N. a b d u L l a y e V
Download 272 Kb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- 3. Suriya Arab Respublikasi sa n ’ati
|
U C H IN C H I BO 'LIM . XX asr xorijiy sharq san’ati X IX a s m in g o ‘rta la rid a n S h arq m a m la k a tla rid a m u sta m la k a c h ilik k a q arsh i ku rash k u c h a y d i, m illiy ozo d lik h a rak ati b o sh la n d i. M illiy b u r- juaziya safi k cn g ay ib , ziy o lila r safi k o ‘p aydi. U la r xorij m am la k atlarj b ilan y a q in d a n ta n ish a b o sh lad ilar. M illiy va iq tiso d iy jo n la n is h x alqlar o rasidagi a lo q a la m i k u c h a y tird i. Y cv ro p an in g S h a rq q a S h a rq m a m la k a t la rin in g G ‘arb g a boM gan q iziq ish in in g k uchayishi m a d a n iy a lo q a la r.i yangi p o g ‘o n a g a k o ‘ta rd i. S h arq m a m la k a tla rid a h a m bad iiy m ak tab l o c h ila b o sh la d i, m u z c y la r tashkil to p d i, tu rli k o 'n g azm ala rg a m ah alli s a n ’a tk o rla m in g ishlari n a m o y ish etilishi s a n ’a t va m a d a n iy a td a yangi jaray o n larg a yoM o c h d i. Y angi tashkil to p g a n bad iiy m a k ta b va a k a d e m i- y alard a d a rs b erish u c h u n c h e t c ld a n , a so sa n , Y e v ro p a d a n o ‘q itu v c h ila r ta k lif q ilin d i. M a h a lliy y o sh la m in g b ir q ism i e sa Y ev ro p ad ag i k o 'z g a k o ‘rin g an b ad iiy m a k ta b la rg a o ‘qishga jo ‘n ab k e td ila r, ra sso m la r u stax o - nasida boMdilar. Bu h a ra k a tla r n atijasida m ah a lliy ra sso m , h a y k a ltaro sh va m e ’m o r la r g 'a r b iy Y ev ro p a s a n ’ati a n ’a n a la ri, ishlash u slub va p riy o m - lariga ta y a n ib , m a h a lliy s a n ’a t a n ’an a larin i h isobga o lg a n h o ld a yangi d a v r s a n ’a tin in g y aratish g a intildlar. Ilg‘o r s a n ’a tk o rla r jo n a jo n ta b ia t, xalq h ay o ti, u n in g in q ilo b iy faoliyatiga bagMshlab a sa rla r yaratd ilar. S h arq m a m lak atlari s a n ’ati tara q q iy o tin in g yangi b o sq ich ig a q a d a m q o ‘ya b o sh ladi. 1. M is r A rab R espublikasi s a n ’a ti X IX a s r oxiri - X X a sr b o sh la rid a M isr A rab R esp u b lik asi s a n ’ati riv o jlan ish id a b o sh q a S h a rq m a m la k tla rid a boMgani singari yangi ja ra - y o n la r so d ir boMa b o sh la d i. S h a rq d a G ‘a rb s a n ’ati a n ’an alari asosida yangi y o ‘n a lish la r sh a k lla n d i. M a h m u d M u x to r, G a m a l as S ag in i, A h m ad U sm o n kabi h a y k a lta ro sh , T aixa X alim , M u h a m m a d O vays, M u h a m m a d N ag i, M a h m u d S ay id , A h m a d S abri va b o sh q a q a to r ra n g tas- v ir c h ila r j a h o n r e a lis tik a n ’a n a la r in i m illiy s a n ’a t u s lu b la ri b ila n u y g 'u n la sh tirish g a in tilib a sa rla r y arata b o sh la d ila r. 1908-yili Q o h ira d a N afis s a n ’a t m a k ta b i tash k il etild i. K e y in ro q esa sh u m a k ta b B adiiy in stitu tg a a y la n tirild i. M a k ta b m illiy ra sso m la r ta y y o rla sh d a