül- mesi düşünülen hizmetler için din adamları ve öğretmenlere duyulan ihtiyaç artmıştır. Bu durumda eğitim sistemindeki kalitenin artırılması ve sistemin genişletilmesi ihtiyacını doğurmuştur. 13 Taşdemirci, “Türk Eğitim Tarihinde Azınlık,...”, s.14–15.
414 HOŞGÖRÜDEN YOL AYRIMINA ERMENİLER / CİLT 1 Amerikan Board teşkilâtının Osmanlı ülkesinde önce Pazar okulları ve ilkokullarla başlattığı eğitim çalışmalarındaki sıralama Kayseri ve çevresinde yürütülen eğitim çalışmalarında da aynı şekilde izlenmiş olup dolayısıyla ilk eğitim faaliyetleri Pazar okulları ve ilkokullar seviyesinde verilmiştir. Daha sonra rüştiye (ortaokulu) ve idadi (lise) seviyesinde geliştirilen eğitim kurumları açılan anaokullarında verilen eğitimlerle de desteklenmiştir. Amerikan Board misyonerlerinin Osmanlı Devleti’nde yürütmeye başladıkları misyonerlik faaliyetlerinin eğitim kanadının temelini oluşturan, okuma-yazma ve dört işlemi öğretmeyi esas alan ilkokullar misyonerler için çok önemli bir yer teşkil etmiştir. Hem ilkokullar hem de Pazar okullarında küçük yaştaki çocuklara verilen eğitimler saye- sinde çocukların aileleriyle temasa geçme imkânı bulan misyonerler, böylelikle işgal ettikleri bölgede bulunan topluma nüfuz etme fırsatı bulmuşlardır 14 . Amerikalı misyonerler Ermenileri etkilemek için de ilkokulları çok önemli olarak görmüşlerdi. Goodell ve Dwight’in 23 Haziran 1832 tarihinde Amerikan Board’a yazdıkları mektupta şöyle demişlerdir:
15 . Bu düşüncelerini raporlarında kaleme alan misyonerler, nüfuz ettikleri bölgelerde ilkokullar açamaya başlamışlardır. Amerikan Board misyonerlerinin Osmanlı coğrafyasında misyoner- lik faaliyetlerini etkin hala getirmek adına açtıkları ilkokullardan sonra, eğitim kalitesini artırıp, hizmet verilen azınlıkların eğitim ihtiyaçlarını karşılamak ve de ilahiyat okulları ile kolejler için ilkokuldan sonra eği- tim açığının giderilmesi adına oluşturulan orta dereceli okullar Kayseri istasyonunda da yaygın olarak açılmıştır. Kayseri istasyonundaki birçok okulda olduğu gibi Amerikan Board misyonerleri yönetiminde olan bu okullardaki Ermeni ve Rum öğrenci- 14 PABCFM, Reel 588, No:527. 15 Kocabaşoğlu, Anadolu’daki Amerika..., s.68.
415 Cenk DEMİR ler de ortak dil olara Türkçe’yi kullanmışlardır 16 . Ancak daha sonraları, özellikle idadi düzeyindeki Amerikan okullarında, eğitim dili olarak 1890’lardan sonra İngilizce kullanılmaya başlanılmıştır 17 .
ve kültürlerini hatırlamaları ve millî bilinçlerini uyandırmak adına da Ermenice ve Rumca derslerde verilmiştir. İlkokuldan sonra yedi yıllık bir eğitim süresi olan Talas Amerikan Kız Okulu’nda okutulan dersler; Aritmetik, Coğrafya, Ermenice Gramer ve Tercüme, Rumca Gramer, Alfabe, Osmanlıca Gramer olup ayrıca Psikoloji eğitiminin yanı sıra Vokal ve Enstrümantal Müzik dersleri de verilmiştir 18 . Söz konusu bu okulda eğitim gören öğrencilere verilen Ermenice dersleri sayesinde öğrenciler yıldan yıla ilerleyip, kızlar İngilizce’nin yanında bu dili de rahatlıkla kullanır seviyeye getirilmiştir. Dil alıştırmaları ve kompo- zisyonlar, Türkiye Ermenicesi veya Rumcası’yla yazılıp öğretilirken, Kayseri sahasında konuşma dili olara ortak dilin Türkçe olmasından dolayı Türkçe üzerinde de durulmuştur 19 .
