Loyiha toshkent davlat yuridik universiteti
Jinoyat-protsessual normaning huquqni tiklovchi sanksiyasi
Download 4.02 Mb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- Jinoyat-protsessual normaning huquqni rad etuvchi sanksiyasi
- Jinoyat-protsessual normaning jazolovchi sanksiyasi
- Jinoyat-protsessual normaning ahamiyatsiz sanksiyasi
- 1.7. Jinoyat-protsessual qonunining vaqt, hudud va shaxslar bo‘yicha amal qilishi
- Jinoyat-protsessual qonun
- Jinoyat-protsessual qonunining vaqt bo‘yicha amal qilishi.
- Jinoyat-protsessual qonunining hudud bo‘yicha amal qilishi.
- Jinoyat-protsessual qonunining shaxslar bo‘yicha amal qilishi.
- MAVZU BO‘YICHA XULOSALAR
- MUAMMOLI SAVOLLAR VA KAZUSLAR 1.
- Jinoyat-protsessual kodeksida belgilangan usullar orqali jinoyat protsessi vazifalarini bajarishning ahamiyatini ochib bering.
- Jinoyat protsessi bosqichlarining mantiqiy tadrijiy tahlil qiling. 1-kazus
- Tergovchining harakatlariga huquqiy baho bering. Uning qarori qonuniymi Ushbu holatda tergov organlari tomonidan qaysi qonun va
- Uning iltimosi qondirilishi kerakmi Jinoyat protsessida ayblov va himoya funksiyasi qaysi vaqtdan boshlab amal qiladi Jinoyat qidiruv
- MUSTAQIL ISH UCHUN TOPSHIRIQLAR
- 2.1. Jinoyat protsessi prinsiplari tushunchasi va tizimi Jinoyat protsessi prinsiplari tushunchasi.
- Jinoyat protsessi prinsiplari
|
Jinoyat-protsessual normaning huquqni tiklovchi sanksiyasi gipoteza yoki dispozitsiyada ko‘rsatilgan qoidalardagi buzilishlarni bartaraf etishga qaratilgan sanksiyalardir. Ushbu sanksiyalar jinoyat-protsessual hujjatlarni bekor qilishni ko‘zda tutadi. Mazkur sanksiyalar protsess ishtirokchisining huquqiy maqomini o‘zgarishga ham sabab bo‘lishi mumkin (noqonuniy ayblanganda ayb olib tashlanadi, jinoyat ishi tugatiladi, 37
ehtiyot chorasi bekor qilinadi v.h.). Jinoyat-protsessual normaning huquqni rad etuvchi sanksiyasi deganda tergov yoki sud hujjatini yoxud boshqa dalilni nomaqbul deb topishga qaratilgan sanksiyalar tushuniladi. Jumladan, dalillarni to‘plash qoidalarini buzgan holda to‘plangan dalillar nomaqbul deb topiladi va ulardan isbotlash maqsadida foydalanishga yo‘l qo‘yilmaydi.
