Cİlt 1 – 1978 erciyes üNİversitesi yayini-163
Download 3.2 Mb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- 2.TETKİK ESERLER
- İNGİLTERE’NİN KAFKASYA POLİTİKASI vE BÜYÜK ERMENİSTAN PROJESİ Yrd. Doç. Dr. Coşkun TOPAL
- 19. YÜZYILIN SONUNDA İNGİLTERE’NİN KAFKASYA POLİTİKASI vE ERMENİ SORUNU
- I. DÜNYA SAvAŞI SONUNDA İNGİLTERE’NİN KAFKASYA POLİTİKASI vE ERMENİ SORUNU
|
BİBLİYOGRAFYA 1.ARŞİv vESİKALARI BAŞBAKANLIK OSMANLI ARŞİvİ (BOA) D.SYS. :53/3. A.MKT.MHM. :627/42, 628/43, 638/12, DH. MKT. :227/16, 164/52, 1672/95, 1178/28, 1835/75 DH.İD. :107/16, DH.MUİ. :88/39, 128/38. İ.DH. :1446/1324 Ca. 9 (2 Temmuz 1906). İ.HUS. :107/1 Temmuz 1319 (14 Temmuz 1903), 126/13 Şubat 1320 (26 Şubat 1905). M.V. :109/39, Y.MTV. :74/84, 58/60. Y.PRK.DH. :11/44. Y.PRK.ZB. :33/14. YA.HUS. :344/30, 443/126, 460/103, 458/20, 484/108, Z.B. :25/7. 2.TETKİK ESERLER AHMAD, Feroz, “Osmanlı İmparatorluğunun Son Dönemlerinde Milliyetçilik ve Sosyalizm Üzerine Bazı Düşünceler”,
GÖYÜNÇ, Nejat, “Osmanlı Devleti’nde Ermeniler”, Bilim ve Aklın Aydınlığında Milli Eğitim, Sayı 38, Nisan 2003. GÜLMEZ, Mesut, Türkiye Belgesel Çalışma İlişkileri Tarihi (1936 Öncesi), Ankara 1983. İLTER, Erdal, “Taşnaksutyun”, Türk-Ermeni İhtilafı Makaleler, Editör: Hikmet Özdemir, Ankara 2007. KARPAT, Kemal H., “The Ottoman Emigration to the America 1860-1914”, International Journal of Middle East Studies, Volume:12, Cambridge University Press, Mayıs 1985. KIRPIK, Cevdet, Osmanlı Devleti’nde İşçiler ve İşçi Hareketleri (1876-1914), Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi, Isparta 2004.
KÜÇÜK, Cevdet, Osmanlı Diplomasisinde Ermeni Meselesinin Ortaya Çıkışı 1878-1897, İstanbul 1986. MAKAL, Ahmet, Osmanlı İmparatorluğunda Çalışma İlişkileri:1850-1920 Türkiye Çalışma
MİNASSİAN, Anahide Ter, “1876-1923 Döneminde Osmanlı İmparatorluğu’nda Sosyalist Hareketin Doğuşunda ve Gelişmesinde Ermeni Topluluğunun Rolü”, Osmanlı
QUATAERT, Donald, Osmanlı Devleti’nde Avrupa İktisadi Yayılımı ve Direniş (1881-1908), Çeviren: Sabri Tekay, Ankara 1987. SWİETOCHOWSKİ, Tadeusz, Müslüman Cemaatten Ulusal Kimliğe Rus Azerbaycan’ı 1905-1920, İstanbul 1988. 443 Yrd. Doç. Dr. Cevdet KIRPIK TEVETOğLU, Fethi, Türkiye’de Sosyalist ve Komünist Faâliyetler (1910-1960), Ankara 1967.