lere İngilizce, Rumca ve Türkçe derslerin yanı sıra Ermenice derslere de ağırlık verilmiştir. Yedi yıllık bir eğitim hizmeti olan bu okulun birinci sınıfından, yedince sınıfına kadar bütün sınıflarında düzenli olarak Ermenice ders olarak müfredattaki yerini almıştır. Buna göre sınıflarda verilen Ermenice derslerinin içerikleri ve haftalık ders saatleri aşağıda belirtilmiştir 20 ;
Haftalık ders saati Ermenice: Basit Gramer; Bölüm 1 ve 2 şeklinde. 5
Ermenice: Modern Gramer 5
Ermenice: Seçmeli Okuma, Eski Gramer 5
Ermenice: Eski Okumalar ve Kompozisyon 5 5
5.yıl: 16 PABCFM, Reel 589, No:22. 17 PABCFM, Reel 606, No:523. 18 PABCFM, Reel 588, No:340-342. 19 PABCFM, Reel 618, No:92-94. 20 PABCFM, Reel 618, No:47-48. 416 HOŞGÖRÜDEN YOL AYRIMINA ERMENİLER / CİLT 1 Ermenice: Telemaque*, Ermeni Tarihi 4 4 4 6.yıl: 1.dönem 2.dönem Ermenice: Güzel Konuşma, Mektup Yazma 3 3
Ermenice: Şiir, Seçilmiş Okuma Parçaları 3 3 7. yıl: (Haziran1904’den sonra) Ermenice: Şiir, Seçilmiş Okuma Parçaları 3 3
nen bu eser, 1685’te Fransız yazar Fenelon tarafından yazılmıştır. http://ceviribilim.com/?p=137 (15.05.2008) Yukarıda da görüldüğü üzere Amerikan okullarında verilen Ermenice dersler sayesinde, şekil ve yapı bakımında dilini bilen, sözlü ve yazılı alanda bunu canlı tutan bir Ermeni toplumu oluşturulmaya çalışılır- ken verilen Ermeni tarihi ile de bir toplumun millî değerler açısından bilinçlendirilip, millet ve özgürlük gibi kavramları özümsemesinde aracı olan etkenlerden biri oluşturulmuştur. Okullarda verilen Ermenice derslerinin desteklenmesi ve daha iyi anlaşılması adına Ermenice yazılı malzemeler, gazete, dergi, broşür vb. dağıtılarak hem misyonerlik çalışmalarında hem de kendilerine bağlı bir toplum oluşturulmasında neticeye gidilmeye çalışılmıştır. Ameri- kan okullarında dağıtılan en önemli gazetelerden birisi ise Avedaper 21
isimli misyoner gazetesi olmuştur 22 . Yine Kayseri istasyonunda kurulan 21 Avedaper (Müjdeci): 1839 yılında, İzmir’de Protestan Ermeniler tarafından Yararlı Bilgiler Deposu adıyla yayımlanmaya başlamış, 1854’e kadar aralıklarla çıktıktan sonra İstanbul’a taşınmış ve yayın hayatını, Amerikalı misyonerlerin yönetiminde 1915’e kadar sürdürmüş olan haftalık bir gazete. İstanbul’da 1855–1865 yılları arasında Müjdeci ve Yararlı Bilgiler Deposu sonraları ise Avedaper adıyla çıkan gazete başlangıçta ayda iki kez, yalnızca Ermenice olarak yayımlanırken, buna, 1856’da Ermeni harfleriyle Türkçe, 1869’da da Karamanlıca (Angelioforos adıyla, Yunan harfleriyle Türkçe) baskılar eklenmiştir. 1872’de gazetenin ilavesi olarak çocuklar için hazırlanan aylık Çocuklar İçin Müjdeci dergisi çıkmaya başlamıştır. Dinî, felsefî yazıların yanı sıra bilimsel (özellikle Armenolojik) ve sanatsal yazılara da yer veren Avedaper, Modern Ermenice’deki ilk süreli yayınlardan biri olmuştur. Krikor Hagop Basmacıyan, Şark’ta Toplumsal ve Dinsel Hayat (Social and Religious
