Gidrogeologiya va injenerlik geologiyasi asoslari

Kataklastik
2
(dinamometamorfizm) yoki mexanik metamorfizm
jarayonida yer qobig‘i qatlamlarining yuqorigi qismida magmatik, cho‘-
kindi tog‘ jinslarining tektonik yoriqlar bo‘ylab harakatga kelish hodisasi
yuz beradi. Metamorfizm bu turi sodir bo‘lganda, harorat deyarli yuqori
bo‘lmay, bosim asosan, bir tomonlama ta’sir qiladi. Tog‘ jinslarini tashkil
qilib turuvchi mineral zarralar bo‘ylab qo‘shimcha ikkinchi darajali
yoriqlar vujudga keladi. Natijada ana shu mineral zarralar bir-birlariga
nisbatan harakatga kelib, surilib yanchilib, maydalanib chaqiq toshlarga
ajraladi. Shuning uchun ham bu metamorfizm magmatik tog‘ jinslari,
ularni tashkil qilib turuvchi mineral zarralar maydalansa, o‘zgarsa ham
qayta kristallanish jarayoni yuz bermasligi yoki juda kam miqdorda yuz
berishi mumkin. Ammo cho‘kindi tog‘ jinslarida qayta kristallanish,
yangi minerallar hosil bo‘lish hodisasi yuz beradi. Bunga asosiy sabab,
cho‘kindi tog‘ jinslarida kolloid massasining ko‘pligidadir.
Masalan, kaolinli gil jinslarining shu metamorfizm jarayoni natijasida
ajralgan issiqlik harorati natijasida yangi minerallar kvars va andaluzit-
larni hosil qilishi mumkin:
4
8
11
Al (OH) [SiO ]
issiqlik
kaolinit
energiya



2Al
2
SiO
5
+ SiO
2
+ 4H
2
O.
Andaluzit
kvars
suv
1 
Metamorfizm so‘zi grekcha «metomorpho» so‘zidan olingan bo‘lib, o‘zgaraman
ma’nosini anglatadi.
2 
Kataklas so‘zi grekcha «katoklaso» so‘zidan olingan bo‘lib, maydalayman ma’nosini
anglatadi.

---

7 1
Termal yoki kontakt metamorfizm hodisasi sodir bo‘lishida asosiy
hal qiluvchi omil yer qobig‘i qatlamlari yoriqlaridan yuqori 
haroratda
magma massasining ko‘tarilib chiqishi hisoblanadi. Bu jarayon natijasida
yoriq atrof jinslari, magma massasining yuqori harorati ta’sirida avvalgi
mineral, kimyoviy tarkibini, fizik-mexanik xossa va xususiyatlarini
o‘zgartirib tamoman yangi jinslarga o‘tadi. Bu jinslarga rogoviklarni,
skarnlarni, kremnilik jinslarni misol tariqasida keltirish mumkin. Termal
metamorfik jinslar, metamorfizmning boshqa turlari natijasida vujudga
keladigan jinslardan yana shunisi bilan farqlanadiki, bu jinslar asosan
katta-katta maydonlarni tashkil qilmay, aksincha, u yer, bu yerlarda
tarqalishi bilan xarakterlidir.