UÇAROL, Rifat, Siyasi Tarih, İstanbul 1985. 445 Yrd. Doç. Dr. Coşkun TOPAL İNGİLTERE’NİN KAFKASYA POLİTİKASI vE BÜYÜK ERMENİSTAN PROJESİ Yrd. Doç. Dr. Coşkun TOPAL Karadeniz Teknik Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, Trabzon-TÜRKİYE Tlf.: 0536 303 28 49, e-posta: coskuntopal@gmail.com
446 HOŞGÖRÜDEN YOL AYRIMINA ERMENİLER / CİLT 1 ÖZET Ermeni sorununun kökleri 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı sonrasında imzalanan Ayastefanos ve Berlin Antlaşmaları’na kadar uzanmaktadır. Osmanlı hükümeti, Berlin Anlaşması ile Ermeni nüfusun yaşadığı vilayetlerde ıslahat yapmayı ve uygulamalar konusunda büyük devletleri bilgilendirmeyi taahhüt etmiştir. 19. yüzyılın son çeyreğinde Ermeniler, Doğu Sorunu’nun bir parçası olarak Osmanlı Devleti’nin parçalanması amacıyla, büyük devletler tarafın- dan bir araç olarak kullanılmıştır. Rusya’nın 1877-1878 Savaşı’nda Osmanlı Devleti’ni ağır bir yenilgiye uğratmasından sonra, İngiltere’nin bölgeye yönelik politikasında da değişiklik olmuştur. 1878’de Kıbrıs’ı denetimine alan İngiltere 1883’te Mısır ve Süveyş’i de işgal etmiş ve Kafkasya’daki çıkarları için Ermeni isyancıları desteklemiştir. 1917’de Rusya’da ortaya çıkan ihtilâlden sonra Kafkasya, İngiltere açısından daha çok önem kazanmıştır.
447 Yrd. Doç. Dr. Coşkun TOPAL GİRİŞ Karadeniz ile Hazar Denizi arasında geniş bir alanı kapsayan Kaf- kasya coğrafyasını, Kafkas dağları ikiye ayırmıştır. Güney Kafkasya, büyük Kafkas dağları silsilesinin güneyine doğru uzanan eski bir kara- dır. Doğuda Hazar, batıda Karadeniz vardır. Güneyde İran ve Türkiye, kuzeyde Rusya vardır. Güney Kafkasya’nın bir yüzünün doğuya, öteki yüzünün batıya dönük olması; onun için ikiyüzlü Janus benzetmesi yapılmasına yol açmıştır. Kafkaslar Araplar tarafından dillerin dağı olarak bilinir. Bu bölge etnolojinin gerçek bir müzesidir 1 . Ermenistan ismi genel olarak sınırları belli olmamakla birlikte Doğu Anadolu ve Güney Batı Kafkasya’yı kapsayan ve iç bütünlüğü bulunmayan bir coğrafî yer adı olarak tarihte yaygın olarak kullanılmıştır 2 . Tarihte bilinen ilk Ermeni 1 Bkz. Fruz Kazemzadeh, The Struggle For Transcaucasia (1917-1921), New York 1951, s.1. 2 Ermeniler kendilerine Hayk ve Yüksek Ülke anlamına gelen bölgeye de Hayastan demektedirler. Ancak Ermenistan coğrafyasının belirsizliği gibi Hayk toplumu- nun da kimliği ve bölgeye ne zaman geldiği aydınlanmamıştır. Bkz. Yaşar Kala- fat- Mahmut Niyazi Sezgin, “Albanlar Tarihi ve Ermeni Kültür Stratejisi”, 2023
448 HOŞGÖRÜDEN YOL AYRIMINA ERMENİLER / CİLT 1 siyasî yapılanması M.Ö. 6. yüzyılda Doğu Anadolu’da oluşmuştur. Böl- gede M.Ö.2-1. yüzyıllarda kurulan Ermeni mahallî yönetimleri I. Artaşes ve II. Tigran dönemlerinde, Roma’daki iç karışıklardan yararlanarak M.Ö.93-66 yılları arasında sınırlarını genişletmiştir. Ermeniler, bu dönemdeki sınırlara ait hayalî Büyük Ermenistan haritaları çizmekte ve çizdikleri haritalara dayanak komşu ülkelerden toprak taleplerinde bulunmaktadırlar 3 . En son yarı bağımsız devlete 5. yüzyılda sahip olan Ermeniler, sonraki tarihsel süreçte 1918’e kadar bir Ermeni devleti kurmayı başaramamışlardır. Ancak Ermenistan’ın da yer aldığı Kafkasya bölgesi, Asya, Avrupa ve Ortadoğu üzerinden Afrika kıtaları ile Kara- deniz, Hazar Denizi ve Basra Körfezi ile Hint Denizi’ne giden yolların kesiştiği yerde bulunması dolayısıyla tarih boyunca büyük güçlerin rekabet alanı olmuştur 4 .
