Ekoloji LÜĞƏt a
Download 3.98 Mb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- KOSMOGENEZ
- KOSMOPOLİTLƏR (BİOLOGİYADA)
- KOSMOS (yun. kosmos)
- KÖKLÜ SÜXUR
- ──────────────────────────────────────────
- KRİOBİONTLAR (yun. kryos – soyuq, şaxta)
- KRİOFOB
- KRİOKSEROFİTLƏR
- KRİTİK DOZA (yun. xenos – yad)
- KSEROFİLLƏR (yun. xeros – quru və fil)
- Sukkulentlər
- KSEROMORFİZM (yun. xeros – quru və morpe – forma, görünüş)
- KSİLOBİONT (yun. xylon – kəsilmiş ağac və)
- KÜLƏYƏ QARŞI MEŞƏ ZOLAQLARI
- KÜLƏYƏDAVAMLILIQ
- KÜTLƏVİ QIRĞIN SİLAHLARI
- QABIQYEYƏNLƏR (Ipidal)
|
KOSMİK MÜHİT – Yerdən kənarda, göy cisimlərinə, yaxud komosa aid olan fiziki qüvvələrin məcmusu. K.m.-ə günəş radiasiyası (istilik və işıq), kosmik radiasiya, ay işığı, kosmik toz və s. aiddir. Biosfer-kosmik əlaqələr ilk dəfə V.İ.Vernadski (1926) tərəfindən öyrənilmişdir.
(qarışıq) tərkibli ionlaşmış şüalanma (şüalar). Yer səthi zonasında K.r. bərk (əsasən mezonlar) və yumşaq (elektronlar, pozitronlar, elektromaqnit dalğaları) şüalanmadan ibarət olur. K.r. ətraf (kimyəvi) mühitin faktoru kimi orqanizmlər üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edir.
enerjili zərrəciklər (ilkin şüalanma) və onların atmosferdəki atom nüvələri ilə toqquşması nəticəsində yaranan elementar zərrəciklər (ikinci şüalanma) seli. KOSMİK YERŞÜNASLIQ – kosmik metodlarla Yeri və yerətrafı fəzanın tədqiqi kosmik aparatının köməyilə yerinə yetirilərək təbii resursların öyrənilməsi və mənimsənilməsi, həmçinin ətraf mühitin mühafizəsi vəzifəsini daşıyır. Termini A.V. Sidorenko (1980) təklif etmişdir.
uçan aparatların köməyi ilə atmosferin və yerin səthinin, o cümlədən biosferin vəziyyəti haqqında məlumatların alınması.
elementlərin Kainatda yayılması və paylanması qanunauyğunluqları və kosmik kütlələrdə atomların miqrasiyası haqqında elm.
onların sistemlərinin mənşəyini, inkişafını öyrənir. Üç bölməyə ayrılır: planet, ulduz və qalaktikalar K.-sı.
olar ki, hər bir guşəsində (Antraktidadan başqa) yaşaya bilən heyvan və bitki növləri, cinsləri, fəsilələri və ya daha iri qrupları. Ali dərəcəli K.-ə taxıllar fəsiləsi, sərçəkimilər dəstəsi misal ola bilər. Həmçinin multreqional K., bir çox regionlarda rast gəlinən növlər ayırırlar.
Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsinin PREZİDENT KİTABXANASI ────────────────────────────────────────── 246
(atmosferi ilə birlikdə) K.-a aid edilir. KOSMOSUN ÇİRKLƏNMƏSİ – kosmosun istifadəsi intensiv- liyinin artması ilə bağlı olan yeni antropogen çirklənmə növü. Hazırda Yerətrafı orbitdə 7 min iri obyektlər, o cümlədən 400 fəaliyyətdə olan peyk mövcuddur, qalan obyektlər – xarab olmuş cihazlar, peyklərin və uçan cihazların və s. var. Kosmos zibilləri kəsgin artmaqda davam edir. Bir sıra ölkələrdə təhlükəli tullantıları toplamaq üçün «Kosmos zibillikləri”» layihələri hazırlanır.
vegetativ orqanlarından biri: bitkini substrata birləşdirmək, ondan su və qida maddələrini udmaq, qəbul olunmuş maddələrdən üzvi maddə sintez etmək, onları bitkinin başqa orqanlarına keçirmək və mübadilə prosesinin bəzi məhsullarını ifraz etmək funksiyasını daşıyır. Bəzi bitkilərdə K.-ün ehtiyat qida maddələri toplamaq (yerkökü, çuğundur və s.) və vegetativ çoxalma orqanı (kök pöhrələri) olmaqla əlavə vəzifələri də var.
