Mehnat vazirligi respublika aholi bandligi va mehnatni muhofaza qilish ilmiy markazi

Ustyopma to‘sinlar. Amaliyotda 6x6 m va 6x9 m o‘lchamli va nishabi bir 
tomonga yoki ikki tomonga bo‘lgan tavr kesimli stropil to‘sinlar qo‘llaniladi, 
ular payvand karakaslar bilan armaturalanadi. Oraliq masofa 12 va 18 m 
bo‘lganda to‘sinlar oldindan tortib zo‘riqtirilgan armatura bilan armaturalangan. 
To‘sinlarning kesimi ikki tavrli bo‘lib, devorining qalinligi 60-100 mm. Katta 
ko‘ndalang kuchlar ta’sir ko‘rsatadigan tayanchlar atrofida devorning qalinligi 
syokin - asta ortib boradi. 
To‘sinlarning balandligi oraliqning 1/10 - 1/15 qismini tashkil etadi, bu 
ularning bikrligini ta’minlaydi. YUqoridagi siqilgan tokchaning eni to‘sin 
tyokisligidan mustahkamlikni ta’minlash sharti bo‘yicha ravoqning 1 /50-1 /60 
qismiga teng qilib olinadi. Pastki tokchaning o‘lchamlari ishchi armaturaning 
joylashish sharoitlari va betonlash qulayligi bilan aniqlanadi. Siqilgan tokcha va 
devor to‘sinlari payvand karkaslar bilan armaturalanadi, bo‘ylama tortuvchi 
kuchlanishlar oldindan tortilgan kanatli yoki yuqori mustahkamlikka ega 
sterjenli (yoki simli) armaturaga uzatiladi. Ayrim hollarda tortilgan qismi 
kesimda juft - juft joylashgan o‘zgaruvchan kesimli juda mustahkam sim bilan 
armaturalanadi. 
SHuningdek, to‘g‘ri burchakli kesimli 18 m oraliqda oldindan kuchlangan 
ikki tomonga nishabli to‘sinlar ham qo‘llaniladi. Bunday to‘sinlarning o‘rta 
qismida ularni engillashtirish maqsadida katta sakkiz yoqli teshiklar qilinadi. Bu 

---

 106 
teshiklardan har birining yuzi 0,5-1 kv.m. bo‘ladi. SHuning uchun ham ularni 
panjarasimon to‘sin deyiladi. 
Qo‘shtavr kesimli stropil to‘sinlari panjarali to‘sinlardan ancha tejamlidir, 
ularda po‘lat va beton sarfi taxminan 15 % kam. 
 
4.12. Fermalar, struktura va vant konstruksiyalari. 
Temir-beton fermalar asosan 18 va 24 m oraliqli binolarni yopishda 
qo‘llaniladi. Umuman, fermalar belbog‘larning shakli va panjarasining bor-
yo‘qligiga qarab quyidagi turlarga bo‘linadiyu yuqori belbog‘i siniq shaklli, 
segment panjarali, parallel belbog‘li panjarali, xovonsiz segmentli, xovonsiz 
parallel belbog‘li va boshqa turlari bo‘lishi mumkin. Temir-beton fermalarda 
po‘lat sarfi po‘lat fermalardan deyarli ikki barobar kam; shuning uchun oraliq 
30m dan kam bo‘lganda faqat temir- beton fermalarni qo‘llash lozim. Oraliq 
undan katta bo‘lganda po‘lat fermalarni qo‘llagan ma’qul. CHunki ularning 
massasi, tayyorlashdagi mehnat sarfi kam qiymatga ega temir-beton fermalardan 
ancha arzon. Biroq qurilnshda oralig‘i 60 m va undan ortiq bo‘lgan hollarda, 
oldindan kuchaytirilgan ko‘p oraliqli qo‘shma fermalar muvaffaqiyatli 
foydalanilayotganiga misollar juda ko‘p. 
Fermalarning balandligi odatda oraliqning 1/7-1/9 qismini tashkil etadi. 
Fermalarning yuqori bo‘g‘inlari orasidagi masofa 3 m ga teng bo‘lib, u 
ustyopma qovurg‘ali (qirrali) plitalarning bo‘ylama qovug‘alari orasidagi 
masofaga mos keladi. Bu esa fermaga qo‘yiladigan yuklarni fanat tugunlarga 
uzatishni va xovonli fermalardagi yuqori belbog‘ning egilmasligini ta’minlaydi. 
Agar binolardan foydalanish shartlariga ko‘ra ustunlarning qadamini 18 m 
gacha orttirish talab qilinsa, u holda stropil fermalar bo‘ylama yo‘nalishda 
qo‘yiladigan stropil osti fermalariga tiraladi.