KAFKASYA POLİTİKASI vE ERMENİ SORUNU Fransız İhtilâli ile ortaya çıkan milliyetçilik akımı, Avrupalı büyük devletlerin yayılmacı politikalarının da etkisiyle Osmanlı Devleti’ndeki gayrimüslim tebaa ve bu arada Ermeniler arasında bağımsızlık fikri- nin doğmasına yol açmıştır 5 . Ancak Ermeni sorununun, uluslararası gündeme girmesi 19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren Rusya, İngil- tere ve Fransa’nın Doğu Sorunu üzerindeki karşılıklı çıkar algılamaları yüzünden olmuştur. Rusya’nın sıcak denizlere inmek amacıyla, Doğu Anadolu’daki Ermenileri kendi tarafına çekerek onların vasıtasıyla etki alanını Akdeniz’e kadar uzatmak istemesi, İngiltere’nin bölgeye ilgisinin ve uyguladığı politikaların ana yönlendiricisi olmuştur 6 . 1877-1878 3 Ermenilerin, sınırlarını abartılı olarak çizdikleri bu devlete Romalı General Pom- pey son vermiştir. Bkz. Esat Uras, Tarihte Ermeniler ve Ermeni Meselesi, İstanbul 1987, s.47. 4 Bkz. Mustafa Öztürk, “Kafkasya’nın Tarihi Coğrafyası ve Stratejik Önemi”, Sekizinci Askerî Tarih Semineri Bildirileri I XIX. ve XX. Yüzyıllarda Türkiye ve Kafkaslar (24-26 Ekim 2001-İstanbul), Genelkurmay ATASE Yayınları, Ankara 2003, s.10-11. 5 Fransız İhtilâli’nin yaydığı özgürlük ve eşitlik kavramlarının Osmanlı toplumsal yapısında siyasal içerik kazanması ve milliyetçiliğe dönüşümü için bkz. Bernard Lewis, “The Impact of The French Revolution On Turkey”, The New Asia: Readings in the history of mankind, Editör Metraux ve Grouzet, New York-London, 1965, s.31-58.
6 Kaya Tuncer Çağlayan, “Büyük Ermenistan Projesi ve İngiltere”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Sayı 44, Cilt XV, Temmuz 1999.http://www.atam.gov.tr/index. php?Page=Print&DergiIcerikNo=433&Yer=DergiIcerik 449 Yrd. Doç. Dr. Coşkun TOPAL Osmanlı-Rus Savaşı sonunda Osmanlının Rusya karşısında yalnız kalması ve ağır yenilgisi içte Ermenileri harekete geçirirken, Avrupa devletlerinin Rusya’nın Doğu Anadolu ve Boğazlar’a inmesini menfaatlerine aykırı görerek duruma müdahale etmesine ve Berlin Konferansı’nın toplanma- sına neden olmuştur. 13 Temmuz 1878 tarihli Berlin Anlaşması, Kars, Ardahan ve Batum’u Rusya’ya bırakmıştır 7 . 1880’de Gladstone’ın seçim- leri kazanması sonrası İngilizler, Alman tehdidi karşısında Rusya’yla uzlaşma ihtiyacının da etkisiyle, adeta Ermenilerin avukatı görevini üst- lenmişti 8 . Bu dönemde İngiltere, Mısır ve Kıbrıs üzerindeki kontrolüne 7 İlber Ortaylı, “XIX. Asırda Kafkasya ve Rusya”, Sekizinci Askerî Tarih Semineri …., s.119. 4 Haziran 1878 tarihli Osmanlı-İngiltere Savunma Anlaşması, Rusya tara- fından gelecekte de Asya’da daha fazla Türk toprağı işgaline teşebbüs edildiğinde İngiltere’nin kuvvet kullanarak Osmanlı İmparatorluğu’nu savunmasını öngörü- yordu. İngiltere’nin söz konusu yükümlülüğü yerine getirmesini mümkün kılmak üzere, Osmanlı Devleti İngiltere tarafından Kıbrıs adasının işgal ve idaresini kabul etmiş ancak adanın egemenliğini devretmemiştir. Anlaşma eki (1 Temmuz 1878) Rusya’nın savaş sırasında işgal ettiği Kars ve Ermenistan’daki diğer yerleri iade etmesi