roli k a tta b o 'ld i. K o ‘p g in a s a n ’a tk o rla r sh u m a k ta b d a y etish ib ch iq d ilar. M a h m u d M u x to r. M isr A rab R espublikasi n in g yangi realistik h ay - k a lta ro sh lig in in g a so sch isi, m illiy s a n ’a t m a k ta b in in g ta n iq li vakili M a h m u d M u x to r ( 1 8 9 6 -1 9 3 4 ) m o n u m e n ta l va ja n rli h a y k a lta ro sh lik d a sa- m arali m e h n a t q ilg an ijo d k o rlard a n . M . M u x to r Q o h ira d a b ad iiy in sti t u t e tu g a td i (1 9 0 8 ), s o ‘n g Y ev ro p ad a, a so sa n , F ra n siy a va Ita liy a d a 86 Ш Ггагоиг realistik s a n ’ati uni o ‘ziga m a ftu n qildi. R oden di.^ A sarla^rida^^M isr x a lq i, s a n ’a t i n i u s t a l i k b i l a n u n i v e r s i t e t i o l d i d a g i o ‘r n a t i I g a n « M i s r n i n g m a m l a k a t d a s o d i r b o l a y o t g a n o ‘z g a r i s h l a r , M is r x a lq in in g o z o d lik va m a ’rifa tg a in tilis h i ra m z iy obrazda paranjisini o lib tash - layotgan ayol va sfinks hay- M a h m u d M u x to r asarlari t a ’sirchan, nafis, tugallangan, k o ‘rin ish j i h a tid a n m o n u - V'"- m e n t.il \ a u liig ’\o r i! ir I j a n r l i h a y k a l t a r o s h l i k Misming uy'onishi. M. Muxtor. b o r a s i d a h a m s a m a r a l i m e h n a t qildi. U n in g h a jm jih a tid a n k a tta b o ‘lm ag a n «Q ishloq o q so q o - lin in g h ayoti», «Suvga», « Q u ro llar» , «Q ishloq qorovuli» kabi k o m p o z it- siyalari o ‘ziga xos v a h a y o tiy . M . M u x to m in g «K onstitutsiya», «A dolat» kab i b o ‘rtm a tasv irlari siyosiy a ra b S aad Z aglulu yodgorligi p o sta m e t- inga ish lan g an (1930). Bu b o ‘rtm a tasv irlar qadim gi M isr relyefi s a n ’ati a n ’an a la rin i d a v o m c ttird i. Y u zn i, yon to m o n d a n , gavdani o ld to m o n d a n ishlanishi h a m asa rg a a lo h id a m illiy ru h baxsh etad i. H a y k a lta ro sh n in g « Ish d a» , «N il kelini» (1972) va b. asarlari ham a n ’a n a la rg a so d iq h o ld a ish la n g an . M . M u x to r p o rtre t s a n ’atidagi a sa r lari h a q q o n iy boMib, b o ‘rttirish , bezak b e rish d a n xoli ish lan ad i. H a r b ir tasv irlan u v ch i ichki m a ’nav iy dunyosi t o ‘liq och ilish ig a e ’tib o r beradi. In d iv id u al xislatlarini o c h ib b erishga ha rak a t qiladi. S aad Z ag lu lu p o r tre ti (1928, b ro n z a ), S h a y x p o rte re ti (1927) sh u n d a y a sarlard an . H ay k altaro sh q a to r realistik ja n rli k o m p o zitsiy alar u stid a h a m ish- lad i, u lard a h ay o tiy v o q e a la r o ‘z aksini to p d i: «K o ‘za k o ‘targ an qiz», 87 Dugonalar. A. Usmon. « E rtak b ilan u chrashuv* va b o sh q a la r. M . M u x to r yirik hay k altaro sh , u n in g ijodi keyingi M isr s a n ’ati rivojida m u h im o ‘rin n i egalladi. U n in g asarlari M ism in g yirik m u z e y la rid a n o ‘rin egallagan. Q o h ira d a esa u n ing m em o rial m u zeyi h a m m avjud. Bu m u zey 1952-yili tash k il etilgan. M isr A rab R espublikasi s a n ’a