Convert to pdf

U R U G 'L l MEVALAR 
O lm a , nok, behi va boshqa mevalar p o ’ stdan, ichida urug’ lari bor besh uyali 
k a m era li m eva etidan iborat b o ’ ladi.
O L M A . A sosan mamlakatimizning janubiy va o ’ rta zonalarida etishtiriladi. 
U n i y a n g ilig ich a eyiladi, shuningdek undan murabbo, shinni, qiyom , kom pot, vino 
sin g a ri mahsulotlar qilinadi va quritib olinadi.
N a viga , etishtiriladigan nohiyasi va sharoitiga hamda boshqa om illariga 
q a r a b o lm a tarkibida quyidagilar b o ’ ladi: qandlar - 7,5 - 1 4 % ,(k o’ p rog’ i fruktoza), 
o r g a n ik kislotalar - 0 ,7 % (k o ’ prog’ i olm a kislota), mineral m oddalar - 0 ,5 % (kaliy, 
natriy, kaltsiy, m agniy, temir), oqsillar - 0,4 % , pektinli m oddalar - 1 ,5 % gacha, 
xu ja yrala r - 0 ,6 % , suv - 86% , S vitamin, V , RR guruh vitaminlari, karotin. 
O lm a n in g ovqatlik va shifobaxshligining ahamiyati tarkibida qandlar, vitaminlar, 
m in era l tuzlar borligidandir. Asosan o ’ z naviga hos ta’ mi va xidi b or, etilishi 
is t e ’ m ol darajasida b o ’ lgan olmalar ovqatga ishlatiladi. Pishib etilish va iste’ m ol 
q ilin is h muddatlari qandayligiga qarab olm aning pom ologik (p om olog jy a - m eva 
n a v s h u n oslig i) navlari y o z g i, kuzgi va qishki navlarga b o ’ linadi.
Y O z g i
o l m a n a v l a r i - iyul, avgust oylarida pishadi va 2 -3 xafta 
sa q la n a di. Quyidagi olm a navlari eng k o ’ p tarqalgan:
G rush ovka m oskovskaya - mevasi yapasqi, noksimon, qizil y o ’ llari bor, och
y a s h il. Eti o q , yum shoq, mazasi qimizak b o ’ ladi.
s

---

В е
1
ы у n a liv - m evasi konussimon dum aloq, o ’ rtacha kattalikda, rangi och 
m alla. Eti sersuv, vinosim on nordon ta’ m li b o ’ ladi.
Papirovka - mevasi o ’ rtacha kattalikda, konussimon dumaloq, och -sariq. 
o q , yu m sh oq , ta’ m i vinosim on nordon.
K u z g i o l m a n a v l a r i : avgust oyining oxiridan oktyabr oxirigach 
pishadi, uzilgandan 10-20 kun keyin eyishga yaroqli b o ’ lib etiladi. Kuzgi olm alc
1,5-3 o y saqlanadi.
D olch in xidli y o ’ l-y o ’ l - mevasi o ’ rtacha kattalikda, yapasqi-dumaloq, ran£ 
jigarra n g y o ’ llari bor och-sariq yoki tillarang b o ’ ladi. Eti sersuv, nozik, xushbo 
qim izak.
Kuzgi y o ’ l- y o ’ l (SH treyfling) - mevasi yirik, konussimon, sersuv, ozgin r 
n ordonligi b or shirin.
A ntonovka oltiyuz grammli - bu michurin navi. Mevasi yirik, yapasqi- 
dum aloq yok i k en g konussim on, qirrali, o ch sariq rangli.
B orovinka - mevasi o ’ rtacha kattalikda, yapasqi dumaloq, qizil y o ’ lli 
yashilroq sariq. Eti sarg’ ish, sersuv, xushbo’ yo, qimizak.
Q i s h k i o l m a n a v l a r i : uzilgandan keyin saqlanish jarayonida eyishga 
ya roq li b o ’ lib etiladi va bir necha oygacha, ayrim navlari esa ko’ kiamgacha 
saqlanishi m um kin.
O ddiy A ntonovk a - mevasi yirik, konussimon oval yoki konussimon 
dum aloq, qirrali, sariq. Eti o q , sersuv, qimizak, xushbo’ y b o’ ladi.
Parmen zim n iy z o lo to y - mevasi o ’ rtacha, dumaloq, tillasimon sariq, qizil 
y o ’ llari bor. Eti sersuv, x u sh b o’ y, vinosim on shirin.
O q rozmarin - mevasi o ’ rtacha, shakli tuxumsimon, och-sariq. Eti oq, sersuv, 
qim izak, ju d a xu sh b o ’ y, ta’ mi a ’ lo darajada b o ’ ladi.
K alvil-sn ejn iy - mevasi yirik, konussimon yumaloq, qirrali, och-sariq. Eti 
n ozik , qim izak, x u sh bo’ y.
Renet shampanskiy ( q o g ’ ozsifat) - mevasi o ’ rtacha, yapasqi dumaloq, och- 
sariq. Eti sersuv, qim izak, ta’ m i yaxshi.
6