durumunda, İngiltere’nin Kıbrıs’ı boşaltmasını ve 4 Haziran 1878 tarihli anlaşmanın sona ermesini düzenliyordu. Rusya söz konusu toprakları 1917’de iade etmiş ancak İngiltere Kıbrıs’ı boşaltmamış hatta daha sonra Türkiye’nin I. Dünya Savaşına girişini bahane ederek tek yanlı olarak Kıbrıs adasını ilhak etmiştir. İngil- tere Napolyon’un Mısır’ı işgali ve Suriye üzerine yürümesi karşısında Ortadoğu coğrafyasında yerinin çok kırılgan olduğunu görerek Görkemli Yalnızlık politi- kasını terk etmiş ve Rusya-Fransa birlikteliğine yönelmiştir. İngiltere, Rusya’ya karşı Japonya, Almanya’ya karşı Fransa ile ittifak kurmuş (1904), ancak Fransa ile Rusya yakınlaşması üzerine yeni bir değerlendirme yaparak Fransa’nın ittifak içinde olduğu Rusya ile 1907 ittifakını yapmıştır. Bkz. Tuncer Topur, Dipsiz Kuyu
8 19. yüzyılda İngiliz iç politikasında Osmanlı Devleti’ne yönelik iki farklı bakış açısı bulunmaktadır. 1831-1832 arası İstanbul’da kalan ve yeniden İngiltere’ye dönen David Urquhart, 1830-1878 döneminde Avrupa devletlerinin Türkiye’nin içişlerine karışmamaları tezini savunmuştur. D. Urquhart, Türkiye’nin Avrupa devletler ailesinin mensup olduğunu savunuyordu. Ona göre Osmanlı Devleti, içişlerine karışılmadığı takdirde uluslar arası güç dengesinde yararlı ve müreffeh bir unsur oluşturacak ve böylece Asya’da batı uygarlığının öncüsü olmak gibi insanlık tarihinde pek görkemli bir rol oynayacaktı. XIX. Yüzyılın ikinci yarı- sında kurulan Disraeli ve Salisbury başbakanlığındaki muhafazakâr hükümetler, Rusya’nın durdurulması için Türkiye’ye yardım edilmesini savunan bu siyasi anlayışı benimsemişlerdi. İngiliz Liberal Partisi ve Palmerston, Gladstone’dan Grey ve Asquith’e kadar bütün liberal hükümetler, Türkiye’nin Hıristiyanlık adına ve Rusya yararına parçalanma politikasını izlemişlerdir. Bkz. Sabahattin Özel, “Ermenilerin ve Yabancıların Gözüyle Türk-Ermeni İlişkileri ve Ermeni Sorununa Bir
index.htm. (01 Mayıs 2008). 450 HOŞGÖRÜDEN YOL AYRIMINA ERMENİLER / CİLT 1 dayanarak, Osmanlı İmparatorluğu çökse bile kendi çabalarıyla Doğu Akdeniz’de koruyabileceği stratejik bir mevki kazanmıştı 9 . Mısır’ın dene- timi, özellikle İskenderiye’yi deniz üssü olarak kullanma imkânı, 1880 sonrası İngiltere’deki egemen çevrelerde Boğazlar’ı Rus saldırılarına karşı korumanın gerekli olmadığı hissini uyandırmıştır. 1895 Haziran’ında üçüncü kez başbakan olan Salisbury’nin, 1896 Ağustos’unda söylediği; …İngiltere ve Rusya’nın eski ilişkilerine dönmesi imkânsız olabilir. Ama bu
İngiltere’nin Rusya ile Kafkasya’da belli bir uzlaşma sağlama arzusunu ifade etmektedir 10 . 19. yüzyılın sonlarından itibaren bölgede yaşayan Türklerin tedhiş hareketleri ile yerlerinden edilmeleri hız kazanmıştır 11 . Ermeni ihtilâl komiteleri 1880 yılından itibaren ortaya çıkmaya başlamıştır. 1882’de ilk kez Erzurum’da kurulan Silahlılar Cemiyeti’ni oluşturan gençler gerek- tiğinde kullanmak üzere üzerlerinde silah taşıyacaklardı. 