22 Bu gazete haftalık ve aylık olmak üzere farklı dil ve karakterlerde basılıp, Türk postası aracılığıyla misyonlara bağlı istasyonlara gönderilmiştir. 1885 yılında Kayseri istasyonunda 195 kopya haftalık, 251 kopya aylık gazete olmak üzere 446 adet Avedaper isimli misyoner gazetesi satılmıştır. Farklı dillerde satışı yapılan bu gazetelerin 1885 yılındaki basıldığı dillere göre Kayseri istasyonundaki dağılımı şöyle olmuştur: 14 adet Ermenice, 71 adet Rumca Türkçe, 110 adet Ermenice
417 Cenk DEMİR YMCA (Genç Erkekler Hıristiyan Birliği) adındaki kulübe gelen erkeklerin yararlanmaları adına Türkçe ve Rumca’nın yanı sıra Ermenice kitap ve gazeteler bulundurulmuştur 23 . Ayrıca 1890 yılından itibaren özellikle Kayseri ve Talas çevresinde açılan anaokullarıyla birlikte bölgede yürütülen eğitim çalışmalarına destek verilmiştir. Söz konusu bu anaokullarında da diğer eğitim birim- lerinde olduğu gibi Ermeni çocuklarının eğitimlerine ağırlık verilmiş olup, bu sayede küçük çocuklar ve onlar aracılığıyla da ebeveynlerine nüfuz edilmeye çalışılmıştır 24 .
yönelik çalışmalar kapsamında düzenlenen ve genellikle Ermeni annele- rin iştirak ettiği dua toplantıları adıyla hedef kitle olana Ermeniler ara- sındaki çalışmaların kalıcılığı amaçlanmıştır. Bu toplantılarda misyoner bayanlar tarafından verilen Ermeni Halk Bilgisi gibi sohbet ortamlarıyla Ermeni bayanlarda millet bilincinin uyandırılmasına yönelik faaliyet- lerde bulunulmuştur 25 .
misyonerlerinin katkıları büyük olmuştur. Söz konusu bu misyoner- lerin girişimi ve nüfuz edilen bölgede yaşayan azınlıkların destekleri neticesinde kurulan bu okulların idari yapısı Amerikalı misyonerlerin elinde iken, istasyonun büyümesi ve Amerikalı misyoner sayısının azlığı nedeniyle, dinî, eğitim, sağlık vb. faaliyetlerde yerli yardımcı olarak tabir edilen Ermeni ve Rum azınlığa mensup kişilerden de yararlanılmıştır. Bölgede açılan Amerikan okullarında Amerikalı misyonerlerin yanı sıra Ermeni ve Rum öğretmenlerden de yararlanılarak bölge halkı üzerinde nüfuz sahibi olunmaya çalışılmıştır 26 . Türkçe olmak üzere toplam 195 adet haftalık gazete; 18 adet Ermenice, 128 adet Rumca Türkçe, 105 adet Ermenice Türkçe olmak üzere toplam 251 adet aylık gazete satılmıştır. Bir önceki yıla oranla haftalık gazete sayısında 12 adet azalma olmakla birlikte aylık gazete satışlarında 102 adetlik bir artış olmuştur. PABCFM, Reel 596, No:684. 23 PABCFM, Reel 628, No:141. 24 PABCFM, Reel 628, No:135-136. 25 PABCFM, Reel 596, No:705, 706; Reel 628, No:210. 26 PABCFM, Reel 606, No:23, 758, 846; Reel 618, No: 138, 139.