KÖK İFRAZATI – Bitki kökləri ilə torpaq və su mühitinə biolinlər- üzvi və mineral maddələrin (amin turşulrı, karbohidratlar, üzvi turşular, fosfatlar, sulfatlar, fermentlər) ifrazatı (ayrılması). Bu maddələr torpağa fəal təsir göstərərək mikroorqanizmlərin risozferdən istifadəsinə şərait yaradır və qonşu bitkilərin köklərinə də təsir göstərir.
aşınmış qabığın altında yerləşir, külək eroziyasına məruz qalmır. KÖÇƏRİ QUŞLAR – bu və ya digər rayonlarda ancaq çoxalma vaxtı, yaxud qışda yaşayan quşlar. K.q. yazda gəlir, bala çıxarır, payızda gedir (yuvalayan quşlar) və payızda gəlib yazda gedirlər (qışlayan quşlar). Azərbaycan Respublikasında 160 növ köçəri quş var (100 növü yuvalayan, 60 növü qışlayan). Eyni növdən olan quşlar bir yerdə köçəri, başqa yerdə oturaq ola bilər. Yuvaladığı və qışladığı rayonlar arasında müvəqqəti görünən quşlar ötüb keçən quşlardır.
qısa müddətə nisbətən uzaq olmayan yerə köçməsi, (məs., qarğalar, dovşanlar, dolaşalar, arıquşular, çəyirtkələr).
lakin əsas hövzəsi ilə sərbəst su mübadiləsi olan hissəsi. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsinin PREZİDENT KİTABXANASI ────────────────────────────────────────── 247
KRİNOHALOKSEROFİTLƏR – yarpaqlarındakı vəziciklər vasitəsilə izafi duzlardan azad olan duzadavamlı kserofil bitkilər (dəvəayağı, qışotu və s.).
orqanizmdən duzun ayırması. KRİOBİOLOGİYA – biologiyanın bölməsi; aşağı temperaturun (soyuğun) canlı orqanizmlərə təsiri ilə məşğul olur. KRİOBİONTLAR (yun. kryos – soyuq, şaxta) – çox soyuq yerlərin daim sakinləri. (qarda və ya buzda). KRİOBOİS – qarın daxilində və ya səthində yaşayan orqanizmlər. KRİOFİLLƏR (yun. xeros - quru) – ərimiş qar sularından əmələ gələn gölməçələrdə, buzun, yaxud qarın üzərində və dəniz buzlarından əmələ gələn sularda yaşayan soyuqsevən heyvanlar. Temperatur alçaldıqca onlar donub buza çevrilir. Kriofil yosunların kütləvi surətdə artması qarın və buzun rənglənməsinə səbəb olur.
temperatur 0-10 °C) və quru yerlərdə yaşamağa uyğunlaşmış bitkilər. Psixrofitlərlə birlikdə tundranın, alp çəmənliklərinin, yüksək dağlıq yerlərindəki çöküntü və qayaların əsas bitki örtüyünü əmələ gətirir. Məs., Pamir, Tyanşan vəTibetin yüksək dağlıq səhralarında bitən yastığaoxşar bitkilər K.-ə aiddir.
orqanizm (növ). KRİOGEN PROSES – torpağın mənfi dərəcəyə qədər soyuması, donması və donunun açılması vaxtı baş verən fiziki, fiziki-kimyəvi və bioloji proseslərin məcmusu: torpağın çat verməsi; torpaq donarkən torpaq kütləsinin qarışması və torpaq nəmliyinin miqrasiyası; çınqıl və daş qırıqlarının torpaq kütləsindən çıxarılıb onun səthində paylanması və struktur – oliqonal törəmələrin – çoxkünclü daşlar, tor və s.-nin formalaşması; şaxta-don qabarmaları və s.