o‘z
majburiyatlariga rioya etmagan subyektlar uchun noqulay oqibatlarni keltirib chiqaradi. Ushbu sanksiyalar mulkiy xususiyat kasb etishi yoki huquqni cheklovchi tusga ega bo‘lishi mumkin. Mazkur sanksiyalar jumladan, o‘z majburiyatlarini bajarmagan tarjimon, mutaxassis va ekspertga yoxud sud majlisida tartibga rioya etmagan protsess ishtirokchilariga nisbatan raislik qiluvchi farmoyishiga asosan qo‘llanilishi mumkin. Ushbu sanksiyalar, shuningdek qo‘llanilgan ehtiyot chorasi talablariga rioya etmagan ayblanuvchiga nisbatan ham tatbiq etilishi mumkin. Jazolovchi sanksiya huquqbuzar shaxsiga qaratilgan bo‘lib, ular qoida tariqasida ogohlantiruvchi xususiyat kasb etadi. Jinoyat-protsessual normaning ahamiyatsiz sanksiyasi jinoyat- protsessual norma gipoteza yoki dispozitsiyasi buzilganda qo‘llaniladi. Bunda garchand, protsess ishtirokchisining harakatlari huquqqa xilof bo‘lsada, huquqni tiklovchi, rad etuvchi yoki jazolovchi sanksiyalarni ishga tushirmaydigan darajada ahamiyatsiz bo‘ladi. Masalan, basharti prokuror protest taqdim etish muddatini buzadigan bo‘lsa, sud uning protestini ko‘rmay qoldirishi mumkin. Bunda prokuror javobgarlikka yoki boshqacha jazolovchi sanksiyasiga tortilmaydi. O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat-protsessual kodeksida mustahkamlangan jinoyat-protsessual normalarda quyidagicha sanksiyalar ko‘zda tutilgan: a) protsessual majburlov sanksiyalari - ular sirasiga misol uchun, majburiy keltirish (O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat-protsessual kodeksining 30-bobi) tariqasidagi majburlov chorasini kiritish mumkin; b) protsessual-jarimali sanksiyalar - pul undirish va jarima solish (O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksining 274-moddasi), shuningdek kiritilgan garov pulini davlat foydasiga o‘tkazishni kiritish mumkin (O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat-protsessual kodeksining 249-moddasi); v) protsessual-tiklovchi sanksiyalar, ular qabul qilingan protsessual qarorni bekor qilishni, o‘zgartirishni, jinoyat ishini qo‘shimcha tergovga yuborishni ko‘zda tutadi (O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat-protsessual kodeksining 404, 484, 490-moddalari);
38
g) protsessual-ogohlantiruvchi sanksiyalar – o‘zini o‘zi rad etish va rad etish (O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat-protsessual kodeksining 76-80-moddalari); tergov boshqarmasi, bo‘limi, bo‘linmasi, guruhining boshlig‘i va uning o‘rinbosari tomonidan ishni bir tergovchidan ikkinchi tergovchiga olib berish (O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat-protsessual kodeksining 37-moddasi); prokuror tomonidan jinoyat ishini surishtiruv organidan tergovchiga, prokuraturaning bir tergovchisidan boshqasiga, bir dastlabki tergov organidan boshqasiga o‘tkazishi; surishtiruvchini yoki tergovchini, basharti ular ishning tergovi chog‘ida qonun buzilishiga yo‘l qo‘ygan bo‘lsalar, surishtiruv yoxud dastlabki tergov ishlarini davom ettirishdan chetlatishi (O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat-protsessual kodeksining 382-moddasi) v.b.
hudud va shaxslar bo‘yicha amal qilishi