418 HOŞGÖRÜDEN YOL AYRIMINA ERMENİLER / CİLT 1 SONUÇ Amerikan Board misyonerlerinin Kayseri ve çevresinde yürüt- tüğü çalışmaların ve bu çalışmalar çerçevesinde bölge içerisinde açılan okullarda verilen eğitimin hem bölge adına hem de Anadolu coğrafya- sında önemli etkileri olmuştur. Söz konusu bu etkiler ağırlıklı olarak Osmanlının azınlık grupları -öncelikle Ermeniler ve Rumlar- arasında görülmüştür. Hiç kuşkusuz Türkler de misyonerlerin ve onların açmış oldukları okullardaki eğitimlerden etkilenmiş ve bu etkiler yaşam tarzlarına yansımıştır. Ancak her ne olursa olsun, Amerikan Board misyonerle- rinin çalışmaları sonucunda ortaya çıkan en önemli gelişme azınlıklar arasında, uzun yıllar boyunca barış ve huzur içerisinde yaşayıp, dil ve kültürlerini benimsedikleri Türklere karşı bir düşmanlığın vücuda gel- mesi şeklinde kendini göstermiştir. Genel olarak Kayseri istasyonunda yürütülen faaliyetlerin bu yönden etkisi özellikle de Ermeniler arasında görülmeye başlamıştır. İlk başlarda insanî bir girişim olarak değerlendirilen Amerikan mis- yonerlerinin yürüttüğü dinî, sosyal ve kültürel alanlarda yeni bir hayat görüşü kazandırma düşüncesi, objektif olunduğunda takdir edilecek bir davranış olarak değerlendirilebilinir. Hatta misyonerlerin vermiş olduğu eğitimler sayesinde insanların yetenekleri geliştirilerek toplum içeri- sinde ekonomik anlamda kendi kendilerine yeter hale gelmiş olmaları, misyonerlik çalışmalarının insanlar açısından olumlu bir kazanç oldu- ğunu söyleye biliriz. Ancak ilerleyen yıllarda yapılan bütün dinî, sosyal ve kültürel çalışmalara siyasî bir kimlik kazandırılma girişimlerinin ağırlıkta olmaya başlaması ve Osmanlı bünyesindeki azınlık unsurların misyonerlerce kendi devletlerinin emperyalist çıkarları doğrultusunda kullanmaya başlamaları devlet ile azınlıkları karşı karşıya getirmiştir. Bu durumda Amerikan okullarının hizmet verdikleri dönemde takiyeci bir yapı içerisinde olduklarını göstermektedir. Kendi fikir ve düşüncelerine yakın, Amerikan kültürünün karakte- ristik yapısı ile Protestan mezhebinin dinî öğretilerini aşılama düşüncesi ile Osmanlı topraklarında yapılanan Amerikan Board misyonerleri, açtıkları eğitim kurumlarında ağrılıklı olarak Ermeni ve Rum öğrenci- lerine yönelik eğitim faaliyetlerinde bulunmuştur.
419 Cenk DEMİR Açılan okullar sayesinde ihtiyaçlarını karşılayabilecek düzeyde eği- tim gören öğrenciler, ekonomik anlamda sıkıntı çeken bir ülkede refah düzeylerini geliştirip, bir meslek sahibi olabilmek amacıyla bu okullara ilgi göstermiş, dolayısıyla da bu okullar verdikleri eğitimlerden dolayı toplum içerisinde saygın bir yere ulaşmıştır. Bölgede yer alan Amerikan Board eğitim kurumlarından mezun olan azınlık ailelerin çocukları, aldıkları eğitimleri genel olarak üç alanda uygulama yoluna gitmişlerdir. Birincisi; Amerikan Board okullarının bugünkü lise düzeyinde eğitim veren okullarından -Kayseri, Talas ve Yozgat’taki’taki- okullardan mezun olan öğrencilerin eğitimlerine devam etmek istemeleri ve yeterli donanıma sahip olmaları durumunda bir üst eğitim kurumu olan yüksek okullarda eğitimlerini sürdürmüşlerdir. İkinci olarak Kayseri istasyonunda yer alan liselerden mezun olan erkek ve kız öğrenciler çoğunlukla yüksek okullarda eğitimlerini sürdürmeyi tercih etmeyip, geldikleri bölgelerde veya misyon tarafından atandıkları okullarda öğretmenlik yapmayı seçmişlerdir. Bölgede yer alan liselerden mezun olan bazı öğrenciler ise üçüncü seçenek olarak ticarete atılmayı tercih etmişlerdir. Amerikan Board okullarında eğitim alan kız öğrenciler, Amerikan Board misyonerlerinden