1883 yılına kadar gizli ve kanuna aykırı çalışmalarını sürdüren dernek, üyelerinin bir kısmının tutuklanması üzerine dağılmıştır 12 . Dönemin İngiliz elçisi Duferin’in, Ermeniler lehine ıslahat yapılmaması durumunda Kıbrıs Anlaşması’nın uygulanamayacağını bildirmesi üzerine 1883’te bu dava dolayısıyla yargılanan 76 kişiden 40 kişi hüküm giymesine rağmen dış baskılar nedeniyle affedildiler 13 . Petersburg sefiri Şakir Paşa tarafından Hariciye Nazırı Arifî Paşa’ya gönderilen 14 Şubat 1884 tarihli tahriratta, Osmanlı ülkesinde silahlı ayaklanma çıkarmayı amaçlayan, Tiflis merkezli Ermeni komitesinin faaliyetleri hakkında bilgi veriliyordu. Ermeni komi- tesi Tiflis’te gizlice çıkardığı gazeteyi üyelerine dağıttığı gibi Batum’dan Rize yoluyla silah ve cephanenin ülkenin çeşitli bölgelerine sevk edildiği 9 Bayram Kodaman, Şark Meselesi Işığı altında Sultan II. Abdülhamid’in Doğu Anadolu Politikası, Orkun Yayınevi, İstanbul 1983, s.21-22. 10 Matthew Smith Anderson, Doğu Sorunu / 1774-1923 Uluslararası İlişkiler Üzerine Bir İnceleme, Çeviren: İdil Eser, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2001, s.262-263. 11 Coşkun Topal, “Dağlık Karabağ Sorunu ve Türkiye’nin Kafkasya Politikası”, SSCB Sonrası Ortaasya Türk Cumhuriyetlerinde Sosyal, Siyasal ve Ekonomik Değişim Uluslararası Kongre 18-21 Eylül 2006 Kocaeli/Türkiye, Kongre Kitabı, Cilt I, Kocaeli 2007, s.738. 12 Ermeni Komitelerinin Amaçları ve İhtilâl Hareketleri (Meşrutiyet’in İlânından Önce ve
2003, s.10. 13 Bkz. Mustafa Çetin Varlık, “Şu ‘Ermeni Meselesi’ Dedikleri…”, Tarih ve Medeniyet, Yıl 5, Sayı 52, Temmuz 1998, s.11-12. 451 Yrd. Doç. Dr. Coşkun TOPAL kaydediliyordu. Bu tarihte Ermeniler, Tiflis merkez olmak üzere Revan, Gümrü, Tebriz, İstanbul, Trabzon, Erzurum ve Van’da örgütlenmişti 14 .
Ermenilerin Türklere yönelik tedhiş eylemlerini, devletin zabıta kuv- vetleri tarafından bastırma girişimi, Hınçak 15 ve Taşnaksutyun 16 komi-
teleri ve bu komitelerin Avrupa’daki temsilcileri vasıtasıyla Osmanlı Devleti aleyhine propagandaya dönüştürülüyordu. Büyük devletler bu gelişmeleri bahane ederek baskı yoluyla taviz almaya çalışıyorlardı 17 . Ermeniler, Doğu Anadolu’da ıslahat yapılması meselesinin uluslararası anlaşmalara girmesini, amaçlarını gerçekleştirmek için bir adım olarak 14 BOA, Y.EE., Belge No:97/89. 15 Hınçak Cemiyeti, Osmanlı Devleti’ne karşı cephe alan Ermeni örgütlerinden biri- sidir. 1886 yılında Kafkasyalı dalkavuk, makam ve şöhret düşkünü bir Ermeni olan Avedis Nazarbegyan ve eşi Marian Kafian ile Ruben Hanazard, Ruben Martinyan, Mıgırdıç Manuçaryan ve Gevorg Haraciyan adlarındaki beş öğrenci tarafından İsviçre’nin Cenevre kentinde kuruldu. Cemiyet, çalışma bölgesi olarak Doğu Anadolu’yu seçmiş, daha sonra merkezini İsviçre’den Londra’ya götürmüştür.
amacı, Ermenilere yeni ve özerk bir yönetim kurmaktı. Hınçak Komitesi silahlı eylem yoluyla isyanlar ve olaylar çıkararak Osmanlı hükümetini zayıf ve güçsüz düşürmeyi amaçlıyordu. Bu amaçla Osmanlı Devleti’ne karşı Kumkapı (1890) ve Bâb-ı Âli (1895) olaylarını organize etmiştir. Rus ve İngiliz elçilikleri ile doğu illerindeki konsoloslukları, komiteyi gizliden gizliye kışkırttıkları gibi maddi ve manevi yardımlarda bulunuyorlardı. Bkz.