tid a h a y k a lta ro sh lik b irm u n c h a yaxshi rivojlangan. Q a to r h ay k a lta ro sh la r m u h u m v o q ea va shaxslarga atab yetuk a sa rla r y aratganlar. G a m a l as Sagini s h u n d a y ijo d k o rla rd a n . U b o ‘rtm a ta sv ir va m ah o b atli s a n ’a td a a sa rla r y a ra tib ta n ilg a n . G a m a l A bdel N o sir m a h o b a tli haykali, « C h o ‘p o n * , «O nalik» kabi a sa rla r m u allifi. Sagini b o ‘rtm a tasvir s a n ’a tid a sam arali m e h n a t qildi. U m is p la stin k alarid a yoki y o g ‘o c h d a a sa rla r y a ratish in i xu sh k o ‘radi. U n in g «Nil» (1 9 5 1 ), « O sm o n va yer* (1 9 5 2 ), « U ru sh va tin ch lik * (1958) kabi asarlari shu y o ‘sin d a ishlagan. H a y k altaro sh n in g ilk asari h ik o y an av is b o 'lib , ram ziy siy m o va d c - ta lla rd a n asar g ‘oyasini y e c h ish d a k e n g fo y d alan d i. U n in g «K un* d eb n o m la n g a n k om pozitsiyasi c h a p to m o n id a yirik p la n d a tasv irlan g an rel- y efid a u y q u d a n uyg‘o n ib , q u c h o g ‘ini o c h ib , yangi k u n n i q arsh ila y o tg an ra m ziy siym oni y aratd i. Bu yangi M ism in g uyg‘o n a y o tg a n ram zi sifatida tasv irlan ad i. U n in g o rq a to m o n id a q u y o sh g ard ish i o ‘z n u rla rin i ta ra - ta y o tg a n , turli yoshdagi o d a m la r, h ay v o n , d arax t k o 'rin ish la ri yangi hayot m a z m u n in i y a n a d a t o ‘ldiiTgandek. R elyefdagi o d a m la r tasviri, tu rli ram z va y o zu v lar u m u m k o m p o z itsiy a d ek o ra tiv lig in i o sh irib , n aq q o sh asariga o ‘xshab ketadi. H a y k a lta ro sh A h m a d U s m o n o ‘z a sa rla rid a d a v m in g m u h im vo- q ea la rin i aks e ttirish g a , uyg‘o n a y o tg a n m isr k ish ilarin i, ay n iq sa, a y o l- la m in g h ay o tid a so d ir boM ayotgan o ‘zg a rish ila m i iloji b o ric h a h a q q o n iy ifodalashga in tilad i. U n in g «Sayr», «Q iz boshi* haykali s h u n d a y asar- larid an d ir. 88 ■ ---------------------------------------------------------------------------------------- — H a y k a lta r o s h A n v a r A b d e l M a s u l a s a r la r i o n a lik m a v z u sig a bag* ishlangan. K lassik m isr h ay k altaro sh lig in in g a n 'a n a la rig a tayangan 0 *z a sa rla rid a p lastik g o ‘zallik va ifodalilikka erish g an . XX asr m isr hay- k a lta ro sh lig id a p o rtre t s a n ’ati h a m keng rivoj to p d i. D ia as Sakafu, M u h id d in T o h iriy , A bdul Q o d ir sh u ja n rd a sam arali m e h n a t qildilar. A n im al ja n r h a m m isr h aykaltarosh!igida o ‘z o ‘m in i egalladi. M ahm ud M u so p o rtre td a n tash q ari a n im al ja n rd a h a m a sarlar yaratdi. XX a sr M isr rassom chiligi o 'z rivojida h a y k altaro sh lik singari jara- y o n la m i bosib o ‘td i. M illiy s a n ’at a n ’a n larig a sodiq h o ld a yangi davr s a n ’ati y u tu q la rid a n b a h ra m a n d b o ‘lishga intilish k o ‘p g in a ijo d k o rlar ijo- diga xo s faoliyat b o 'ld i. Y evropa bad iiy m a k tab larid a o ‘z m a ’lum otlarini o lg an yoki o 'q ig a n M isr rassom lari a k a d e m ik s a n ’at va yangi avangard s a n ’a ti y o ‘n alish larid a ijod qildilar. M u h a m m a d N agi (1 8 8 8 -1 9 5 6 ) m isr realist ra sso m larid a n . A lek san d riy ad a tu g ‘ilib, F lo ren siy a va Parijda b a d iiy t a ’lim o ld i (1 9 1 0 - y illa r) . 