Huquq nazariyasi va qonunchilikda qonunning vaqt, hudud va shaxslar bo‘yicha amal qilishi farqlanadi. Qonunning vaqt bo‘yicha amal qilishi jinoyat ishi yurituvida ishni sudga qadar yuritish va sud muhokamasi vaqtida amal qilgan jinoyat- protsessual qonun qo‘llanilishi bilan belgilanadi. Qonunning hudud bo‘yicha amal qilishi “tuproq prinsipi”, ya’ni hududiylik tamoyili asosida belgilanadi. Bu jinoyat sodir etish joyidan qat’i nazar O‘zbekiston Respublikasi hududida jinoyat-protsessual yuritish uning protsessual qonunchiligi asosida yuritilishini anglatadi. Qonunning shaxslar bo‘yicha amal qilishi jinoyat ishi yurituvi tartibining barcha uchun
yagonaligi hamda
jinoyat-protsessual qonunchilikning fuqarolarning qonun va sud oldida tengligi prinsipi asosida amalga oshirilishini anglatadi. Shu bois ham jinoyat-protsessual qonunchilikning amal qilishi O‘zbekiston Respublikasi fuqarolari, chet el fuqarolari va fuqaroligi bo‘lmagan shaxslarga nisbatan tatbiq etiladi. Immunitetga ega bo‘lgan shaxslar ushbu qoidadan mustasno. O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat-protsessual kodeksi qoidalarini qo‘llashda ba'zi istisnolar e’tiborga olinishi lozim. Jumladan: Jinoyat-protsessual qonun – davlatning oliy vakillik (qonunchilik) organi tomonidan qabul qilingan, oliy yuridik kuchga ega bo‘lgan va jinoyat sud ish yurituvi sohasida ijtimoiy munosabatlarni tartibga solishga qaratilgan normativ-huquqiy hujjat. 39
- jinoyat sodir etilgan vaqt va joydan qat’i nazar, surishtiruv, dastlabki tergov va sud muhokamasi O‘zbekiston Respublikasining boshqa davlatlar bilan tuzgan shartnoma va bitimlarida o‘zgacha qoidalar belgilangan bo‘lsa, ana shu shartnoma va bitimda ko‘rsatilgan qoidalarga muvofiq olib boriladi. Bu holda O‘zbekiston bilan shartnoma yoki bitim tuzgan davlatning tegishli muassasasi yoxud idorasi bilan hamkorlik o‘rnatiladi. - shaxs o‘n sakkiz yoshga to‘lmasdan ilgari sodir etgan qilmishi uchun ayblansa, u ish yuritish vaqtida voyaga yetgan bo‘lsa-da, jinoyat protsessual munosabatlarda o‘n sakkiz yoshga to‘lmaganga tegishli huquq va imtiyozlardan foydalanadi. Bu afzalliklar amaldagi qonun me'yorlarida ko‘rsatilmagan bo‘lsa ham, jinoyat sodir etilgan vaqtdagi qonunda nazarda tutilgan bo‘lsa, orqaga qaytish kuchiga ega.
O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat-protsessual kodeksining 3-moddasiga binoan, jinoyat ishlarini yuritish, jinoyat sodir etilgan joydan qat’i nazar, basharti O‘zbekiston Respublikasining boshqa davlatlar bilan tuzilgan shartnoma va bitimlarida o‘zgacha qoidalar belgilanmagan bo‘lsa, ish yuzasidan surishtiruv, dastlabki tergov va sud muhokamasi yuritilayotgan paytda amalda bo‘lgan qonun hujjatlariga muvofiq olib boriladi. Jinoyat- protsessual qonun orqaga qaytish kuchiga ega emas. Jinoyat-protsessual qonunining hudud bo‘yicha amal qilishi. Hududiylik tamoyiliga ko‘ra, jinoyat ishi yurituvi qaysi davlat hududida amalga oshirilayotgan bo‘lsa, usha davlatning jinoyat-protsessual qonun hujjatlari qo‘llanilishini ifoda etadi. O‘zbekiston hududida jinoyat sodir etgan barcha shaxslarga nisbatan jinoyat ishi yurituvi ular chet el davlati fuqarosi yoki fuqaroligi bo‘lmagan shaxslar bo‘lishidan qat’i nazar faqat O‘zbekiston Respublikasining Jinoyat-protsessual kodeksi bo‘yicha amalga oshiriladi. Jinoyat sodir etilgan joy – keng ma'noda olganda mamlakatning chegarasi bilan belgilangan quruqlik, suv va havo havzasi nazarda tutiladi. Jinoyat ishlarini yuritish jinoyat sodir etilgan joydan qat’i nazar ish yurituvi amalga oshirilayotgan paytda amalda bo‘lgan qonun hujjatlariga muvofiq olib boriladi. Basharti, O‘zbekiston Respublikasining boshqa davlatlar bilan tuzilgan shartnoma va bitimlarida o‘zgacha qoidalar belgilangan bo‘lsa yoxud jinoyat chet elda yoki boshqa davlat manfaatlariga qarshi sodir etilgan bo‘lsa, xalqaro shartnoma yoki o‘zarolik prinsipiga asosan O‘zbekiston Respublikasi hududida jinoyat ishlari yurituvi xalqaro hujjat yoki xorijiy davlat jinoyat-protsessual qonunchiligi talablariga rioya etgan
