Convert to pdf

DANAKL1 MEVALAR
Olcha, gilos, olxo'ri, o ’ rik, shaftoli danakli m evaiarga kiradi. Danakli 
m evalar p o ’ stloqdan, shirali etdan, qattiq p o ’ ch oq va m a g ’ iz(u ru g’ d a n ) i b o rat 
b o ’ ladi.
Danakli mevalami iste’ mol darajasida pishgandan keyin teriladi, ch unki ular 
daraxtdan uzilgandan keyin etilib ololm aydi. Pishgan m eva la m in g eti m u lo y im
shirali b o ’ ladi. Ular uzoq joylarga tashishga yaram aydi. Y A n g ilig ic h a e y ila d i va 
quritib , murabbo, kompot, sharbat, nastoykafar q ilib qayta ishlash uchun 
ishlatiladi.
OLCHA.Mamlakatimizning deyarli xam m a rayonlarida etishtiriladi. O lch a
iyun-avgust oylarida pishadi. SHarbatining rangiga k o ’ ra o lc h a 2 gu ruh ga 
b o ’ linadi: m oreliav va amorellarguruhi.
M orellar (griotlar) po’ sti to’ q qizil va suvi ham t o ’ q qizil rangli n ordon
b o ’ ladi. 
Olchaning eng ko’ p tarqalgan navlari shu guruhga: 
L yu b sk a ya ,
9

---

V la d im ir sk a y a , 
SH ubin ka, 
Plodorodnaya, 
M ichurina, 
Lotovaya, 
M o s k o v s k iy va b osh qalar kiradi.
A m orella r m evasi och rangli, suvi rangsiz b o ’ ladi, ulaming suvi m orell» 
nisbatan k a m roq n ordon b o ’ ladi. Krasa Severa, pushti Sklyanka, pushti Amc 
shularga kiradi.
O lc h a sifatiga qarab: 1- va 2 - tovar navlariga b o ’ linadi. 
1
-navligida m eva
p o m o lo g ik nav uchun tipik (
2
-navida - tipik va notipik aralash) shaklli va ran. 
p ishib etilganligi bir-xil (
2
- navda- bir xil em as), lekin k o’ k yoki g ’ o ’ ra emas, 
katta k o ’ ndalang diametri b o ’ ylab o ’ lchami kamida 15 mm, mayda navlarida 
kam ida 
1 2
m m b o ’ lishi kerak. 
2
- navida mevalarining normasi b o’ lmaydi.
G IL O S . O lch aga nisbatan g ilos k o’ proq issiqsevar o ’ simlik. U Ukrainanio 
jan u b id a , M o ld o v a d a , Kavkazda, O ’ rta Osiyoda o ’ sadi.
G ilo sn in g m evasi olchadan k o’ ra yirikroq va shirinroq b o’ ladi. Etiniq 
tuzilishiga qarab g ilos ikki gruppaga b o’ linadi.: bigaro(tog’ aysimon etli) va gin 
(m ayin sersuv etli).
G ilosn in g eng k o ’ p tarqalgan navlari: sariq Drogan, sariq Denis, Jabule 
A prelka, ertagi M ayskiy. G ilos mevasining sifatiga k o ’ ra 1- va 2- navlargi 
b o'lin a d i.
G ilo s m evasiga q o ’ yiladigan talablar asosan olchaga q o ’ yiladigan talablarg) 
o ’ xshash b o ’ ladi. Eng katta k o ’ ndalang diametri bo’ ylab o ’ lchami 1-nav mevalardi 
- kam ida 17 m m , 
2
- navda 
- 1 2
mm.
O L X O ’ RI. B o g ’ da o ’ sadigan (xonaki) o lx o ’ ri, tog’ olcha, tyom, tikanolxo’ ri 
e n g k o ’ p tarqalganlari.
X on aki o lx o ’ rining bir necha turlari o ’ stiriladi. Bular: vengerkalar 
renklodlar, tuxumsimon o lx o ’ ri.
Vengerkalar - mevasi yirik va o ’ rtacha, tuxumsifat ch o’ ziq, to’ q ko’ k 
b o ’ ladi. Eti zich, sersuv, qimizak, ta’ mi yaxshi. Uni yangiligicha eyoiiadi, 
konserva qilish va qora o lx o ’ ridan chiroyli qoqoi olish uchun ishlatiladi. 
Vengerkalam ing eng k o ’ p tarqalgan navlari: Italiya vengerkasi ( mevasi yirik), 
xonaki vengerka (mevasi o ’ rtacha), Moskva vengerkasi va x.k.
10