Ankara 2006, s.80. 16 Taşnaksutyun Komitesi, Hınçakları yetersiz gören Ermeniler tarafından önce Troşak adı ile1890’da kuruldu. Troşak gazetesi komitenin yayın organıydı. Daşnak (Ermeni Devrimci Federasyonu) 1890’da Tiflis’te Kristapor Mikaelian, Stepan Zorian ve Simon Zavarian tarafından kurulmuştur. Komite mensupları, Osmanlı Devleti’nde fedai grupları oluşturarak bir Ermeni devleti kurmak için silahlı tedhiş eylemlerine girişmiştir. Taşnaklar, İstanbul Osmanlı Bankası baskınını, 1904 tarihli Sasun isyanını, Sultan Abdülhamid’e Yıldız suikastını üstlenmişler- dir. Nitekim komitenin kurucularından Kristapor Mikaelian 1905’te zamanlama hatası nedeniyle gerçekleştiremedikleri Sultan II. Abdülhamid’e yönelik suikast girişimi sırasında patlayan bomba ile ölmüştür. Bkz. http://en.wikipedia.org/ wiki/Armenian_Revolutionary_Federation. (30 Nisan 2008); Şimşir, Ermeni Meselesi…, s.82. 17 Avrupalı güçlerin, 1894-1896 yılları arasında Ermeni tedhişçilerin eylemlerini, Osmanlı Devletine yönelik uyguladıkları “Doğu Sorunu” çerçevesindeki politika- larında, bir müdahale ve baskı aracı olarak kullanmalarının ayrıntıları için bkz. Édouard Driault, Şark Mes’elesi: Bidâyet-i Zuhûrundan Zamanımıza Kadar, Çev. Nafiz, İstanbul 1328, s.323-338.
452 HOŞGÖRÜDEN YOL AYRIMINA ERMENİLER / CİLT 1 görmüşlerdir 18 . Kafkasya’da Azerbaycan Türklerinin aleyhine olarak, Ermenilerin topraklarını genişletmeye yönelik faaliyetleri 20. yüzyılda hız kazanmıştır. Büyük Azerbaycan edibi Memmet Seit Ordubadi, 1905- 1907 yılları arasında Baku, Tiflis ve Erivan bölgesinde Azeri Türklerine karşı yapılan soykırımı, Kanlı Yıllar adlı eserinde, dönemin basın-yayın organları ve canlı şahitlerin hikayelerine dayanarak anlatmaktadır 19 . I. DÜNYA SAvAŞI SONUNDA İNGİLTERE’NİN KAFKASYA POLİTİKASI vE ERMENİ SORUNU İngiltere, 19. yüzyılın son çeyreğinde başlattığı Kafkasya’da Rusya ile kendi çıkar alanı arasında tampon bölge oluşturma siyasetini 20. yüzyılda da devam ettirmiştir 20 . Ilımlı sosyalist Menşeviklerin yöneti- minde, 28 Mayıs 1918 tarihinde başkenti Erivan olmak üzere kurulan Ermenistan, aşırı Ermeni milliyetçisi Taşnakların idaresinde yayılmacı bir siyaset izlemeye ve Büyük Ermenistan’ı gerçekleştirmek için çalışmaya başlamıştı 21 .
Avrupa’nın ve Osmanlı Devleti’nin savaş sonrası durumunu tartışmak üzere bir araya geldiler. 1919 yılında düzenlenen Paris Barış Konferansı’na Ermeniler de Bogos Nubar Paşa’nın başkanlık ettiği bir heyetle katıldılar. Paris’te 24 Şubat 1919’da toplanan Ermeni Birleşik Kongresi Bogos Nubar Paşa başkanlığında oluşan altı kişilik Ermeni delegasyonu, Ermenilerin bütün talep ve iddialarını belirleyerek 26 Şubat 1919 tarihinde mütte- fiklere Trabzon’u da içine alan Ermeni İmparatorluğu kurmaya yönelik 18 Mim Kemal Öke, Ermeni Meselesi, İstanbul 1986, s.94; Cevdet Küçük, Osmanlı Diplomasisinde Ermeni Meselesinin Ortaya Çıkışı (1878-1897), İstanbul 1984, s.100.