40
holda amalga oshirilishi mumkin. Jinoyat-protsessual qonunining shaxslar bo‘yicha amal qilishi. O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksining 17-moddasida jinoyat sodir etgunga qadar yuridik javobgarlik yoshiga yetgan barcha aqli raso jismoniy shaxslarning javobgarlikka tortilishi belgilangan. Ular nafaqat O‘zbekiston Respublikasi fuqarolari, balki chet el fuqarolari va fuqaroligi bo‘lmagan
Jinoyat protsessida immunitet instituti jinoyat-protsessual qonunining shaxslar bo‘yicha amal qilishini cheklashi mumkin bo‘lib, bu umumiy qoidadan istisno sanaladi. “Immunitet” lot. “immunitatis” – “xalos bo‘lish” degan ma'noni anglatadi. Huquq sohasida immunitet faqat qonun hujjati asosida beriladi va shaxsning yoki muassasa, tashkilotning muayyan vakolatlari to‘siqsiz amalga oshirilishini ta’minlash zarurligi bois alohida huquqlari, huquqiy afzalliklari, imtiyozlari, ustuvorligi borligini yoxud biror turdagi majburiyatdan xalosligi, ta’sir chorasidan tashqaridaligi va daxlsizligini anglatadi. Har qanday jismoniy shaxs, shuningdek ajnabiy fuqarolar va fuqaroligi bo‘lmaganlar O‘zbekiston Respublikasining qonunlariga, shu jumladan, Jinoyat va Jinoyat-protsessual kodekslarining talablariga rioya qilishlari shart. Ammo, ular bu majburiyatlarga nisbatan immunitetga ega, ya’ni bunday majburiyatdan xalos etilgan bo‘lishlari mumkin. Amaldagi qonunchilikka muvofiq, O‘zbekiston hududida quyidagi to‘rt toifa chet el fuqarolari immunitet huquqidan foydalanishi mumkin: chet el davlatlarining diplomatik vakolatxona xodimlari; chet el davlatlarining konsullik vakolatxona xodimlari; xalqaro hukumatlararo tashkilotlar xodimlari; chet el davlatlarining boshqa vakillari, shuningdek xalqaro shartnomada ko‘zda tutilgan hollarda ularning oila a’zolari. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining “Xorijiy davlatlar diplomatik vakolatxonalari, konsullik muassasalarining, xalqaro tashkilotlar vakolatxonalarining hamda ular
xodimlarining O‘zbekiston Respublikasidagi faoliyati to‘g‘risida”gi 2001-yil 8-maydagi 207-sonli qarori 1-ilovaga muvofiq tasdiqlangan “Xorijiy davlatlarning O‘zbekiston Respublikasidagi diplomatik vakolatxonalari va konsullik muassasalari to‘g‘risida”gi Nizomga asosan diplomatik vakolatxona boshlig‘i va diplomatik personal a’zolari shaxsiy daxlsizlik huquqlaridan foydalanadilar hamda tintuv qilinishi yoki hibsga olinishi, yoki biron-bir shaklda ushlab turilishi mumkin emas hamda O‘zbekiston Respublikasining jinoiy, fuqarolik va ma’muriy yurisdiksiyasidan daxlsizlik huquqlaridan foydalanadilar. Daxlsizlik huquqlari va imtiyozlar konsullik muassasalariga
41