---

Renklodlar - mevasi dumaloq, kamdan-kam oval shaklli, yashil yok i sariq 
rangii, mazasi shirin, danagi ajraJmaydigan b o ’ ladi.
Ular yangiligicha eyiladi, kompot, marinad, je m qilish uchun a joy ib xom
ashyo tarzida ishlatiladi.
Renklodlaming eng ko’ p tarqalgan navlari: yashil renklod, K olx ozn iy , 
Reforma, Altana.
Tuxumsimon olxo’ rilar - mevasi yirik, tuxumga o ’ xshash, rangi sariq yok i 
to ’ q sariq, zich sersuv etining ta’ mi qimizak b o ’ ladi.
Bu olxo’ ri naviga: sariq tuxumsimon (nordonroq), Z olotaya kaplya,( ta’ mi 
shirin, eti sersuv) kiradi.
Sariq tog’ olcha tikanolxo’ rilardan juda axamiyatlisidir. M evasi m ayda, 
dumaloq, sarg’ ish. Bu tog’olcha ta’ mi juda nordon b o ’ lib m urabbo va p o v id lo 
tayyorlashga ishlatiladi. Quyidagi navlar ham: Anna SHpet, V iktoriya, sariq 
Ochakovskiy xonaki olxo’ ri turlari hisoblanadi.
T O G ’ OLCHA. Mevasi mayda yoki o ’ rtacha, rangi yashildan qoragacha, 
tarkibida kislotalar, pektin kam b o ’ ladi. T o g ’ olchani quritib olinadi, m urabbo, 
qiyom , marmelad, quyuq tillarang je le qilishga ishlatiladi.
TYORN. Y O w oy i holda Quyi V olga b o ’yida, SH im oliy Kavkazda, Q rim da, 
Zakavkazeda tarqalgan. Tyom ning mevasi mayda, to’ q k o ’ k, mazasi ju d a nordon . 
YAngiligicha eyilmaydi, balki undan povidlo, nastoyka, m urabbo qilinadi.
O lx o’ ri bilan tog’ olcha mevasini sifatiga qarab 1- va 2- tovar navlariga 
b o ’ linadi. Mayda tog’olcha navlarga b o ’ linmaydi. I- nav m evalar shakli va rangi 
pom ologik nav ( mevashunoslikdagi nav ) uchun tipik, pishib etilganlik darajasi b ir 
xil b o ’ lishi kerak, 2- nav mevalar esa tipik va notipiklari aralash, pishganlik 
darajasi bir xil emas ammo ko’ k qolganlari, pishib o ’ tib ketib qolganlari y o ’ q 
b o ’ lishi kerak.
O ’ RIK. O ’ rta Osiyoda, Kavkazda, M oldovada o ’ stiriladi. O ’ rik m evasi 
nihoyatda serqand. Uning tarkibida pektin, karotin anchagina, organik kislotalar, 
xushbo’ y va qimmatbaho mineral moddalar bor. Nim aga m o ’ ljallan ganligiga qarab 
o ’ rik x o ’ raki-konservabop va quritiladigan navlarga b o ’ linadi.
it

---

X o ’ ra k i-k on serv ab op navlarining mevasi yirik, rangi ochiq chiroyli, 
shirali, ta’ m i y o q im li yaxshi b o ’ ladi. Bu navlarga quyidagilar kiradi: Nikilst* 
K ra sn osh ch y ok iy , A nanasniy, SH alix va boshqalar.
Quritilgan o ’ rik navlari tarkibida qand k o ’ p va kislota kam b o’ ladi. 
O s iy o navlarida X u rm oy i, Isfarak, B oboy i.Q a y sa va boshqalar shu turga kiradi.
1
- nav m evalar shakli va rangi aynan shu pom ologik nav uchun tipik, rar 
aniq-ravshan, pishganlik darajasi bir xil lekin g ’ o ’ ra emas va pishib o ’ tib ketmagp 
b o ’ lishi kerak. Eng katta k o ’ ndalang diametri b o ’ ylab o ’ lchami Evropa navlari» 
kam ida - 3 0 m m , O ’ rta O s iy o navlarida - kamida 25 mm. 2 - navda shakli va ran 
p o m o lo g ik nav uchun tipik va notipiklari aralash b o ’ lishiga, pishganlik darajasi 
xil em as, lekin g ’ o ’ ra va pishib o ’ tib ketmaganlari b o’ lishiga y o ’ l q o ’ yilad 
M evalar o ’ lcham ining normasi y o ’ q.
SH A F T O L 1. T a ’ mi bilan 
xushbo’ yligining o ’ zaro birga q o’shilganlig 
etin ing k o ’ proq sharbatliligi bilan o ’ rikdan farq qiladi. Sirtining qanday xarakterdi 
ekanligiga qarab hamma shaftoli navlari tukli va tuksiz b o ’ ladi. Danagi osoi 
ajraladigan shaftolilam ing tolador, sershira, mayin eti b o’ lib, ular desert (x o ’raki 
m eva tarzida ishlatiladi. Danagi ajralmaydigan shaftolilaming eti tog’ aysifal 
b o ’ ladi, ular kom pot qilishga ishlatiladi.
Eng k o ’ p tarqalgan shaftoli navlari: Amsden, Ananasniy, Nikitskiy, Salvey, 
va x.k. O ’ zbekistonda oq , zarg’ aldoq, luchchay, qizil shaftoli turlari k o ’ p 
tarqalgandir.
SHaftolilar sifatiga k o ’ ra o liy , 1- v a 2 -to v a r navlariga b o ’ linadi.
N avini belgilayotganda mevaning tashqi k o’ rinishi, pishib etilganligi va 
katta-kichikligi, qay daraja mexanik zarar k o’rganligi, shuningdek zararkunandalar 
va kasalliklam ing qanchalik ta’ sir etgani hisobga olinadi.
Danakli mevalam i joylashtirish va saqlash. Danakli mevalami g ’ alvirga va 
savatga 
6
kg gacha va yautikka 
8
kg gacha qilib joylanadi.: Olcha va gilos, mayda 
o ’ riklar va o lh o ’ ri idishga uyib solinadi. Yirik o ’ riklami joylayotganda yamikning 
lagiga va q o p q o g ’ o ostiga q og ’ o z qoplangan yumshoq qirindi payraxa solinadi.
12

---

O ch iq lotoklarga shaftoli ikki qator teriladi. Har qaysi m eva yarm igacha yupqa 
q o g ’ ozga o ’ rab q o’ yiladi.
Danakli mevalar 0°S haroratda va nisbiy namligi 8 5 -9 0 % b o ’ lgan havoda 
saqlanadi. Saqlash muddati mevaning turiga va pom ologik naviga b o g ’ liq.