belli bir dönem eğitim aldıktan sonra, ayrılan öğrenciler de dâhil olmak üzere, okullarda edindikleri bilgi ve görgüleri olduğu gibi ailelerine de aktarmışlardır. Kızlara verilen eğitim, Amerikan Board eğitimini sadece toplumda bir bireyin eğitilmesine yönelik bir sistem olmaktan çıkarmış, bir birey ile bir aileye, aile ile de toplumun geneline nüfuz etme kimliği kazandırılmıştır. Yabancı okulların ve bu okullar içerisinde yer alan Amerikan okul- ları ile diğer müesseselerin eğitim tarihimizde olduğu kadar, kültür ve siyasi tarihimizde de önemli rolleri olmuştur. Osmanlı Devleti’nin yıkılışında, devlet içerisindeki kültürel unsurlarda, azınlıkların inanç ve değerlerinde yaşanan değişmelerde bu kurumların önemli derecede payları olmuştur. Belirli bir dünya görüşünden kaynaklanan bu okulların genel gay- retleri Batı’nın Doğu’ya üstün gelme noktasında toplanmıştır. Temel alınan felsefe, Hıristiyan kaynaktan beslenen Batı hayat tarzının, bütün Doğu’da hükümran olma isteğidir 27 . Bu düşünce ile hareket eden azın- 27 Yusuf Özmerdivenli, “Talas Amerikan Koleji (1889–1967)”, Kayseri Lisesi Dergisi, Yıl 3, Sayı 6, Nisan-Mayıs 1996, s.7. 420 HOŞGÖRÜDEN YOL AYRIMINA ERMENİLER / CİLT 1 lık okulları zamanla Osmanlı ülkesi genelinde yayılma gösterip hitap ettiği azınlık unsurlar üzerinde dinî, kültürel, sosyal alanların yanı sıra fikir hayatında da kalıcı etkiler bırakmıştır. Özellikle Ermeni toplumu üzerinde etkili olan gerek bu okullar gerekse görevli misyonerler, 19. yüzyılın sonunda yaşanan Ermeni isyanlarında rol almış lider kadroların oluşmasına, Osmanlı Devleti ile iktidar kavgasına girişen toplumun, mücadelesinde maddî ve manevî desteğin sağlanmasına öncülük etmeleri bakımında önemlidirler. Sonuç olarak bir devlet ve o devleti oluşturan toplumlar üzerinde Amerikan Board teşkilâtının ve bu teşkilâtın Osmanlıdaki temsilcileri olan misyonerlerin yürüttükleri dinî, eğitim, sağlık vb. çalışmaların 19. yüzyıl Osmanlısındaki toplumsal çözülmelerin yaşanmasında, özellikle azınlık unsurlar üzerinde daha önce yaygın olarak taraftar kazana- mamış olan bazı dinî ve siyasî kavramların toplum içerisinde oldukça etkili olmasına öncülük eden misyoner kuruluşlarından biri olduğunu söylersek pekte yanlış olmayacaktır. 421 Cenk DEMİR BİBLİYOGRAFYA 1.ARŞİv vESİKALARI PAPERS OF THE AMERICAN BOARD OF COMMISSIONERS FOR FOREIGN MISSIONS (PABCFM), Unit 5, Item (ABC 16.9.3),
BASMACIYAN, Krikor Hagop, Şark’ta Toplumsal ve Dinsel Hayat (Social and Religious Life in the Orient), Çev. Altuğ Yılmaz, Aras Yayıncılık, İstanbul 2005, s.256–257. KOCABAŞOğLU, Uygur, Anadolu’daki Amerika (Kendi Belgeleriyle 19. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’ndaki Amerikan Misyoner Okulları), İmge Kitabevi, 3. Baskı, Anakara 2000.
ÖZMERDİVENLİ, Yusuf, “Talas Amerikan Koleji (1889–1967)”, Kayseri Lisesi Dergisi, Yıl 3, Sayı 6, Nisan-Mayıs 1996. SEZER, Ayten, Atatürk Dönemi Yabancı Okullar (1923–1938), Atatürk Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Tarih Kurumu Yayınları, XVI. Dizi, Sayı 83, Ankara 1999. __________, Atatürk ve Türkiye Cumhuriyeti Tarihi, Siyasal Kitapevi, Ankara 2003. STONE, Frank Andrews, Academies For Anatolia, University Press of America, New York 1984. TAŞDEMİRCİ, Ersoy, “Türk Eğitim Tarihinde Azınlık Okulları ve Yabancı Okullar”, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı 10, Kayseri 2001. VAHAPOğLU, Hidayet, Osmanlı’dan Günümüze Azınlık ve Yabancı Okullar (Yönetimleri Açısından), Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayını, Ankara 1990. http://ceviribilim.com/?p=137 (15.05.2008). |