nisbatan ham qo‘llanadi. Diplomatik vakolatxona xodimlari – O‘zbekiston Respublikasi Tashqi ishlar vazirligining shunday maqomga ega ekanligini tasdiqlovchi hujjat berilgan vakolatxona boshlig‘i va vakolatxona a’zolaridir. Vakolatxona shaxsiy tarkibi a’zolari – bu avvalo diplomatik xodimlar, vakolatxonaning ma’muriy texnik va xizmat ko‘rsatuvchi xodimlari. Diplomatik xodimlar qatoriga, shuningdek diplomatik (maqom) rangga ega bo‘lgan vakolatxona xodimlari kiradi. Immunitetga ega bo‘lgan shaxslarning huquqiy maqomi masalalariga “BMTning imtiyozlar va immunitetlar to‘g‘risida”gi Konvensiya 4-moddasi 11-bo‘limining “a”, “b” bandlari, 5-moddasi 18-bo‘limining “a” bandi, 6-moddasi 22-bo‘limining “a”-“s” bandlari (1946-yil 13-fevral, Nyu- York), “Birlashgan Millatlar Tashkiloti va turli ixtisoslashgan muassasalar foydalanadigan imtiyozlar va daxlsizlik huquqlari to‘g‘risida”gi Konvensiya III
moddasining 4-6-bo‘limlari, V moddasi 13-bo‘limining “a”, “b” bandlari, 14-bo‘limi, VI moddasi 19-bo‘limining “a” bandi (1947-yil 21 noyabr, Vashington), “Shanxay hamkorlik tashkilotining imtiyoz va immunitetlari to‘g‘risida”gi Konvensiyaning 3-moddasi, 11-moddasining 1-bandi, 17-moddasining 1-bandi, 18-moddasining 1, 2-bandlari (2004-yil 17-iyun, Toshkent) va boshqa xalqaro hujjatlar bag‘ishlangan. MAVZU BO‘YICHA XULOSALAR Mazkur mavzuni o‘rganishda talabalar jinoyat ishlari yurituviga oid qoidalarning xalqaro hujjatlarda va tarmoq qonun hujjatlarida mustahkamlanishiga oid masalalarni ko‘rib chiqishlari; qiyosiy-huquqiy tahlil o‘tkazib, jinoyat ishlarini yuritishda protsessual shaklning rolini aniqlashlari, hamda jinoyat protsessual qonunining rivojlanish tarixi va takomilashtirish istiqbollarini yoritishlari lozim. MUAMMOLI SAVOLLAR VA KAZUSLAR 1. Kodeks muayyan huquq (qonunchilik) sohasidagi normativ majmuani ifodalovchi, jamlovchi qonun bo‘lib, unga kiritilgan huquqiy normalarning mantiqiy bog‘liqligi hamda mutanosibligi, huquq tarmog‘iga va qonunchilik sohasiga monand tizimli joylashtirilganligi bilan tarmoq
42
qonunlardan ustun turadi. Jinoyat-protsessual kodeksida belgilangan usullar orqali jinoyat protsessi vazifalarini bajarishning ahamiyatini ochib bering. 2. Jinoyat protsessi bosqichlari o‘z boshlanish va tamomlanish vaqtiga, vazifa va mazmuniga, ishtirokchilar doirasiga, ular o‘rtasida shakllanadigan jinoyat-protsessual munosabatlar kabi belgilarga ega bo‘lgan mustaqil davrlar sifatida tavsiflanadi. Jinoyat protsessi
Xorijiy davlat diplomatik vakolatxonasining vakili Nasibov mansabini suiste’mol qilib chet el vizasini olish uchun murojaat qilgan Salimovdan tovlamachilik qilib, vakolatxonadan tashqarida 300 AQSh dollari miqdorida pora olganligi fosh etilgan. Nasibov jinoiy javobgarlikdan qutulib qolish maqsadida vakolatxonaga yashiringan. Tergovchi gumon qilinuvchini va daliliy ashyoni topish maqsadida vakolatxonada tintuv o‘tkazish to‘g‘risida qaror chiqargan. Tergovchining harakatlariga huquqiy baho bering. Uning qarori qonuniymi? Ushbu holatda tergov organlari tomonidan qaysi qonun va normativ hujjatlar asosida qanday harakatlar amalga oshirilishi lozim?
Jinoyat sodir qilganlikda gumon qilinib ushlangan Erkinov himoyachi bilan ta’minlash haqida iltimosnoma beradi. Erkinovning fikricha, unga nisbatan huquqni muhofaza qiluvchi organlar ayblov faoliyatini boshlab yuborgan, shuning uchun ham u himoya huquqi bilan ta’minlanishi lozim. Uning iltimosi qondirilishi kerakmi? Jinoyat protsessida ayblov va himoya funksiyasi qaysi vaqtdan boshlab amal qiladi? Jinoyat qidiruv faoliyati va ayblov funksiyasi boshlanish vaqti bo‘yicha bir-biriga mos keladimi? MUSTAQIL ISH UCHUN TOPSHIRIQLAR 1.
MDH va boshqa xorijiy davlatlarning jinoyat-protsessual qonun hujjatlarining vazifalari tizimiga oid huquqiy asoslarni tahlil qiling. Ish shakli – nazorat ishi (esse). 2.