1931 — 19 3 2 -y il E fio p iy a d a ish lag an . «Atelyc» jam iy atin in g tash k ilo tch isi, Q ohira badiiy instituti direktori (1937- y ild a n ), Z a m o n a v iy s a n ’at m uzeyi d ire k to ri (1 9 3 9 -y ild an ) b o 'lib ishla g an . M isrd a tu g ‘ilib o ‘sgan b u s a n ’a tk o r F ra n siy a d a , s o 'n g ra F lorensiya- Bo ‘rlma tasvir. M. Muxtor. 89 d a tasv iriy o t aso sla rin i eg allab , realistik ra sso m sifatid a ta n ild i. N agi m avzusi ken g , xalq h ay o ti u n in g k u n d alik tu rm u s h i rasso m ijo d in in g bo sh y o ‘nalish in i belgilaydi. R assom p o rtre t s a n ’a tid a ra sm iy p o r tr e tla r m uallifi sifa tid a h a m k en g ja m o a t- chilikka ta n ilg a n . N agi m a n u m e n ta l d e k o ra tiv ra n g ta sv ird a h a m a sa rla r y aratd i. U n in g A lek san d riy ad ag i ras m iy b in o la r g a is h la n g a n ra s m la ri o ‘z in in g y o rq in k o lo riti, q a la m ta s- v im in g o 'tk irlig i b ilan ajralib tu ra d i. « U y g ‘o n a y o tg a n M isr» a sa rid a b o ‘l a y o t g a n v o q e a n i n g c h e k s i z u lu g ‘vorligi c h u q u r h is ettirilg an lig i- d a n d alo lat b erad i. 3 0 -y illa rd a N agi A le k s a n d riy a d a g i k a s a lx o n a la r d a n Baliqchilar. M uham m ad Ovays. 90 ffassib Issa. Sibizg'a sot in с hi. Muhammad Oveys Suhbat. biriga k a tta d ev o riy ra sm ishlab, M isr, u n in g o ‘tm ish i va b uguni haqida q iziq arli k o m p o zitsiy a y a ra td i. 1937-yili esa P arijd a M isrp a v il’o n i u ch u n A lek san d riy a m a k tab i k o m p o zitsiy asin i ishlab olqishga sazovar boMdi. Z a m o n a v iy M isr ran g tasv iri asoschisi M a h m u d Sayid ijodi ( 1 8 9 7 - 1964) klassik y ev ro p a s a n ’a ti a n ’a n alari asosida shakllandi. P osim pres- sio n iz m , fovizm t a ’sirid a boMgan bu rassom ranglarining y o rq in olinishi b ilan k o ‘zga ta s h la n a d i. U h a r b ir b u y u m va n arsan i shartli lokal ranglar b ilan ishlab, reflek slar im k o n iy a tid a n foydalandi. Shakllarni silliq va lokal ran g b ila n ishlaydi. B u la r u n in g ishlariga xos te a tr sahnasi asarlarini, a n iq ro g ‘i s u n ’iy te a tr m a k e tla rin i eslatadi. S hu bilan birga rassom ning s h u n d a y ishlash uslubi u n in g asarlariga o ‘ziga xos sh o iro n a ru h kiritib, asarlarini bo sh q a s a n ’a tk o rla m in g ishlaridan ajratib olishga ko'm aklashadi. M a h m u d Sayid ijodiga xo s xusu siy atlar u n in g « M ersa M atru x shahri» a sa rid a yaqqol k o ‘zga ta sh la n a d i. R assom m avzusi ra n g -b aran g («Kuz* (1 9 2 9 ), « Ib o d a t p o rtre ti* va b .). A h m a d Sabri ( 1 8 8 6 - 1 9 5 5 ) . Q o