Laboratoriyalıq jumıslardın` temaları

Xromatografiya sistemalar 3.1.keste

Tur	Ha`reketshen` faza	Statsionnar faza	Forma	Ajıralıw mexanizmi.
Gazlı	Gaz	Suyıqlıq	Kolonka	Bo`listiriwshilik
Suyıqlıq	Gaz suyıqlıq	Qattı suyıqlıq	Kolonka Kolonka	Adsorbtsionlıq bo`listiriwshilik
Qag`azlıq	Suyıqlıq, Suyıqlıq	Qattı qag`az	Kolonkajola4lar yamasa betler	Adsorbtsionlıqbo`listiriwshilikyakiadsorb-lıq
Juqa qabatlı ion almasıw	Suyıqlıq, Suyıqlıq	Qattı Qattı	Juqa qabat kolonka	Adsorbtsialıq ion almasıw

Ha`zirgi uaqıtta joqarıda keltirilgen xromatografiyalıq metodlar anaw yaki mınaw turleri qllanıladı.

Aminokislotalardı xromatografiya usılında ajıratıw.
Kerekli a`spab ha`m reaktivler: Texnika qa`wipsizligi qa`deleri, ko`rsetpe-qu`rallar, komp`yuterler, bioximiyadan SD-disketler, yag`nıy 1,5 sm uzınlıg`ı 12-15 sm bolg`an fil`tr qag`az, jip, qara grafit qa`lem, kapillyar yag`nıy mikropipetka, diametri 2-2,65 sm, uzınlıg`ı 18-20 sm li probirka, pipetkalar, termostat, keptirgish shkaf, pul`verizator, diametri 12 sm li fil`tr qag`az. o`lshew probirkası, fil`tr qag`az, qayshı, pintset, toyıng`an fenol, yaki butanol eritpesi, o`simlik yaki hayuan toqımasınan ajıratıp alıng`an ekstrakt.
Ha`zirgi uaqıtta beloklar, aminokislotalar, nuklein kislotalar, uglevodlar, lipidler ha`m basqa metabolitlerdi (zatlar almasıwının` aralıq o`nimlerin) bir-birinen ajratıw ushın xromatografiya usılıdan paydalanıladı. Zatlardı ajıratıw mexanizmine qarap xromatografiyanın` bir-neshe turleri bar- sonlıqtan adsorbtsion, tarqatıwshı, diffuzion xromatografiya, ion almasıw xromatografiyası, gaz xromatografiyası, affin xromatografiyası h.t.b.
Ha`zirgi zaman xromatografiyalıq usılları az mug`dardag`ı qu`ramalı aralaspalardan ayırım komponentlerdi juda tez ajıratıp alıwg`a imkaniyat beredi.
Aminokislotalardı ajıratıw ushın en` qolay ha`m salıstırmalı anıq qag`azda bo`listiriwshi ha`m juq qabatlı xromatografiya esaplanadı. Bunın` ushın jaqsı sıpatlı a`piwayı fil`tr qag`azdan paydalanıw mumkin. Bul usıl turli turdegi aminokislotalardın` azg`ana aralasatug`ın eki turli suyıqlıqlarında, ma`selen, birewi suwda, ekinshisi suw menen toyındırılg`an organikalıq eritiwshi (fenol, putin spirttin` sirke kislota menen aralaspası h.t.b. / da ha`r qıylı eriwshiligine tiykarlang`an. Suw fazası ha`reketsiz bolıp, ol inert material- tsellyulozag`a xromatografiya kamerasındag`ı ıg`al menen toyıng`an atmosferadag`ı suw puwları ko`rinisinde simirilgen bolıp qag`az sırtqı ko`rinisinen qurg`aq boladı. Organikalıq eritiwshi bolsa ha`reketdegi faza esaplanadı. Aminokislotanın` eritiwshiligi suwda qansha joqarı bolsa, organikalıq eritiwshige sonsha kem yaki kerisinshe bolıwı mumkin.
Bul usıldın` ma`nisi sonda, xromatografiyalıq qag`azdın` bir nuktesine yaki bir sızıq boylap tekserilip atırg`an aminokislotalar aralaspası yaki belok gidrolizatı tamızılıp qurg`atıladı, keyin qag`azdın` usı sheti eritiwshiler aralaspasına tusiriledi. Eritiwshi kapillyar kushler ja`rdeminde qag`az boylap ha`reketlenedi. ha`m o`z jolında ushırasqan zatlardı, jeke alg`anda amnokislotalardı eritip ha`reketlenedi. Aminokislotalardın` qag`az boylap ha`reketi- eriwshen`ligi olardın` du`zilisi ha`m qa`sietlerine baylanıslı eritiwshi qag`azdın` ekinshi shetine jaqınlasqanda protsess toqtatıladı, xromatografiyalıq qag`az eritiwshi tolıq puwlanıp ketkenshe keptiriledi. Sonnan keyin xromatogrammag`a aminokislota menen ren` beriwshi reagent-ningidrin eritpesi burkeledi. Na`tiyjede qag`azdın` ha`r qıylı zonalarında ren`li daq-aminokislota daqları payda boladı, bul bolsa aminokislotalardın` bir-birinen ajıralg`anınan derek beredi.
Ayırım aminokislotalardın` jıljıw tezligi bo`listiriliw koeffitsenti (Rf) penen belgileniwi mumkin. Bo`listiriliw koeffitsenti dep aminokislota tamızılg`an orınnan (start) aminokislota dag`ının` orayına shekem bolg`an aralıq (millimetrlerde) (a)tın` start nukteden eritiwshi frontına shekem aralıqqa (b) qatnasına aytıladı:
Bo`listiriliw koeffitsenti ha`r bir aminokislota ushın o`zine ta`n ulkenlik bolıp, bir qıylı ta`jiriybe sha`riyatında (eritiwshi, temperatura, qag`az sortı h.t.b.) o`zgermeydi.
Xromatogrammada aminokislotalardın` bo`listiriliw ornın anıqlaw ushın «guwa» zatlardan paydalanıw qolaylı, yag`nıy usı xromatogrammanın` o`zine anıq, taza individual aminokislotalar – «guwa» zatlar tamızıp ko`riledi.
Xromatografiya tıg`ız jabılatug`ın kameralarda alıp barılıwı kerek, sebebi bul eritiwshini puwlanıp ketiwden saqlaydı, kameranın` eritiwshi puwları menen toyınıwın ta`minleydi. Bul maqsetlerde arnawlı xromatografiyalıq kameralar yaki a`piwayı probirka, Petri kesasınan paydalanıw mumkin.
Biz to`mende xromatografiyanın` eki a`piwayı usılına: a) joqarıg`a ko`teriliwshi xromatografiya b) radial xromatografiyag`a toqtap o`temiz.
1-usıl. joqarıg`a ko`teriliwshi xromatografiya.
Jumıstın` orınlanıwı. Eni 1,5 sm, uzınlıg`ı 12-15 sm keletug`ın fil`tr qag`az kesip alınıp, joqarg`ı bo`limine 15-20 sm uzınlıqta to`mengi shetinen 1 sm joqarıg`a 3-4 mm diametrde qara grafit yaki mikropipetka ja`rdeminde aminokislota aralaspası (ma`selen, glyutamat kislota, alanin ha`m leytsin aralaspası) tamızıladi.
Diametri 2-2,5 sm, uzınlıg`ı 18-20 sm keletug`ın probirka alıp, diywalına tiygizbesten 15-20 tamshı (2 ml) suwg`a toyıng`an fenol (yaki butanol) quyıladı. Tayarlang`an qag`az lentanı baylanısqan jipten uslap 2-3 mm teren`likke –erititiwshige batqansha tusirilip, qag`azdı probirka diywalına tiygizbey ha`m anıq vertikal halatın saqlap, probka (qaqpaq) penen bekitip qoyıladı. Probirka 35-40 graduslı termostatta 90-120 minut dawamında qaldırıldı. Usı uaqıt ishinde eritiwshi frontı 10-12 sm ge ko`teriledi. Ku`tilgen uaqıt o`tkennen keyin xromotogramma alınıp 10-15 minut dawamında –tap fenol yaki basqa eritiwshi tolıq ushıp ketkenshe 50-100 graduslı keptirgish shkafqa alıp qoyıladı. Eritiwshi ushıp ketkennen keyin, qag`az lentanı alıp shtativke ildirip qoyıladı ha`m og`an 0,1-0,5 % li ningidrin eritpesinen pul`verizator ja`rdeminde bu`rkiledi yaki kyuvetag`a ningitrin eritpesin qu`yıp, og`an xromatografiyalıq qag`az batırıladı. Ja`ne 100-110 graduslı keptirgish shkafqa 5-6 minut ildirip qoyıladı. Na`tiyjede qag`azdın` aminokislota toqtag`an ornı ko`k, ko`kshil-fiolet ren`ge boyaladı. Keyin lineyka ja`rdeminde ha`r bir aminokislota ushın Rf –anıqlanadı.

