Microsoft Word +++Jinoyat huquqi Umum. Rustambayev 2006. doc

 
3. Jinoyat huquqi fani va uning predmeti. 
NOTA BENE! 
 
Jinoyat huquqi jinoiy javobgarlikka tortish asoslari va shartlari, 
jinoyat va jazo tushunchalari, ularning mohiyati, jinoyat huquqining 
institutlari va normalari, ularning amalda qo‘llanilishi va ahamiyati, 
jinoyatchilikka qarshi kurash natijalarini yaxshilash maqsadida jinoyat 
qonunini amalda qo‘llash tendensiyalari haqidagi g‘oyalar, fikrlar, 
qarashlar, konsepsiyalar va huquqiy bilimlar majmuini ifodalovchi 
yuridik fandir. 
Jinoyat huquqi fani - yuridik fanlar tizimi (yurisprudensiya)dagi 
mustaqil huquqiy fan bo‘lib, jinoyat huquqi, shuningdek, jinoyatchilikka 
qarshi kurashish yo‘llari va vositalari haqidagi jamiyatda ayni vaktda 
hukm surayotgan qarashlar, g‘oyalar va fikrlar tizimidan iboratdir. 
Jinoyat huquqi fanining predmeti huquqiy xodisalar va jarayonlar 
bo‘lganligi uchun u yuridik fanlar tizimiga kirsa ham, bir vaktning o‘zida 
ijtimoiy (gumanitar) fanlarning bir tarmog‘i ham hisoblanadi.

---

18 
Aynan shuning uchun ham jinoyat huquqi fani jinoyat 
qonunchiligining obyektiv xodisa va jarayonlar bilan bog‘liqlikda 
o‘rganadi, shuningdek, jinoyatchilikka qarshi kurashishning normativ 
huquqiy bazasini shakllantirish yunalishida huquqni muhofaza qiluvchi 
organlarga tavsiyalar va O‘zbekiston Respublikasi Oliy davlat qonunchilik 
organiga takliflar (de lege ferenda)ni ishlab chiqarish maqsadida huquqni 
muhofaza qilish va huquqni qo‘llash amaliyoti bo‘yicha empirik bilimlar 
va materiallarni umumlashtiradi va tahlil qiladi. 
Jinoyat huquqi fanining predmeti jinoyat-huquqiy tartibga solish 
predmetidan kengroq bo‘lib, jinoyat huquqiy tartibga solish predmetini 
jinoyat huquqi tomonidan tartibga solinadigan ijtimoiy munosabatlar 
tashkil etsa, jinoyat huquqi fanining predmeti - jinoyat qonuni va uning 
amal qilish muammolari, shuningdek,, jinoyat qonuni normalarini qo‘llash 
amaliyoti hisoblanadi. 
Shunday qilib, jinoyat huquqi fanining predmeti ikki asosiy 
institutdan: jinoyat va jazodan iborat. Jinoyat huquqi ushbu institutlarning 
rivojlanishi va o‘zgarishini jinoyatchilikka qarshi kurash maqsadida ularni 
o‘rganadi. 
Jinoyat huquqi fanining asosiy vazifalaridan biri - anik ijtimoiy-
siyosiy holatlardan kelib chiqib, jinoyat qonunini amalda qo‘llashning 
keng umumlashtirilgan asoslari bo‘yicha jinoyat qonunchining amalda 
qo‘llash va ularning samaradorligini oshirish hisoblanadi.
Jinoyat huquqining ijtimoiylik xususiyati (ijtimoiyligi) shundaki, u 
jinoyat qonunchiligi, jinoyat huquqi tarkibidagi institut va tushunchalarni 
statistik jihatdan emas, balki uning o‘zgarishi va rivojlanishi bo‘yicha 
o‘rganadi. 
Demak, jinoyat huquqi fani o‘rganadigan predmet: 
a) 
jinoyat qonunini ilmiy sharhlash; 
b) qonunchilik va huquqni qo‘llash amaliyoti bo‘yicha tavsiyalar 
ishlab chiqish; 
c) 
jinoyat huquqining tarixiy taraqqiyoti bosqichlarini o‘rganish; 
d) milliy va xorijiy huquqiy tizimlarning ilmiy qiyosiy tahlil 
qilish; 
e) 
jinoyat huquqining ijtimoiylik xususiyatidan kelib chiqib, 
qilmishlarni kriminalizatsiya qilish (qilmishlarni jinoyat deb topish) yoki 
dekriminalizatsiya qilish, jinoyat-huquqiy tartibga solish mexanizmi, 
jinoyat qonunchiligining qo‘llanishi, jinoyatchilik darajasi, tuzilishi va 
dinamikasi tushunchalari orqali jinoyat qonunchiligini real o‘rganish; 

---

19 
f) 
halqaro jinoyat huquqiga oid muammolar bo‘yicha ilmiy 
tadqiqotlar olib borish.
1
Yuqoridagilarga asoslanib, jinoyat huquqi fani zamonaviy huquqiy 
fan sifatida quyidagi vazifalari mavjud: 
1. 
ma’lum bir ijtimoiy shart-sharoitlarga ta’sir qiluvchi amaldagi 
jinoyat qonunlar hamda uning normalari bo‘yicha tizimli va kompleks 
tadqiqotlar o‘tkazish; 
2. 
umuman jinoyat qonunlari va ularning alohida institutlari, 
ularning umumlashtirilgan va alohida qo‘llanilishining tahlili borasida, 
shuningdek, u yoki bu ijtimoiy holatlarni kriminalizatsiya yoki 
dekriminalizatsiya qilish bo‘yicha prognoz berish; 
3. 
jinoyat qonunlarini qabul qilish, ularga o‘zgartirish va 
qo‘shimchalar kiritish, shuningdek, uning amal qilishi va qo‘llanishi 
bo‘yicha tavsiyalar ishlab chiqishda davlat organlarining katnashishini 
ta’minlash; 
4. 
xorijiy mamlakatlar jinoyat qonunlarini o‘rganish va ularning 
ijobiy tomonlarini O‘zbekiston Respublikasi jinoyat qonunlariga kiritish 
va amaliyotda sinab ko‘rish. (Xususan, shaxsning huquq va erkinliklarini 
ximoya qilish, bozor iktisodiyoti, tinchlik va insoniyat xavfsizligi 
masalalari bo‘yicha qonunchilikdagi yangi normalarni qo‘llash borasida.);
5. 
jinoyat huquqining rivojlanish yo‘llarini ilmiy jihatdan asoslash 
va prognoz qilish, huquqiy-demokratik davlatning mohiyati, vazifalari va 
prinsiplariga to‘liq mos keluvchi jinoyat qonunchiligi konsepsiyalarini 
ishlab chiqish.
2