h ira d a , s o ‘ng Parijda b adiiy t a ’lim oldi. U o ‘z ijo d id a p six o lo g ik p o rtre t yaratish y o ‘lida tin m a y m ehnat qildi. Y ozuvchi T avfiq al H o k im p o rtre tid a (1973) ijodiga xos xususiyat la r yaqqol k o 'rin a d i. A sa r k o lo riti yorqin k u m u sh sim o n sariq o ltin jigar- rang p o rtre tn in g bad iiy to m o n in i o c h ish d a m u h u m rol o ‘ynaydi. R assom n in g «B osh kiyim li ay o l* , « M u siq ach i* va b. asarlarid a u n in g dasxatini k o ’rish m u m k in . 1952-yil q iro l h u k m d o rlig ig a b a rh a m b erild i. Ingliz m ustam lakachilariga c h e k q o ‘yildi. L ekin respublika rivojiga hissa qo'shish, v atan p a rv arlik ru h i X X a s r ik k in ch i yarm i s a n ’a tin in g m u h im to m o n ig a ay lan d i. S h u d a v rd a n re a listik s a n ’a t, u n in g p ublisistik k o 'rin ish larid an 91 grafika va p lak at s a n ’a ti keng rivoj to p d i. S hu yillarda V a ta n n i himoyaga d a ’vat etu v ch i p la k a tla r y aratild i. M a salan , A b d el, N afs, Izzat plakatlari sh u n d a y k o 'ta rin k i ru h d a ishlangan. R asso m lar M u h sin Q adroviy, So- h ib A m ri m illiy o z o d lik h ara k atig a a ta b q a to r a sa rla r y a ra td ilar. Masa lan , M u h sin Q a d ro v iy n in g «O q kiyim dagi a ra b ja n g c h ila ri* , S ohib Am- rin in g «X alq P o rt S aid him oyasiga» b ag 4ishlangan k o m p o zitsiy alari ayni shu yillarda y aratilg an . O vays M u h a m m a d rangtasvir b orasida sam arali ijod qilg an yirik ijod- k o rlard an . Q o h ira d a rassom lik in stitu tin i tu g a tg a n bu s a n ’a tk o r m e h r* t- k a sh la r h a y o tig a a ta b a sa rla r y aratgan. « T cm ir y o ‘l qurilishi» (1958), « U staxona* (1 9 5 8 ), « N a y ch a lu v ch ila r» , « D e h q o n oilasi» (1950-yilIar) va b o sh q a a sa rla r u m u m la s h m a sh ak llard a ta lq in etilg an . XX a s r m isr s a n ’a tid a a m aliy bezak s a n ’ati h a m rivojlandi. K anda- k orlik, m iskarlik, za^garlik, ay n iq sa k u lolchilik b o rasid a ijo d k o rlar katta y u tu q la rg a e ris h d ila r. M a s h h u r k u lo lla r o ‘z a sa rla ri b ila n m am lak at ta sh q arisid a h a m ta n ila b o sh lad ilar. S hu o 'r in d a u sta kulol Sayd as Sadr asarlari d iq q a tg a loyiq. A n ’anviy k u lolchilik s a n ’a tid a m e h n a t qilib, unga yangi z a m o n ru h i b e ra o lg an b u s a n ’a tk o r asarlari o ‘z in in g ix cham shakl yeehim i, fa k tu ra g o 'z a llig i va texnologik yech im in in g nozikligi b ilan yaxshi ta a ssu ro t q o ld ird i. 2 . M a g ‘rib s a n ’a ti (T u n is, M a ro k k o , J a z o ir ) . X X asrga k elib T u n is, M a ro k k o , J a z o ir y e rlarid a b u tu n sh a rq m a m - j la k atlarid a boMgani singari bad iiy ijodning yangi shakl va y o ‘nalishlari rivojlandi. M ag ‘rib m e ’m orligi m ah alliy va ja h o n m e ’m orligi a n ’analari va u la m in g u y g ‘unlashivi ja ra y o n la rin i b o sh id a n k e c h irib , yangi d av r ? ru h in i ifodalovchi z a m o n