Jumıstın` orınlanıwı: radial xromatografiya ushın 12 sm diametrli (Petri kasashası diametrden ulkenirek) qag`az diskti qa`lem menen 4 ten` bo`limge bo`lip ortasınan diametri 1 sm li tesik ashıladı ha`m ha`r bir sektordın` baslanıwında start nukte ushın qa`lem menen shen`ber sızıladı. ( -suwret, a). fil`tr qag`azdan ba`lentligi 2 sm bolg`an tutikshe formasındag`ı ayaqsha (pilik) tayarlab xromotografiyalıq qag`azdın` ha`r bir bo`limindegi start shen`berine kapillyar ja`rdeminde to`mendegi aminokislota tamızıladı:

1).alanin 2) glutamin kislota 3) leytsin 4) amnokislotalar aralaspası ( -suwret, b). Sonnan keyin 10 minut dawamında hawada keptiriledi. Petri kesashasının` to`mengi bo`limine 10 ml suwg`a toyındırılg`an fenol quyıp, a`stelik penen qag`az pilik eritiwshige tiyip turatug`ın qılıp ornalastırıladı ha`m 1 saat dawamında xana temperaturasında qaldırıladı. Petri kasashasın sonday tan`law maqul, astın`g`ı ha`m ustin`gi (qaqpaq) bo`liminin` diametri ten` bolsın ( -suwret, v). Na`tiyjede tıg`ız bekitilgen kamera payda boladı. Ko`rsetilgen uaqıt ishinde eritiwshi xromatografiyalıq qag`az shetine barg`an bolsa, qaqpaq ashılıp pintset ja`rdeminde xromatografiyalıq diskti shetinen uslap 10 minut dawamında 100-120 graduslı keptiriwshi shkafqa yaki termostatqa qoyıladı. Bul uaqıt ishinde eritiwshi tolıq ushıp ketedi ha`m aminokislotalarda fiksatsiyalanadı. Keyin pul`verizator menen ningidrin eritpesinen bu`rkeledi ha`m 5-10 minut dawamında 100-120 gradusli termostatqa qoyıladı.
Xromatogramma da`pterge jabıstırılıp qoyıladı yaki suwreti sızıp alınadı. Lineyka ja`rdeminde aralıqlar o`lshenıp, ha`r bir aminokislota ushın Rf anıqlanadı.