---

Renet Simerenko - mevasi o ’ rtacha yoki yirik, konussimon dum aloq, 
yashilroq, po’ sti tagida oq mayda-mayda nuqlalari bor. Eti sersuv, qum oq, 
qimizak, xushbo’y. ta’ mi a’ lo darajada b o’ ladi.
Jonalan - mevasi o ’ rtacha kattalikda, konussimon dumaloq, och-sariq, 
yarqiragan qizil rangli. Eti nozik, sersuv, xushbo’y, vinosim on shirin, ta’ mi yaxshi.
Olmalarga q o’yiladigan talablar. Olmalar qaysi idishda olib kelingan b o ’ lsa, 
o ’ sha idishning o ’ zida pomologik navlari va tovar navlariga binoan aloxida-aloxida 
sotiladi. Pomologik va tovar navlari qanday joylanganligi k o’ rsatilgan b o ’ ladi.
Tezpishar olma navlari I va 2 tovar navlariga b o ’ linadi. Bunda tashqi 
ko’ rinishi, eng katta ko’ ndaJang diametri b o ’ ylab o ’ lchami (1 navda -kam ida 50 
mm, 2 navda kamida - 35 mm), etilganlik darajasi va y o ’ l q o ’yilgan chetlanishlar 
hisobiga olinadi.
Kech muddatlarda pishadigan, birinchi sentyabrdan keyin tayyorlab, 
g ’ amlanadigan olma navlari yangi uzilganda sifatiga binoan 2 ta pom olog ik va 4 ta 
tovar (oliy, 1-, 2-, va 3-) navlarga b o ’ linadi.
I-pomologik guruxdagi ayrim navlari oliy nav xisoblanadi: A ntonovk a, 
Olmaota Aporti, sariq Belfler, kuzgi y o ’ l-y o ’ l, Renet Simerenko, Starking va 
boshqalar.
Kechpishar olmalaming sifati 
quyidagi 
k o ’ rsatkichlami 
hisobga o lib
baholanadi: tashqi ko’ rinishi, eng katta k o ’ ndalang diametri b o ’ ylab o ’ lcham i, 
pishib etilganlik darajasi, y o ’ l quyiladigan chetlanishlar.
Dumaloq olmalar o ’ lchami quyidagicha b o’ lishi kerak (m m hisobida, 
kamida): oliy nav - 65, 1 - nav - 60, 2-nav-50 va 3-nav - 4 0,; oval shaklidagi 
olmalar o ’ lchami oliy nav- 60, 1-nav- 50, 2-nav- 45, 3 - nav - 35.
Oliy va I - nav olmalar bir xil taJablarga ja v o b beradigan b o ’ lishi kerak, 
ya’ ni rangi, ta’ mi va konsistentsiyasi aynan shu navga x os b o ’ lishi va pishib o ’ tib 
ketmagan (eti poxolsimon b o’ lib qolmagan, qoraymagan yok i ju d a p o ’ km as) 
b o’ lishi kerak.
Dekabrdan 
iyulgacha 
sotilayotgan 
olmalarda 
y o ’ l 
q o ’ yiladigan 
chetlanishlarga quyidagilar kiradi: bandi y o ’ q ligi, p o ’ st tagidagi d o g ’ lar (o liy va