av iy b in o la m i d u n y o g a keltirdi. Bu b in o la r quri- lishida m ah a lliy m e ’m o rla r b ilan b ir q a to rd a Y ev ro p a m e ’m o rla ri ishti- ; rok etdilar. T asviriy s a n ’a t rivojlanishi b o sh q a S h a rq d a v la tla rid a g id ek , realistik y evropa s a n ’a ti a n ’a n a la rid a sh ak llan d i. R a sso m la r o ‘z a sarlarid a xalq tu rm u sh ta rz i, o d a tla ri, m a n z a ra sin i aks ettirg a n la r. J u m la d a n , T u n is • ran g tasv ir va grafika s a n ’a tid a ijod q ilgan ra sso m la r sh u m av z u d a q a to r a sarla r y a ratd ilar. R an g tasv irch ilar 3. T u rk i, D . A b d u la ziz , grafik rassom A. G u iji ijodi T u n is s a n ’ati ja ra y o n la rin i k o ‘rsa tad i. U la r o ‘z asarlarida xalq h a y o tin i ak s e ttirish b ilan birga jam iy a td a g i z id d iy a tla m i h a m o ch ib berishga h a ra k a t qiladi. J u m la d a n , A. G u rji asarlari k inoyali ta r z d a biroz hajviy k o m pozitsiya sh ak llard a jam iyatdagi no ten g lik n i aks ettirad i. U n in g «U ysiz va n o n siz oila* asari sh u n d a y a sa rla rd a n . 1 9 5 0 -y illard an b o sh lab M a ro k a sh d a h a m tasviriy s a n ’at rivojlana b o sh lad i. M a h a lliy rasso m lar xalq h ay o tig a bag*ishlangan asarlar y aratd ila r. A h m a d D rissi, H a sa n al G la k i va b. ijodi shu o ‘rin d a d iq q a tg a sazo v o r. Bu y illard a J a z o ir tasviriy 92 Ozodlik yodgorligi. Javad Salim. Qalamtasvir. Javad Salim. s a n ’ati h a m tc z rivojlana b o sh lad i. M u h a m m a d va U m a r kabi rassom lar m illiy m av zu d a a sa rla r y aratd ilar. J a z o ir s a n ’a tk o rla ri safi Ik k in ch i ja h o n u rish id a n keyin y a n a d a kengaydi. B uzid, B e n a te r, K essus, X adda kabi ra sso m la r shu d a v rd an bad iiy h a y o td a faol ish tiro k etd ila r. M u h a m m a d Issaxcm b irm u n c h a publisistik q a la m su ra tla ri b ilan m a tb u o t sahifalarida ish tiro k e tib , xalqni m a ’rifat va ta ra q q iy o tg a d a ’vat etish g a intildi. U n in g « B izn in g o n a la rim iz va b o lalarim iz b u n d a n k ey in o c h qolm asligi kerak*, «B u jajji k ic h k in to y la m i y o rq in e rta ku tad i* asarlari s h u la r ju m la sid a n - d ir. U k ito b la ig a h a m illu stra tsiy alar ishlagan. 3. Suriya Arab Respublikasi sa n ’ati S u riy ad a 1930—4 0 -y illa rd a m illiy o z o d lik h a ra k a tin in g k o ‘tarilishi b ilan b irg a s a n ’ati h a m rivojlanib b o rad i. A w a l U sm o n iy la r T urkiyasi, 1920—4 3 -y illard a F ransiyaga q a ra m b o ‘lgan va n ih o y at 1946-yildan b o sh lab m u sta q illik k a erish g an b u resp u b lik a s a n ’ati XX asr sh arq xalqlari h a y o tid a so d ir b o ‘lay o tg an ja ra y o n la rd a n o rtd a q o lm a d i. C h et ellarda t a ’lim o lg an G ‘arbiy Y ev ro p a s a n ’a tid a n t a ’sirla n g an suriyalik haykalta- ro sh va ra sso m lar o ‘z ijo d la rid a G ‘arb s a n ’atid ag i deyarli h a m m a o q im va y o 'n a lish la rd a ijod q ild ila r, im