Xorijiy davlatlarda jinoyat-protsessual qonun hujjatlarining vaqt va hudud bo‘yicha amal qilish tartibini ko‘rib chiqing. Ish shakli – nazorat ishi (esse).
43
Jinoyat protsessining funksiyalarini tahlil qiling. Ish shakli – nazorat ishi (esse).
44
(Muallif – yuridik fanlar nomzodi, dots. U.A Tuxtasheva) Annotatsiya: Talabalar uchun mazkur mavzu o‘rganilishi jinoyat protsessi prinsiplari tushunchasi va ularning mazmun mohiyatini aniqlab olishga; jinoyat protsessi prinsiplari tizimini ko‘rib chiqishga; jinoyat protsess prinsiplarini tasniflashga; jinoyat protsessi prinsiplari rivojlanishini tushunib olishga; jinoyat ishlarini yuritishda prinsiplar o‘rni va rolini aniqlab olishga imkon beradi. 2.1. Jinoyat protsessi prinsiplari tushunchasi va tizimi Jinoyat protsessi prinsiplari tushunchasi. Ma'no jihatidan prinsiplar – bu rahbariy g‘oyalar va tegishli faoliyatning asosiy qoidalaridir. “Prinsip” so‘zi lotincha “principium” so‘zidan kelib chiqib, uning ma'nosi “asos”, “asosiy omil” kabi tushunchalarni anglatadi. Huquq aslida hamma uchun majburiy bo‘lgan adolat talablarini belgilashi sababli, huquqiy prinsiplar huquqda adolatning o‘lchovi sifatida xizmat qiladi. Qonun huquq prinsiplariga javob bergan holdagina qonuniy, ya’ni huquqiy mazmunga ega bo‘lgan deb e’tirof etiladi. O‘z navbatida, prinsiplar oddiy yuridik g‘oyalar bo‘lmaganligi hamda adolat va lozimlikning hamma uchun majburiy va obyektiv jihatdan zarur bo‘lgan mezonlarini huquqda belgilashi ularning asosiy mazmunini tashkil etadi. Huquq va huquqiy ong rivojlangan sari huquqiy materiyadan muayyan yuridik g‘oyalar sifatida prinsiplar ajratiladi, yuridik texnika rivojlanishi bilan esa ular qonunda ayrim normativ-huquqiy ko‘rsatmalar sifatida mustahkamlanishi mumkin. Qonunda o‘z ifodasini topib, prinsiplar muayyan mustaqillikka erishadi va
amaldagi qonunchilikning o‘zgarishi jarayonida barometr sifatida, huquqning keyingi shakllanishida esa kompas sifatida xizmat qiladi. Barcha prinsiplar bir-biri bilan uzviy bog‘langan bo‘lib, ular odil sudlov maqsadlariga erishish uchun teng muhim bo‘lgan huquqiy asoslarning yaxlit majmuini yaratadilar. Ularning har biri sud ishlarini yuritishning muayyan tomonini belgilaydi, ushbu tomon yo‘qligida sud ishlarini yuritishning vazifalarini to‘g‘ri amalga oshirishga imkon bo‘lmaydi.