buzşünaslıq. KRİOSFER – Yer kürəsinin atmosfer, hidrosfer və litosfer ilə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsinin PREZİDENT KİTABXANASI ────────────────────────────────────────── 248
sərhəd zonasında temperaturu mənfi olan soyuq təbəqəsi. KRİPTOFİTLƏR – çoxillik ot bitkiləri; bərpa tumurcuqları kökümsovlarda, kök yumrularında, soğanaqlarda yerləşir və torpağın (geofitlər) altında olur.
və ya strukturlu kristal maddələrdən elektroliz prosesində və kimyəvi reaksiya zamanı kristal əmələ gəlməsi. K. təbiətdə mineralların yaranmasına səbəb olur. Suyun K.-sı atmosfer və torpaqda baş verən hadisələrdə mühüm rol oynayır.
təhlükə yaradan ekoloji faktorun dozası. KSENOBİOTİK (yun. xenos - yad) – orqanizm üçün istənilən yad maddələr (məs. pestisidlər) bioloji proseslərin pozulmasına, o cümlədən məhvinə səbəb olur.
xüsusilə torpağın quraqlığına (səhralarda) uyğunlaşan heyvanlar. K.-in bədən səthindən, tənəffüs orqanları qişalarından və mübadilə məhsuları ilə su itkisi olduqca azdır. K. metabolik sudan (dəvə, ərəb dovşanı), sidik kisəsində topladığı ehtiyat sudan (Avstraliya qurbağası), yaxud qida ilə aldığı sudan istifadə etməklə (kərtənkələ, ilan, tısbağa, dovdaq və s.) uzun müddət susuz yaşaya bilir. K.-in çoxunda yay yuxusu, mövsümi diapauza, axşam-gecə fəallığı suyun qənaətlə sərf edilməsinə səbəb olur. K. susuzluğa davamlı olsa da, su içmək üçün arabir uzaq məsafələrə gedirlər (qulan, büldürük). KSEROFİTLƏR – bir sıra uyğunlaşdırıcı əlamət və xassələrin köməyi ilə istiyə və susuzluğa dözüb, quraq yerdə yaşayan, bitkilər. 20- 50% su itirildikdə solmağa dözür. K. əsasən aşağıdakı ekoloji-fizioloji qrupları əhatə edir. Sukkulentlər – ətli yarpaq (aqava, aloye), yaxud gövdəsi olan (kaktuslar), kökü üst qatında yayılın, istiyə davamlı, lakin susuzluğa davamsız bitkilər. Hemikserofitlər – kök sistemi qrunt suyuna çatan, quraqlığa davamlı, lakin uzun müddət susuzluğa dözməyən, transpirasiya və maddələr mübadiləsi intensiv gedən bitkilər. Bura çöldə bitən istəyədavamsız (məs. sürvə) və səhrada bitən istiyə davamlı (məs. dəvətikanı) bitkilər daxildir. Evkserofitlər – kök sistemi yaxşı budaqlanan, lakin çox dərinə getməyən (məs. yovşan), susuzluğa
Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsinin PREZİDENT KİTABXANASI ────────────────────────────────────────── 249
və istiyədavamlı, maddələr mübadiləsi yavaş gedən bitkilər. Poykilokserofitlər – su çatışmadıqda (tərkibində 2-5% su olduqda) anabioz hala düşən, lakin tənəffüs tam mühafizə olduğu üçün hüceyrə təşkili pozulmayan bitkilər.
zəhərli olur (pestisidlər, ağır metallar, fenollar, detergentlər, plastik kütlələr və s.).
çılpaq qaya, qumlar və yə başqa qeyri-üzvi mənşəli töküntülər (çöküntülər) üzərində bitki örtüyünün inkişafı. Belə substratlar zəif susaxlama qabiliyyətinə malik olduğundan suksessiyanın ilk mərhələlərində quru şəraiti ilə xarakterizə olunur.