p re ssio n iz m , sy u rrca lizm , sim volizm k o 'p g in a ijo d k o rlar u c h u n asosiy y o ‘nalish b o ‘ldi. M illiy s a n ’at a n ’analari, x alq s a n ’ati va S h a rq d e k o ra tiv s a n ’ati h a m suriyalik ra sso m lar asarlariga z a m o n a v iy rassom lik rivojida m u h im o 'r in n i egalladi. U la r xalq hayoti, u n in g ijodkorlik m e h n a ti va o zo d lik u c h u n o lib b o rg an kurashini aks J L . _____________ 93 ettirishda ko‘proq realistik uslubga m urojaat qiladilar. T aufik T arik, Mishel K yurshc, M a h m u d ia lo l va b o sh q a s a n ’a tk o rla r sh u yangi m ustaqil Suri- ya davlati sa n ’ati taraq q iy o tig a o ‘z hissalarini q o ‘sh d ilar. M a h m u d Jalol (1 9 1 1 -1 9 7 6 ) Suriyaning ta n iq li rasso m i, hozirgi z a m o n Suriya s a n ’ati aso sch ila rid an b in , 1935—3 9 -y illard a R im B adiiy A kadcm iyasida tahsil k o ‘rib , K a rra c h i, K a ra v a jo lla r t a ’sirid a a s a r la r y a ra td i. 0 ‘z ijo d id a ak ad e m ik y o ‘n alish ta rafd o ri. M a h m u d Ja lo l S u riy ad a tashkil etilgan «A ndaluziya klubi* ta s h k ilo tc h ila rid a n , S u riy a ra sso m lari u yushm asi asoschisi. Ijodi xalq hay o ti k u n d a lik tu rm u s h in i aks e ttirish g a q aratilg an . « C h o ‘pon» (1950), « K o 'za li ayol* (1953) va b. M a h m u d Jalo l h ay k altar- o sh lik d a dastg o h va m a h o b a tli s a n ’a t asarlari m uallifi: Ib n R ushdi h ay kali, «P artizanlar» va b. S uriya rasso m la rid a n y a n a biri T aufik T arik (1 8 7 5 -1 9 4 0 ) b irin ch ilard an b o ‘lib m o y b o ‘yoq rangtasvirda ijod qila b o sh - lagan. Ijodiy ra n g -b aran g , h ay o tiy va tarix iy m av zu lard a a sarlar y a ra t g a n . «А1 m a ’m u n k engashi*, «X attidagi jan g » va b. D a m ash q d a u n in g m e ’m orial m uzeyi m avjud. M ishel K yurshc (1 9 0 0 -1 9 7 3 ) su riy a rangtasviri ra ssom chiligining asoschisi. M ishel K yurshe D a m a sh q d a B adiiy A k a d em iy ad a d a rs b er- g a n , sh o g ird lar tay y o rlag an . M avzusi xalq h a y o ti, u n in g ruhiy k e c h in - m a la rin i ifodalashga q aratilg an «Q ay g ‘u», «A rab c h o d irla ri* kabi asarlari m avjud. Suriya bad iiy h a y o tid a D a m a sh q m u h im o ‘rin n i egallaydi. S hu y e rd a dastlabki m u zey 1919-yili tash k il to p g a n . 1936-yiIi u yangi b in o g a | k o ‘chiri!gan va k en g ay tirilg an , 1961-yili D a m a sh q D avlat m uzeyiga a y - ' lan tirilg an . 1960-yili B adiiy rasso m lik u n iv e rsite ti q o sh id a tashkil e til- j g a n , keyin ch alik u B adiiy A k ad e m iy a n o m in i o lg an . Suriya s a n ’a tid a m a n z a ra rassom chiligi keng riv o jlan g an k o ‘p g in a ra sso m lar shu ja n rd a salm o q li a sa rla r y a ratd i. S h u la r ic h id a N a z im Ja fariy (1918) a lo h id a o ‘rin egallaydi. U Q o h ira d a ra sso m lik aso slarin i egallab qaytgan. S h a rif O rifali h a m Q o h ira d a s a n ’a t a so sla rin i eg allag an . U o ‘z asarlarid a ta b ia t m a n z a ra larin i aks e ttira d i. 4 . Iro q s a n 'a ti XX asr b o sh la rid a Iro q m e ’m o rch ilig i y an g ilan d i va g ‘o y a la r rivoj lan d i. Bag‘d o d , M asula B asra kab i s h a h a rla r ta ra q q iy to p a bordi. Q u ri- lish d a ja h o n m e ’m o rlik s a n ’a ti a n ’a n a la ri yangi d a v r s a n ’a tid a o ‘z ifo- d asin i to p d i. 1939-yildan B ag‘d o d d a tashkil e tilg a n nafis s a n ’at institu ti ra sso m lar tayyorladi. 