Falsafa 3-joriy nazorat topshirig’i ahmadjonov elbek 651– 22 gr 11-мавзу. Мулоҳаза. Хулоса чиқариш режа

Апагогик исботлашда тезис (а) ва антитезис (а) ўртасидаги муносабатга асосланилади. Масалан, “Материя харакациз мавжуд эмас”, деган хукмнинг чинлигини асослаш учун унга зид булган “Материя ҳаракациз мавжуд”, деган хукм олинади. Апагогик исботлашда антитезис топилиб (1босқич), вақтинча чин деб қабул қилинади ва ундан маълум бир натижалар келтириб чиқарилади (2босқич), сўнгра бу натижаларнинг хатолиги курсатилади (3-босқич) ва демак, тезиснинг чинлиги исботланади. Масалан, “Материя ҳаракациз мавжуд”, деган хукм чин булса, “Моддий предметлар структурасиз мавжуд”, деган фикр (антитезисдан келиб чиққан натижа) ҳам чин булади. Бизга маълумки, моддий предметлар таркибсиз (уни ташкил қилувчи элементлар ва уларнинг ўзаро алоқасисиз) мавжуд эмас. Демак, “Материя харакациз мавжуд”, деган фикр хато, шу тарика “Материя хара-кациз мавжуд эмас”, деган фикрнинг чинлиш асосланади. Айирувчи исботлашда тезис соф айирувчи хукмнинг (кучли дизъюнкциянинг) бир аъзоси булиб, унинг чинлиги бошка аъзоларининг (антитезиснинг) хатолигини кўрсатиш оркали асосланади. Масалан, “Жиноятни ё А, ё В, ё С шахслар содир этган”, деган фикр текширилиб, “Жиноятни В шахс хам, С шахсхам содир этмаган”лиги аниқланади ва шу тарика “Жиноятни А шахс содир килган”, деган хукмнинг чинлиги асосланади. Бу мисолда айирувчи исботлаш айирувчи - қатий силлогизмнинг инкор этиб, тасдикловчи модуси буйича қурилган:

Раддия - исботни бузишга қаратилган мантиклй амалдир. Бирорта фикрнинг чинлигини рад этиш айни пайтда унга зид булган фикрнинг хатолиги кўрсатишдан иборат бўлганлиги учун раддияни исботлашнинг хусусий кўриниши, деб ҳисоблаш мумкин. Раддия ҳам исботлаш каби тезис (рад қилиниши лозим булган ҳукм), аргументлар (тезисни рад қилувчи хукмлар) ва демонстрациядан (рад этиш усули) дан ташкил топган бўлади. Раддия бирорта масалани муҳокама қилиш, яъни бахс, мунозара жараёнида учрайди. Баҳс қатнашчиларидан бири малум бир тезисни илгари суриб, уни химоя килса (пропонент), бошқаси унга қарши чикади (оппонент). Ҳал қилинмаган, мунозарали масалалар буйича олиб бориладиган баҳслар полемика ҳисобланиб, унда қарама-карши тезислар асосланибгина қолмай, балки танқидий анализ ҳам қилинади.