ekosistemlərdə, landşaftlarda torpağın nəmliyinin tədricən azalması və quraqlaşmanın artması. K. ekosistemin məhsuldarlığını azaldır, biosenozu dəyişdirir, fitosenozlarda kserofitlərin çoxalmasına, çox vaxt bozqırlaşmaya və səhralaşmaya səbəb olur. Güman edilir ki, Yaxın Şərqin bütün səhraları insan fəaliyyətinin təciri nəticəsində yaranmışdır. Saxara səhrasının sahəsi bu səbəbdən ildə 100 min ha artır. K. prosesini bərpa olunmayan hesab etmək olmaz. Bir sıra təbiəti mühafizə tədbirləri (tarlaqoruyucu meşə zolaqları, torpağın münbitliyini artırmaq, suvarma, torpaqqoruyucu aqrotexnika, otlaqların düzgün istifadəsi, torpaqda su balansının saxlanması və s.) həyata keçirməklə K.-nin qarşısını almaq mümkündür. KSEROMORFİZM (yun. xeros – quru və morpe – forma, görünüş) – quraq yerlərdə yaşayan kserofitlərin morfoloji-anatomik quruluş xüsusiyyətləri, yarpaq səthinin kiçilməsi, xırda hüceyrəli kiçik ağızcıqların çox olması, sıx damarlanma, ağızcıq üzərində mum örtük və yarpaq üzərində tükcüklərin əmələ gəlməsi ilə xarakterizə edilir. K. yarpaqların itməsi, kladodilər və ya tikanların (kaktusda) əmələ gəlməsi ilə əlaqədardır. Bu dəyişikliklər bitkilərdə transpirasiyanın intensivliyini aşağı salır, bitkinin quraqlığa davamlığı artır.
yaşayan və qismən onunla qidalanan orqanizm. KSİLOFAQLAR – oduncaqla qidalanan bitkilər. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsinin PREZİDENT KİTABXANASI ────────────────────────────────────────── 250
KULTİGEN (lat. cultus - becərmə) – mədəni becərmə prosesində əmələ gələn və ya yalnız mədəni halda məlum olan bitki; bitkinin mədəni növmüxtəlifliyi.
müalicə palçığı, əlverişli iqlim, çimərlik və s.) zəngin olan və amillərin müalicə-profilaktika məqsədilə tətbiq edilməsi üçün müvafiq şəraitli yer. Azərbaycan Respublikasını K. ölkəsi adlandırmaq olar: dünyada yeganə müalicə nefti olan Naftalan, Günəşli çimərliklərlə zəngin Abşeron, mülayim iqlimi, təmiz dağ havası, qiymətli mədən suları olan Şuşa-Turşsu zonası, İstisu kurortu, zəngin kükürdlü mədən suyu, əlverişli iqlim şəraiti olan Qalaaltı kurortu, Gəncə-Hacıkənd Göy Göl, Quba-Xaçmaz-Nabran, Zaqatala-Şəki zonaları, müxtəlif tərkibli bol mədən suları olan Naxçıvan Muxtar Respublikası və s. KURORT MEŞƏLƏRİ – Kurort və sanatoriyaların yaxınlığında olan gözəl tərtibli meşələr. K.m. günəş radiasiyasını dəyişərək ərazinin mikroiqlim şəraitini yaxşılaşdırır, küləyin sürətini zəiflədərək istirahət zonasında havanın rütubətini nizama salır. K.m. özündə sərinlik saxlamaqla yanaşı, havanı xəstəlik törədən mikroblardan təmizləyərək böyük sanitar-gigiyena əhəmiyyəti daşıyır. Yalama-Nabran kurort zonasında mövcud düzən meşələri kurort quruculuğu işində böyük rola malikdir. Burada 15,2 min hektar K.m. sahəsi ayrılmışdır. K.m-n rekreasiya davamlılığını artırmaq məqsədi ilə meşə sahələrində abadlıq işləri görülür: piyada marşrut yolları, mənzərəli yerlərə gedən yaxın və uzaq məsafəli gəzinti cığırları düzəldilir, qısamüddətli istirahət üçün çardaxlar, skamyalar, idman və oyun meydançaları təşkil edilir. Naftalan, İstisu, Şuşa, Hacıkənd, Şəki, Lənkəran, Masallı, Astara Qalaaltı, Sirab, Darıdağ, Qax kurortlarının ətrafında da K.m.-nin təşkili nəzərdə tutulmuşdur.
