Falsafa 3-joriy nazorat topshirig’i ahmadjonov elbek 651– 22 gr 11-мавзу. Мулоҳаза. Хулоса чиқариш режа

Аввало, шуни таъкидлаш керакки, жуда кўп ҳолларда ахлоқ тузилмасидаги мазкур уч омилунсурнинг бирортасисиз ахлоқ тумунчаcини тасаввур қилиб булмайди. Бошқача айтганда, ахлоқни инсон кўзи олдида гавдаламирувчи ахлоқий муносабатларнинг акс этиш ва ахлоқий англашсиз юзага чиқиши яни мавжуд бўлиши мумкин эмас. Бундай ҳолат ахлоқий ҳис этишга ҳам, ахлоқий англашга ҳам таалуқли. Зеро тузилмадаги бу учунсур-омил бир-бирисиз камдан-кам мавжуд бўлади, доимо бир-бирини тақозо қилади.Энди ахлоқий англашнинг тузилмадаги этакчилик мавқеига, тўғриғи, асосий унсур сифатидаги ўрнига келсак, уни бу тарзда талқин этиш, бизнингча, тўғри эмас. Ваҳоланки, шўролар даврида ва ҳозирдаги рус олимлари орасида баъзи ғарбдаги замонавий ахлоқшунослик йўналишларида ана шундай қараш хукумрон эканини кўрзмие. Аслида эса, тузилмада пойдевор унсур сифатида ахлоқий ҳиссиёт ёки ахлокий хис этиши намоён булади. тўгри, жуда куп ҳолларда бирор бир ахлоқий қарорнинг амалга ошуви узок ёки қисқа вақт мобайнида уша қарор оқибатлари тўғрисида онгли равишда хулоса чиқаришга, уларни аввал;дан англаб этишга уриниш билан боғлик бўлади, яъни биз ўз хатти харакатларимизни ахлоқий англаш элагидан ўтказиб, фаолият кўрсатамиз. Лекин ўша англаб амалга оширилган ахлоқий қарор тубида, сўзсиз, ахлоқий ҳиссиёт ётади. Демак, ахлоқий ҳис этиш ахлоқий англаш учун материал вазифасини ўтайди. Баъзан эса ўша “материал” - ҳиссиётнинг ўзи ахлоқий англашни четлаб ўтиб, - муносабат тарзида намоён булади. Бунга инсонинг фавқулотда ҳолатлардаги ҳатти-ҳаракати мисол була олади. Дейлик, юқори тезликда кетаётган автомобил олдидан йўл ўртасида, коптокни қувиб, гўдак чиқиб қолди, ҳайдовчи тормозни босиш баробарида, шу заҳоти машинасини кескин четга буради. Бола омон қолади, х,айдовчи жароҳатланади, машина пачоқ булади. Бу ҳолатда ҳайдовчининг гўдакка нисбатан, меҳф-шафқати, ачиниш ҳисси, инсон боласини олий қадрият сифатида ҳис қилиши муҳим рол ўйнайди. Хайдовчи ўз хатти-ҳаракатини “Оқилона қарорга” келиши учун, “этти ўлчаб, бир кесиб” амалга оширмайди - ҳамма нарса бир лаҳзада рўй беради. Бунда англаш эмас, онг эмас, оний интуиция, уз қавмдоши ҳаётини асрашдек табиий-биологик ҳиссиёт- инстинкт ҳал қилади, яни мазкур ҳиссиёт том маънодаги англаш даражасига кўтарилиб улгурмасданоқ муносабатга айланади.