Мавзу: Фаннинг мақсад ва вазифалари. Экстремал ва қийин ҳаётий вазиятлар негизида психологнинг фаолияти

Назариялар. 1867 йилда Эриксон “Темир йўл ва бошқа нерв системаси жароҳатлари” номли ишини наширдан чиқарди. Бунда темир йўлдаги аварияларни бошидан ўтказган шахсларни психик бузилишлари тарифланган. 1888 йилда Оппенгем машхур “Жароҳатли невроз” диагнозини амалиётга киритди, унда замонавий жароҳатдан кейинги стресс бузилиши симптомларини таърифлаб ўтган.
1980 йилга келиб жароҳатдан кейинги стресс бузилиши бўйича тадқиқотлар янада ривожланди. АҚШда жароҳатдан кейинги стресс бузилишини ривожлантириш мақсади ва аниқлаштиришда кўпгина тадқиқотлар амалга оширилган. Улар ичида Эгендорф ва Бўландар ишлари ажралиб туради: 1- Въетнам ветеранлари ва уларни урушда қатнашмаган тенқурлари адаптация процессини таққослаш анализига бағишланган; 2- Худди шу контингентни стресси ўткир реакциясини кўзатишга бағишланган.


Критериялар. Келиб чиқиши давомийлигига нисбатан, стрессдан кейинги бузилишларни схематик қўриниши.

Жароҳатли стресс (критик инцидент вақти ва ундан кейин 2 сутка)

Стрессни ўткир бузилиши (критик инцидентдан кейин 1 ой мобайнида – икки суткадан 4 хафтагача)

Жароҳатдан кейинги стресс бузилиши (критик инцедентдан 1 ойдан кейин – 4 хафтадан кўпроқ)

Шахсни жарохатдан кейинги бузилиши (жароҳдан кейинги ҳаёти давомида, жароҳатни бошидан ўтказган вақти)

Касалликни ҳалқаро классификациясида (МКБ-10) жароҳатдан кейинги стресс бузилиши критериларини қуйидагича аниқлаш белгиланган:

А. Беморни хохлаган индивидумга дистрессини уйғотувчи, фожиали характерга эга стрессор воқеа ходисалар таъсирига учраши.
Б. Стрессорларни эслатувчи ёки ассоцияловчи реминисценсияларга барқарор ҳотиралар ёки стрессорларни жонланишини ёрқин ҳотираларда ёки такрорий тушларда, бирон воқеага нисбатан қуйғуни такрорлашига боғлиқлиги.
В. Бемор стрессорларни ёдга солувчи ёки ассоциацияланишини, фактик қочиш ёки шароитдан қочишга интилишини билиш керак.
Г. Хохлаган иккитадан бирини: стрессорларини таъсирига нисбатан психоген амнезияни қисман ёки тўлиқ муҳим аспектларини муносабати.