19 İntikam Beşirov, “Soykırım Gerçeği”, İleri, Yıl 3, Sayı 20, Ocak-Şubat-Mart 2004, s.164-170; Memmed Seid Ordubadi, Kanlı Yıllar, 3 Nolu Matbaa Yayını, Baku 1971. 20 Topur, Dipsiz Kuyu…, s.94. 21 İngiliz hükümeti, son olarak Batum’dan birliklerini çekmiş, Kafkasya bölgesini boşaltma işlemini tamamlamıştı. İngilizlerin boşalttığı yerlere Gürcü birlikleri yerleşiyordu. Haziran 1920’de, Ermenilerin Oltu’daki Türk mahallî yönetimine karşı geniş çaplı bir saldırı başlatarak bölgedeki Türklere karşı katliâma girişmesi üzene Türk Dışişleri Bakanlığı durumu 7 Temmuz 1920’de protesto etmiş ve Ermenilere ültimatom vermişti. Bkz. Yusuf Hikmet Bayur, Türkiye Devletinin Dış Siyasası, Türk Tarih Kurumu Yayını, Ankara 1995, s.65-66. 453 Yrd. Doç. Dr. Coşkun TOPAL taleplerini açıklamışlardır 22 . Konferansta Bogos Nubar Paşa neredeyse Doğu Anadolu’nun tümünü talep etti. Talep ettiği bölge Artvin, Kars, Rize, Trabzon, Giresun, Tokat, Sivas, İçel, Adana, Kahramanmaraş, Adıyaman, Malatya, Elazığ, Tunceli, Gümüşhane, Erzincan, Bayburt, Erzurum, Ağrı, Van, Diyarbakır, Batman, Siirt ve Muş’tan müteşek- kil bir bölgeydi. Bu illerin kapladığı alan da yaklaşık 390.000 km²’ye ulaşmaktaydı ki bu neredeyse Anadolu’nun yarısı demekti. Osmanlı İmparatorluğu’nun azılı düşmanlarından İngiliz Başbakanı Lloyd George bile Bogos Nubar’ın bu taleplerine Bogos’un peri masalları diyerek dalga geçecekti. Bununla birlikte Ermenilerin Büyük Ermenistan projesi içinde Trabzon’un da yer alması İtilâf Devletleri nezdinde Rum ve Ermenilerin karşılıklı iddia ve pazarlıklarına konu olmuştur. Trabzon’un Ermeni Devleti içindeki statüsüne ilişkin, Paris Barış Konferansı’na sunulan 27 Mayıs 1919 tarihli teklif, Ermeni ve Rumların Trabzon üzerine yaptıkları iddia ve pazarlıklara ışık tutmaktadır. Ermeni Cumhuriyeti Delegasyonu Başkanı’nın, Fransa Dışişleri Bakanı Mr. Pichon’a yazdığı 19 Mayıs 1919 tarihli dilekçede Ermeni Delegasyonu’nun, birçok kez Barış konferansı’nın dikkatini, Ermeni halkının umutsuz durumuna dikkat çektiği ifade ediliyordu. Ermenilerin I. Dünya Savaşı süresince sıkıntı ve fedakârlıklara katlandığını ancak mütarekenin ardından 6 ay geçmesine rağmen ümitlerinin boşa çıktığı kaydediliyordu. Ermeni mültecilerin kitle halinde Türk-Ermeni sınırında açlık, salgın hastalık ve zorluklarla karşılaştığı belirtiliyordu. Lord Balfour ve Yunanlı Delege Coromilas arasında 25 Mayıs 1919’da Paris’te yapılan görüşme İngiltere ve Yunanistan’ın konuya yaklaşımını ve Trabzon’a Büyük Ermeni Devleti içinde verilecek özel statüyü ayrıntıları ile ortaya koymaktadır 23 . Bu arada Ermeniler, Kafkasya’da yayılmacı siyasetlerini sürdürü- yordu. 3 Nisan 1919’da Kafkasya’daki İngiliz birlikleri komutanı General Thomson nezdinde temsilciliğe atanan Şuşa Ermeni hükümeti Temsilcisi Mihail Arzumanyan, Karabağ ve Zengizor’un Azerbaycan’a bırakılmasına razı olunmayacağını bildiriyordu 24 . 22 Zafer Çakmak, “Mondros Mütarekesi Sonrası Ermeni-Rum-Yunan İşbirliği”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 16, Sayı 2, Temmuz 2006, s.408. 23 Trabzon’un Ermeni Devleti içindeki statüsüne ilişkin, Paris Barış Konferansına sunulan 27 Mayıs 1919 tarihli teklif için bkz. Public Record Office (PRO), Download 3.2 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|