45
Prinsiplar yaxlit tizim doirasida amal qilib, bu tizimda har bir prinsipning mohiyati nafaqat uning mazmuniga bog‘liq bo‘ladi, balki butun tizimning ishlab turishi bilan aloqador bo‘lib turadi. Tizimda ayrim prinsip buzilishi, qoida tariqasida, boshqa prinsiplar va shu bilan birga, ish bo‘yicha odil sudlovni amalga oshirishda qonuniylik buzilishiga olib keladi. Prinsiplar umumiy tusdagi normalar bo‘lib, amaliy faoliyat jarayonida vujudga keladigan barcha masalalar hal qilinishini ta’minlaydi. Protsessual huquqning ayrim normalari o‘rtasida muammolar yoki qarama-qarshiliklar vujudga kelsa, bu qiyinchiliklarni hal qilish vositasi sifatida prinsiplar xizmat qiladi. O‘z mazmuniga ko‘ra prinsiplar imperativ, hokimiyat-buyruq tusga ega bo‘lib, bajarilishi davlat tomonidan ta’minlanadigan umumiy majburiy ko‘rsatmalarini o‘z ichiga qamrab oladilar. Mafkuraviy kategoriya sifatida prinsiplar ijtimoiy-siyosiy g‘oyalar ta’siri ostida shakllanadi, biroq protsessual faoliyatni va uning sohasida vujudga kelayotgan huquqiy munosabatlarni tartibga solish vazifasini g‘oyalar emas, balki ularga asoslangan norma-prinsiplar bajaradi. G‘oya huquq normalarida mustahkamlab qo‘yilmaguncha odil sudlov prinsipi bo‘la olmaydi, u huquqiy ong mahsuli va ilmiy xulosa bo‘lib qolaveradi. Prinsiplarning normativligi davlat faoliyatining alohida turi bo‘lgan odil sudlov tabiatidan ajratib bo‘lmaydigan ularning asosiy xususiyatidir. Ular inson va fuqaro hamda tegishli davlat organlariga qaratilgan bo‘ladi. Protsessni olib borayotgan davlat organlari belgilangan prinsiplarga rioya qilgan holda faoliyatini amalga oshirib, ularni buzganlik uchun javobgar bo‘ladi.
Jinoyat protsessi prinsiplari – bu O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi va Jinoyat-protsessual kodeksida mustahkamlangan, jinoyat ishlarini yuritishning eng muhim xususiyatlari, xarakteri va mazmun-mohiyatini belgilovchi hamda jinoyat ishlarini qo‘zg‘atish, tergov qilish, sudda ko‘rib chiqish va hal qilish bilan bog‘liq jinoyat- protsessual faoliyatida jinoyat-protsessual munosabatlari sohasiga jalb etilgan fuqarolarning huquq va erkinliklarini amalda ta'minlashga va jinoyat protsessi maqsadlariga erishishga xizmat qiluvchi asosiy huquqiy qoidalardir.
46
Jinoyat protsessi prinsiplari huquqiy talablarning oddiy majmuasi bo‘lmasdan ular yaxlit tizimni tashkil etadi. Prinsiplar tizimi jinoyat protsessi mazmun – mohiyati va maqsadlarini belgilab beradi. Prinsiplar tizimi qonuniylikni bir xilda tushunish va jinoyat ishini yuritishga mas’ul bo‘lgan barcha davlat organlari, mansabdor shaxslari tomonidan Jinoyat-protsessual kodeksi huquqiy ko‘rsatmalarini amaliyotda bir xilda qo‘llashlarini ta’minlaydi, jinoyat protsessi to‘g‘risidagi qonun normalarining rivojlanishi va takomillashtirilishida uslubiy asos bo‘lib xizmat qiladi. Jinoyat protsessi prinsiplari mazmuni, tartibga solish manbalari va harakat doirasiga qarab bir-biridan farqlanadi. Jinoyat protsessi prinsiplarining ayrimlari jinoyat ishlarini yuritishning barcha bosqichlarida amal qilsa, ayrimlari esa uning ma’lum bosqichlarida amal qiladi. Qonuniylik, shaxsning sha’ni va qadr-qimmatini hurmat qilish, fuqarolarning huquq va erkinliklarining muhofaza qilish, aybsizlik prezumpsiyasi kabi prinsiplar jinoyat ishlarining yuritishning barcha bosqichlarida amal qiladi. Sudda jinoyat ishlarini oshkora ko‘rilishi va sudda ishlarni yuritishda tortishuv kabi prinsiplar jinoyat ishlari bo‘yicha sudda ish yuritish bosqichidagina amal qiladi. Ayrim prinsiplar jinoyat protsessining ma’lum bosqichlarida to‘liq amal qilsa, boshqalari qisman amal qiladi. Bunday prinsiplarga misol qilib jinoyat ishlarini yuritishda jamoatchilik ishtiroki, dalillarni bevosita va og‘zaqi usulda tekshirish prinsiplarini ko‘rsatish mumkin.
Download 4.02 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|