Gidrogeologiya va injenerlik geologiyasi asoslari

GEOXRONOLOGIYA VA ORGANIK HAYOTNING RIVOJLANISHI
(mavjud manbalar asosida)
E
o
n
o
te
m
a
(e
o
n
) 
E
ra
te
m
a
(e
ra
) 
S
is
te
m
a
(d
a
v
rl
a
r)
E
p
o
x
a
(b
o
‘l
im
) 
Davr 
boshlangan-
dan buyon 
o‘tgan vaqt, 
mln yil 
Organik hayotning 
asosiy turlari 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
To‘rtlam-
chi 
Q 
Q
IV
* 
Q
III
Q
II
Q
I
Q
E
0,01 
0,8 
1,75 
Odam paydo bo‘ladi. Hozirgi 
zamon hayvonlari va 
o‘simliklari rivojlanadi. 
Neogen 
N 
N
2
N
1
23,5 
Hayvonlardan sut emizuvchilar, 
o‘simliklardan danakli 
o‘simliklar taraqqiy etadi. 
Ka
y
n
o
z
o
y
Kz
Paleogen 
P

1
P

2
P

3
P

65 0,5 
Sut emizuvchi hayvonlar paydo 
bo‘ladi. 
M
e
zo
-
z
o
y
M
z
Bo‘r 
K 
K
2 
K
1
135 5 
Yopiq urug‘li o‘simliklar o‘sadi. 
Dengizlarda globigerin hayvon-
lari yashaydi. 
O‘simlik turlari paydo bo‘ladi. 
Yura 
J 
J
3
J
2
J
1
203 3 
Danakli o‘simliklar paydo 
bo‘ladi. Ammonit, repiallar 
o‘ladi. Tishli parrandalar 
taraqqiy etadi. 
M
e
zo
z
o
y
M
z
Trias 
T 
T
3
T
2
T
1
250 3 
Tikanli o‘simliklar yanada 
taraqqiy etadi, urug‘li 
o‘simliklar paydo bo‘ladi. 
Dengiz hayvonlari, ammonitlar, 
repiallar yashaydi. 
F
a
n
e
ro
z
o
y
PH
Pa
le
o
-
z
o
y
Pz
Perm 
P 
P
2
P
1
295 5 
Tikan bargli o‘simliklar paydo 
bo‘ladi, quruqlikda hayvonlar 
ko‘payadi. 

---

7 6
Jadvalning davomi
1 
2 
3 
4 
5 
6 
Toshko‘mir 
C 
C
3
C
2
C
1
355 5 
Daraxtsimon paporotniklar, 
lepidoderonlar o‘sadi. 
Amfibiyalar yashay boshlaydi. 
Devon 
D 
D
3
D
2
D
1
410 8 
Umurtqali hayvonlar, baliqlar 
paydo bo‘ladi. Korallalar, 
psilofitlar rivojlanadi. 
Silur 
S 
S
2
S
1
435 5 
Trilobitlar murakkablashadi. 
Ordovik 
O 
O
3
O
2
O
1
500 
Suv o‘tlari o‘sadi, umurtqasiz 
hayvonlar — trilobitlar 
yashaydi. 
F
a
n
e
ro
z
o
y
P
H
P
a
le
o
z
o
y
P
z
Kembriy 

3

2

1

570 
Suv o‘simliklari paydo bo‘la 
boshlashi davom etadi. 
R
if
e
y
R
R
3
R
2
R
1
Vend 
V 
V
2
V
1
2500 50 
Suv o‘simliklari paydo 
bo‘laboshlaydi. 
P
ro
te
ro
z
o
y
P
R
PR
1
A
k
ro
te
m
a
A
R
A
rx
e
y
A
R
AR
1 
AR
2 
3600 
Era oxirida hayotning dasmlabki 
belgilari paydo bo‘ladi. 
* Q
IV
— golosen; Q
III
, Q
II
, Q
I
— neopleystotsen; Q
E
— eopleystotsen.
Quyida tog‘ jins yoshlarini aniqlashning ba’zi bir uslublari bilan
tanishtirib o‘tamiz.
Tog‘ jins yoshini qatlamlar qalinligini o‘rganish yo‘li bilan aniqlash.
Olimlarning hisoblashicha, daryolar dengizlarga har yili o‘zi oqib
o‘tadigan maydonlaridan 16 km
3
chaqiq jins zarrachalarini (qum, tuproq,
giltuproqlarni) olib borib yotqizar ekan. Bu esa dengiz tubida har yili
0,11 mm cho‘kindi tog‘ jinsi hosil bo‘ladi, demakdir. Agar dengizlar
tubida mavjud hamma cho‘kindi tog‘ jinslar qalinligi 150 km bo‘lsa,
shuncha qalinlikdagi tog‘ jinslari qatlamlari hosil bo‘lishi uchun ketgan
vaqt 1,5½10
9
yilni tashkil etadi. Bu usul bilan har qanday daryo havzasi
uchun tog‘ jinslari yoshini osonlik bilan aniqlashimiz mumkin. Buning
uchun daryoning yillik o‘rtacha oqizib olib keladigan yotqiziqlarining
miqdori, yotqizilayotgan maydon sathi, mazkur maydondagi yotqizila-
yotgan tog‘ jinslarining qalinligi ma’lum bo‘lsa bas.
Tog‘ jinslari yoshini o‘simlik va hayvon qoldiqlarini o‘rganish yo‘li
bilan aniqlash. Ma’lumki, planetamiz, uning ayrim qismlari o‘zining
butun geologik tarixiy taraqqiyoti jarayonida ana shu taraqqiy davriga
to‘g‘ri keladigan nabobot va hayvonot dunyosi bilan xarakterlanadi.
O‘simlik dunyosi ham, hayvonot dunyosi ham, muttasil o‘zgarishda,
rivojlanishda bo‘lgan (5.1-jadval). O‘simlik va hayvonot dunyosining

---

7 7
bir turdagi vakillari yo‘q bo‘lib, yangi turdagi vakillari paydo bo‘lavergan.
Ularning qoldiqlari tog‘ jins qatlamlari ichida qolib ketgan. Bunday
o‘simliklar va hayvonot dunyosining vakillarini tog‘ jinslari qatlamlarida
qonuniy ravishda uchrashi tog‘ jinslarining paydo bo‘lish sharoitini,
ular yer geologik taraqqiyotining qaysi davriga mansub ekanligini ko‘rsa-
tadi. Bu esa tog‘ jinslari yoshini aniqlashimizga imkoniyat beradi.