I bo'lim. Jahon xo'jaligi tizimi 1-bob. Jahon xo‘jaligining mohiyati, vujudga kelishi va rivojlanish bosqichlari

Jahon iqtisodiyotining globallashuv bosqichlari
1 
Bosqichlari 
!
Xususiyatlari
1
1890-1920-yy.
Xomashyo m anbalarini bosib olish. Maqsad kapital, to’g'ridan to'g‘- 
ri investitsiyalarni eksport qiluvchi mamlakatlar nazorati ostida bo'lgan 
hududlarda tabiiy resurslarni ekspluatatsiya qilishdan iborat
II
1920-1970-yy.
Bozorlarni egallash. To‘g‘ridan to'g'ri investitsiyalarni eksport qilish 
kapital eksport qiluvchi sanoat jihatdan taraqqiy etgan mamlakatlar­
da jadal iqtisodiy o'sish bosqichini tugatish imkonini beruvchi tovarlar 
va xizmatlar ishlab chiqarishning boshqa mamlakatlarga ko'chirib o‘t- 
kazishga yo'naltirilganligi
III
1970-yildan 
hozirga qadar
Sanoat jihatdan taraqqiy etgan mamlakatlar tabiiy resurslar yoki 
bozorlarga ega bo'lishdan tashqari jadal sur’atlarda o'sib borayot­
gan bozorlarda global raqobat afzalliklarini samarali ta’minlash, saq- 
lab qolish va oshirishga harakat qilishadi:
• investitsiyalar tarkibini takomillashtirish;
• global yoki hududiy xalqaro integratsiya afzalliklaridan foydalanish;
• qo‘shimcha texnologik, tashkiliy yoki bozor imkoniyatlariga ega 
bo'lish
Jahon iqtisodiyotining globallashuv jarayoni quyidagi omillar ta’sirida rivojla- 
nadi (1.4.3-rasm):
• iqtisodiy — xalqaro ishlab chiqarish va jahon savdosining globallashuvi;
• ijtimoiy — dunyo mamlakatlarida odatlarning birxillashishi, milliy an’analar- 
ning kuchsizlanishi;
• siyosiy — davlat chegaralarining «shaffofligi», bir qutbli dunyoning shaklla­
nishi;
• texnologik — transport va axborot uzatish vositalarining rivojlanishi;
• xalqaro — xalqaro iqtisodiy tashkilotlar rolining kuchayishi, xalqaro standart- 
larning joriy etilishi.
Jahon iqtisodiyotida globallashuv jarayoni unga teskari jarayon — iqtisodiy fao- 
liyatning hududiy integratsiyalashuv jarayoni bilan birga kechmoqda. Ushbu jarayon 
cheklangan miqyosda, tovarlar va ishlab chiqarish omillarining erkin harakatiga 
asoslangan mamlakatlar guruhini qamrab oladi.
Hududiy integratsiyalashuv, bir tomondan, turli mamlakatlarning iqtisodiy 
jihatdan birlashish jarayonini rag‘batlantirsa, ikkinchi tomondan, alohida iqtisodiy 
guruhlar o‘rtasida qarama-qarshilik va raqobatni kuchaytirish orqali jahon iqtiso­
diyotining globallashuv jarayonini sekinlashtiradi.
Globallashuv jarayoni iqtisodiy faoliyatning liberallashuvini — xalqaro sav­
do, xorijiy investitsiyalar, xalqaro moliya operatsiyalariga qo‘yiladigan cheklovlar- 
ni qisqartirish yoki bartaraf etishni taqozo etadi. Shu bilan bogiiq holda globalla­
shuv va liberallashuv bitta jarayonning ikki tomoni hisoblanadi, ular o‘rtasidagi qara­
ma-qarshilik ushbu jarayon ichidagi qarama-qarshilikni aks ettiradi. Globallashuv 
jarayoni ichida turli iqtisodiy, siyosiy va ijtimoiy kuchlar, turli xo‘jalik sohalari, sanoat 
va moliya guruhlari, tarmoqlar va mamlakatlarning manfaatlari to‘qnash keladi.
Globallashuv jarayoni jahon iqtisodiyoti uchun quyidagi salbiy oqibatlarni yuza­
ga keltirishi mumkin:
24

---

1-BOB. JAHON XOJALIGINING MOHIYATI, VUJUDGA KELISHI VA RIVOJLANISH BOSQICHLARI
1.4.3-rasm.