haydasak bo‘lardi, iqtsodiyotimiz rivojlanar edi, deb urushga
tayorlanayotgan otlarni olib kelib yer haydatibdi. Oradan yillar o‘tib
dushman kelib qolganda daladan otlarni olib chiqib jang maydoniga qo‘ysa,
otlar bir joyda aylanayotgan ekan, yer haydab o‘rganib qolgan, uzoqqa
yugurmas ekan. Shunday qilib ular mag ‘lub bo‘lgan ekan. Shuning uchun
zarar kelish ehtimoli bor, uni daf qilish chorasi ko‘riladi.
Shu bilan birga kishilarga zarar keltirishi mumkun muomalalar man
qilinadi. Masalan, pul, tilla savdosida naqdma naqd bo ‘lishi hadislarda
takidlangan. Sababi bu hayotning tutqichi bo ‘lgan narsa, naqdma-naqd
bo‘lmasa kun o ‘tishi bilan narx o ‘zgarsa bir tomonga zarar bo ‘ladi.
Zararni daf qilish uchun shariyatda shubha haqqi joriy qilingan. Masalan,
har ishda sherik bo ‘lishi mumkun, agar inson sheriklik hissasini sotmoqchi
bo ‘lsa, avvalo sheriklariga aytishi shart. Sababi uni o ‘rniga keladigan
odamni zararini ehtimoli bor. Masalan, uy sotmoqchi bo ‘lsa ham qoshniga
aytishi kerak, balki uyni qo ‘shni olishi mukundur. Mana shu vaqt shubha
haqi ishga tushadi, qoshniga uyni, sherikka o ‘z hissasimni sotaman,
olasanmi deb aytishi kerak. Ammo qo ‘shni yoki sherik savdoni bilganidan
keyin uni buzishga haqli hisoblanadi. Sababi unga yetishi mumkun bo ‘lgan
zarar bor. Aslida savdoni buzish mumkun emas, lekin shu o ‘rinda zararni
daf qilish uchun joiz bo ‘ladi. Shuningdek bayda ixtiyor bor, molni ko
‘rmasdan savdolashayotgan odam, masalan mashinani bir marta ko ‘rib
olaman, yoqmasa olmasligim mumkun deb savdolashsa yoki malum bir
shartlari topilsa keyin olaman deb shart qo ‘ysa, keyin ko ‘rganida aytgan
narsasini topa olmasa bayni buzish ixtiyorida bo ‘ladi. Sababi o ‘zidan
Do'stlaringiz bilan baham: |