xüsusiyyətlərini, mexanizmini, orqanizmə təsirini öyrənir, onları sosial- gigiyena şəraitində müalicə- profilaktika məqsədi ilə sanatoriya-kurort sistemli müəssisələrdə tətbiq edir. K.-ya balneologiya, balneoterapiya, balneotexnika, palçıq müalicəsi, iqlim müalicəsi, kurortların planlaşdırılması və tikilməsini təşkil edən məsələlər aiddir. KÜKÜRDSÜZLƏŞDİRMƏ – qazıntı yanacaqlarından (kömür, neft Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsinin PREZİDENT KİTABXANASI ────────────────────────────────────────── 251
və tüstü qazları) kükürd birləşmələrinin kənar edilməsi. KÜL, KÜL ELEMENTLƏRİ – üzvi maddələri (bitki, meşə döşənəyi, heyvan və s.) yandırdıqda qalan yanmayan qalıq. Külü analiz etməklə kül elementlərinin kimyəvi tərkibi müəyyən olunur və bununla da qida maddələrinin çatışmamasını təyin etmək olar. ca, K, Na, Cl və S elementlərinin cəmi ilə isə bitkinin halofilliyi müəyyənləşdirilir. Kənd təsərrüfatında K.-dən kalium gübrəsi kimi geniş istifadə olunur. K.-də bitkilərə lazım olan başqa mineral maddələr-fosfor, kalsium, maqnezium, kükürd, bor, manqan, müxtəlif makro və mikroelementlər də var.
amildir. İstiliyin və rütubətin bir sahədən digərinə aparılması onunla əlaqədardır. K. barik qradiyentin təsiri altında əmələ gəlir və təzyiqin yüksək olduğu sahədən alçaq olduğu sahəyə doğru əsir. Külək istiqaməti və sürəti ilə səciyyələnir. Sürət m/san və ya Bofort cədvəli üzrə (0-12 ball ilə) göstərilir. K.-in istiqaməti və sürəti flüger və anamometr vasitəsi ilə ölçülür. Sürəti 0-dan (şələkət) 50 m/san-yədək, yüksək təbəqələrdə qasırğa zamanı 100 m/san-yədək olur. Ümumi atmosfer dövranı (passatlar, mussonlar), yerli hava dövranı (dağ-dərə küləkləri, brizlər və s.), yerli küləklər və s. K-lər məlumdur. KÜLƏK ENERGETİKASI – külək enerjisini mexaniki, elektrik və istilik enerjisinə çevirmək və külək enerjisindən xalq təsərrüfatında məqsədyönlü istifadə etmək üçün nəzəri əsaslar, metodlar və vasitələr hazırlayan elm və texnika sahəsi. Energetikanın ən inkişaf etmiş və perspektiv qeyri ənənəvi variantlarından biri olub, burada ekoloji təmiz və tükənməz enerji mənbəyi – küləkdən istifadə edilir. Hazırda Almaniya, İngiltərə, Hollandiya, Danimarka və Amerikada daha çox inkişaf etmişdir. Külək enerjisindən istifadə etmək üçün Abşeronda böyük potensial ehtiyatı var. KÜLƏK EROZİYASI – torpağın, qumun və ana süxurun sovrulması prosesi. K.e. şiddətli küləklərin təsirindən yüngül mexaniki tərkibli torpaqların, narın qumların sovrulub aparılması şəklində müşahidə olunur. K.e.-nın əmələ gəlməsinə iqlimin quraq olması, şiddətli küləklərin əsməsi, sahədə bitki örtüyünün zəif (seyrək) olması
Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsinin PREZİDENT KİTABXANASI ────────────────────────────────────────── 252
və ya heç olmaması səbəb olur. Şoran torpaqlarda duzlar külək vasitəsilə sovrularaq başqa yerlərə aparılır (impulverizasiya). K.e. xalq təsərrüfatına böyük ziyan vurur. Abşeron yarımadasında K.e.-nın gətirdiyi qum yolları, su kəmərlərini, bağları basıb örtür. Bunun təmizlənməsi üçün çoxlu vəsait tələb olunur. K.e.-nın qarşısını almaq üçün mexaniki və canlı çəpərlərdən istifadə etmək məsləhət görülür. Qumları bərkitmək üçün Abşeron şəraitində innab, püstə, zeytun, əncir, xartut, dəfnə, eldar şamı, nazkolu və s.-dən istifadə edib meşə-bağların və üzümlüklərin salınması mühüm tədbir sayılır. KÜLƏŞ – taxıl və paxlalı dənli bitkilərin döyümdən sonra qalan quru gövdələri; kətan, çətənə, kənaf və bəzi başqa bitkilərin yarpaqdan, çiçək qrupundan və toxumdan təmizlənmiş quru gövdələrinə də K. deyilir. Dənli bitkilərin K.-dən əsasən, mal-qaranın yemləndirilməsində istifadə edilir. K.-dən kağız və karton istehsalında, həsir toxunmasında və s. sahələrdə istifadə edilir. KÜLƏYƏ QARŞI MEŞƏ ZOLAQLARI – Bağ, üzümlük, tinglik, çay, sitrus əkinləri sahələrinin kvartal sərhədləri boyu 1-2 cərgəli zolaq şəklində yaradılan meşə zolaqları. Küləyin sürətini zəiflədir, güclü külək vaxtı meyvələrin tökülməsini azaldır, mikroiqlimi yaxşılaşdırır və s. KÜLƏYƏDAVAMLILIQ – bitkinin küləyə qarşı müqavimət göstərmə qabiliyyəti. KÜLTUTAN – tüstü qazlarını küldən təmizləyən aparat. Mexaniki, elektrik təsirli və kombinəli K.-lar var. Mexaniki K.-da kül elektrik K- ında (elektrosüzgəclərdə) elektrodlara elektrostatik cazibə qüvvəsi çəkir, kombinəli K.-da isə ardıcıl quraşdırılmış batareyalı siklonlar və elektrosüzgəclər tüstü qazlarındakı külü (99%-dək) tutmağa imkan verir.
