Mass-spektrometrik analiz usullari

Lazer mass-spektrometriya usulida lazer nuri xuddi uchqun kabi 
bir vaqtda moddani atomlash va ionlashni ta’minlaydi.
Ikkita asosiy usul ionlashtirish uchun lazerlarni ishlatishga 
asoslangan: lazer-indusirlangan plazmalik mass-spektrometriya va 
rezonans-ionizasion mass-spektrometriya. Atom spektroskopiyada lazer-
indusirlangan plazma, nurlanish manbai sifatida 1960 yillarning boshidan 
boshlab ishlatiladi. Lekin, plazma ionlar manbai bo’lganligi uchun, lazer-
indusirlangan plazmani mass-spektrometriyada ham ishlatsa bo’ladi. 
Lazer nuri nishonning yuzasiga fokuslanganda uning materiali fotonlarni 
yutadi. Bu o’z navbatida lazer nurining fotonlarini yutgan elektronlar va 
og’ir zarrachalarning otilib chiqishiga olib keladi. Natijada mikroplazma 
hosil bo’ladi. Uning tarkibi lazerning to’lqin uzunligiga, nurlanish 

---

quvvatining zichligiga va ishchi bosimga bog’liq bo’ladi. Shu bilan bir 
vaqtda qisman lazer nurining va qisman mikroplazma hisobiga 
materialning ablyasiyasi ro’y beradi. Materialning lazer bilan o’zaro 
ta’siri lazer nuri dog’ining (o’rnining) o’lchamiga bog’liq bo’ladi. Bu esa 
o’z navbatida ishlatilgan lazerning turiga, to’lqin uzunligiga va 
fokuslovchi sistemaga bog’liq bo’ladi. Spektrning ultrabinafsha sohasida 
ishlaydigan lazer ishlatilganda, lazer nuri ko’ndalang kesimining 
o’lchamini, ya’ni dog’ining o’lchamini birnecha mikrometrga keltirish 
mumkin. Bu maqsad uchun bir necha turdagi lazerlarni ishlatish mumkin: 
CO
2
-lazer (10,6 mkm), Nd:YAG-lazer (1064 nm, 532 nm, 355 nm va 266 
nm) va XeCl (308 nm) va ArF (193 nm) kabi eksimer lazerlar. Hozirgi 
vaqtda bunday sistemalar (LAMMA) cheklangan miqdorda ishlab 
chiqarilayapti. LAMMA sistemasi Nd:YAG-lazer va yetib kelish vaqti 
bo’yicha o’lchaydigan mass-spektrometr bilan jihozlangan. Impuls 
rejimida ishlaydigan ushbu lazer impulslarining davomiyligi juda qisqa 
(15 ns) bo’lganligi sababli, ionlarni qayd qilish uchun yetib kelish vaqti 
bo’yicha o’lchaydigan mass- spektrometrni qo’llash imkoni paydo 
bo’ladi. Lazer nuri mikroskop yordamida nishonga fokuslanadi va bu 
namunaning yuzasi bo’yicha 1 mkm ga teng ajratishga olib keladi.