---

b i r i n c h i n a v l a r d a n t a s h q a r i ) , s o ’ l i g a n i i k ( o l i y n a v d a n ta s h q a r i) . 
3 - n a v o lm a
s a n o a t d a q a y t a i s h l a s h g a j o ’n a t i l a d i . C H i r i g a n v a s h is h g a n , e ti q o r a y a b o sh la g ? 
s u v o c h g a n o l m a l a r s o t i s h g a c h i q a r i l m a y d i .
N O K . M a m la k a t im iz n in g ja n u b iy rayon larida va R ossiya o ’ rta mintaqasi» 
e t is h t ir ila d i. O lm a g a n isb a ta n n o k a n ch a g in a n o z ik b o ’ ladi, shuning uchun tashr 
v a s a q la s h g a c h id a m i y o m o n r o q .
N o k ta r k ib id a : s u v - 8 1 - 8 4 % , qan dla r - 6 ,2 -1 8 % , kislotalar 0 ,1 -0 ,5 % , pekt* 
- 0 ,1 - 0 , 3 % , m in e ra l m o d d a la r - 0 ,3 -0 ,
6
% , S vitam ini bor.
N o k y a n g i lig i c h a e y ila d i, un dan k o m p o t, m urabbo, tsukatlar tayyorlanadi.
N o k p is h ilib etilish m u d d a tig a qarab y o z g i, kuzgi va qishki b o ’ ladi.
Y O z g i n a v la rg a : 
B e ss e m y a n k a , L im on k a , Ilinka, V ilyam s, letniy 
b o s h q a la r k ir a d i. B u n a v la r iy u l- a vg u st o y la rid a pishadi, 3 xaftagacha saqlanadi.
K u z g i n a v : n o k la r u z is h g a e tilg a n lik b o sq ich id a (ta ’ m xususiyatlari yuzaga 
k e lm a y t u r ib ) a v g u s t -s e n t y a b r o y la r id a u z ila d i v a ikki oyg a ch a saqlanadi. Bularga. 
L e s n a y a k ra s a v its a , B e r e b o k s , D y u s h e s , A n g u le m kiradi.
Q is h k i n a v la rg a : M ic h u r in n in g qish k i B e re , qishki V ilyam s (K yure), qishki 
D e k a n k a , S e n -J e r m e n , B e r e A r d o n p o n navlari kiradi.
N o k s ifa t ig a q o ’ y ila d ig a n talablar: Y A n g i uzilgan tezpishar noklar sifatiga 
k o ’ ra ik k ita : 
1
- v a
2
- to v a r n a vla rig a b o ’ linadi, kechpishar noklar ikkita 
p o m o l o g i k g u r u x la r g a v a u ch ta : 1-, 2 -, 3 - tov a r n a vig a b o ’ linadi.
I -
v a 2 - m e v a la r b itta p o m o lo g ik n a vd a n , shakli va rangi pom olog ik nav 
j c b u n tip ik b o ’ lga n (
2
- n a v d a - tip ik v a n otip ik aralash, rangi kam roq yuzaga 
q q a n ) , 
p is h g a n lik
d a ra ja si 
b ir -x il, 
zararkunandalar 
va 
kasalliklardan 
a rla n m a g a n b o ’ lish i k era k .
K a t t a -k ic h ik lig i e n g katta k o ’ n d a la n g d iam etri b o ’ yla b (kam ida): 
n a v la r u c h u n - 5 5 m m , 2 - n a v u ch u n - 4 5 m m , 3 - n a v uchun -3 5 m m b o ’ ladi.
B E H 1 . M a m la k a t im iz n in g j a n u b iy zonaJarida etishtiriladi. M evasi yirik, 
« n a g a y o k i n o k k a o ’ x s h a s h b o ’ ladi. B e x in in g tarkibida: q a n d -9 % gacha, organik 
s l o t a - 1 % g a c h a , p e k tin li m o d d a la r - 1 % g a ch a , S vitam ini bor. M ev asin in g eti

---

zich, ta’ mi qamashtiruvchi va hidi nozik yoq im li, x u s h b o ’ y b o ’ ladi. B eh id an
m urabbo, kompot, je le tsukat, m amielad qilinadi.
Sifatiga qarab behi mevasi 1- va 2 - tovar navlariga b o ’ linadi. S ifa tiga
q o ’ yiladigan talablar olma va nokka q o ’yiladigan talablarga o ’ xsh a x. E n g katta 
k o ’ ndalang diametr b o ’ ylad katta-kichikligi behi m evasin in g 1- navida - kam ida 6 0
m m , 2-navida - kamida- 45 mm b o ’ ladi.
P o’ choqli urug’ i bor mevalami joylashtirish va saqlash. O lm ani hajm i 3 0 k g
gacha, nokni - 20 kg gacha, behini - 35 kg gacha b o ’ lgan yauiiklarga jo y la n a d i.
Mevalar yashiklarga to’ g ’ ri qator qilib yok i shaxm at tarkibida, har qator 
ustiga qipiq solib teriladi. Eng yaxshi olm a va nok navlarini har b ir donasin i 
pergament q o g ’ ozga o ’ rab, keyin yautiklarga solinadi.
P o ’ choqli urug’ i bor mevalar 0 -l°S haroratda va n isbiy n a m lig i 3 5 -9 0 %
b o ’ lgan havoda saqlanadi. Olmalami saqlashning usuli, u bir x il b o ’ lgan ga zli 
muhit (R G M ) da, ya’ ni tarkibida kislorod kam, karbonat angidrid g a z i k o ’ p va 
harorat o ’ zgarmaydigan muhitda saqlashdir. Bu usul kam ida 3 -4 o y saqlanadigan 
olmalarda ishlatiladi.