törətmək üçün silahlar, mövcud növləri: nüvə silahı, kimyəvi silah, bakterioloji silah və s. K.q.s. raket, təyyarə, artilleriya vasitələri və s. ilə istənilən məsafədəki hərbi və mülki obyektlərə qarşı tətbiq oluna bilər. Elm və texnikanın müasir inkişaf səviyyəsi K.q.s.-nın daha müdhiş növ və sistemlərini (məs., neytron bombası, lazer silahı, geofiziki-ekoloji silah, annihilyasiya silahı və s.) yaratmağa imkan verir.
Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsinin PREZİDENT KİTABXANASI ────────────────────────────────────────── 252
Q QABAQCADAN YOXLAMA (rekoqnossirovka) – ərazidə qabaqcadan marşrut üzrə geobotaniki tədqiqatın aparılması. Bu zaman daha xarakterik bitki qruplaşmaları vizual (gözəyarı) və onların ekoloji şəraitlə əlaqəsi aşkar edilir. Q.Y. aparılarkən landşaftın daha xarakterik elementlərində tək-tək geobotaniki təsvirlər yerinə yetirilir, torpaq kəsimləri qoyulur və bitki qruplaşmalarının dəyişilmələrinin sxematik çəkilişləri aparılır. Q.Y.-dan sonra geniş geobotaniki tədqiqatlar və geobotaniki xəritələşdirmə işləri yerinə yetirilir.
səviyyəsinin dövri qalxması (dəniz və okean qabarması), Yer qatlarının deformasiyaya uğraması (Yer Q.-sı). atmosfer təzyiqinin dövri dəyişməsi (atmosfer Q.-sı). Yerin ixtiyari nöqtəsindəki və mərkəzindəki eynikütləli hissəciklərin Ay (Günəş) tərəfindən cəzb olunma qüvvələrinin fərqinə qabardıcı qüvvə deyilir. QABARMA VƏ ÇƏKİLMƏ – Ayın və Günəşin cazibə qüvvəsindən asılı olaraq dəniz səviyyəsinin, atmosfer təzyiqinin dövri tərəddüdü və Yerin bərk kütləsinin deformasiyası.
kimyəvi və fiziki proseslər nəticəsində maddələrin hərəkəti. Q.a. Yer qabığında tektonik hərəkətlərin baş verməsinə səbəb olur. Q.a.-ın əmələ gəlmə səbəbləri və istiqaməti haqqında müxtəlif fikirlər mövcuddur. Bəzi geoloqlar Q.a-nın varlığını inkar edirlər.
fəsiləsi. Təqr. 3000-dən çox növü məlumdur. Azərbaycanda 100-ə yaxın növü yayılmışdır. Əsasən, meşə və bağlara, bəzən tarla bitkilərinə zərər verir. Azərbaycanda meyvə qabıqyeyəni və gavalı qabıqyeyəni daha çox yayılmışdır. Meşə və bağlarda Q.-ə qarşı profilaktik tədbirlər görülür və kimyəvi mübarizə aparılır. Download 3.98 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|