1 9 4 0 - 5 0 -y illa rd a ra sso m la r u sta x o n a la r tashkil eta b o sh la d i. U la r 1959-yili ra sso m la r assotsiatsiyasiga b irlash d i. H a y k a lta roshlik va grafika 1958-yil b o ‘lib o ‘tg a n in q ilo b d a n s o ‘ng a lo h id a o ‘rin egallab m illiy o zo d lik g ‘o y a la rin i o ‘z id a ifo d a etd i. Ja v a d S alim (19 1 9 — 1961) yirik rassom va h a y k a lta ro sh . U n in g rasso m lik k a o id asarlarid a fo rm alistik s a n ’at t a ’siri k u c h li, a k sin c h a h a y k a lta ro sh lik d a m illiy s a n ’at 94 Ozodlik yodgorligi parchasi. 95 a n ’an a larig a so d iq va realistik s a n ’at a n ’a n ala rig a m u ro ja a t'q ila d i. Sa- lim n in g 1958-yil 14-iyul inqilobiga b ag ‘ishlangan kom pozitsiyasi Bag‘dod m a y d o n id a o ‘m a tilg a n . K o m p o zitsiy a k a tta b o ‘rtm a ta rz d a y echilgan U zu n lig i 50 m , e n i 4 m boMgan b u asard a q a d im iy Iro q , M eso p o tam iy a u m u m sh artli sh a k lla rta lq in id a k o ’rinadi. R assom lar ijodida m aishiy m avzu y e ta k ch i o ’rin n i egallaydi. Xalq tu rm u sh ta rz i, u rf-o d a tla ri u la r nazari- d a n ch e k k ad a q o lm ag an . Jan rli p o rtre t keng o ‘rin egallaydi. XX asr s a n ’ati uslubiy ran g -b aran g lig i h a m Iroq s a n ’a tid a n xoli em as. Iroq xalq am aliy b ez ak s a n ’ati k en g rivojlangan. Bu s a n ’a td a a n ’an av iy u slub z a m o n ruhi bilan b o y itilg an . Z a m o n a v iy Iro q s a n ’ati X IX asr oxiri - XX a s r bosh- la rid a n sh ak lla n a b o sh lad i. S hu rivojda m illiy ra sso m la r A bdel Q o d ir va M u h a m m a d S o lih Z aki xizm ati k atta. U la r z a m o n av iy Iro q s a n ’atiga asos soldilar. Bu ra sso m lar Y evropa rassom lik s a n ’ati a n ’an a la rig a tay- a n ib ijod q ild ilar. A bdel Q o d ir tu rli m av zu lard a ijod qilgan boMsa ham p o rtre t s a n ’atid a ru h iy k c c h in m a la rin i o c h ib b e ra o lg an a sa rla r y arata oldi. Z aki ja n rli k o m p o zitsiy a va n a ty u rm o rtla rd a sam arali ijod qildi. U yirik rasso m va h ay k altaro sh . 5. Livan s a n ’ati L ivan za m o n a v iy s a n ’a t rivojida Y evropa m u h im o ‘rin egalladi. L i v an rassom lari X o b ib S ru r, Q a y sa r Ju m a y y o l, M u sta fa F aru x va b o sh q a shu s a n ’a t rivojida yoM b o sh lad ilar. U la r Y evropa rcalizim in i m illiy s a n ’at uyg‘un lig id a bad iiy m a d a n iy a tn i rivojlantirishga o ‘z hissalarini q o 'sh d ila r. B adiiy m a k ta b va m u z e y la r tash k il e tish d a ish tiro k etd ila r. J u m la d a n , Q a y sar Ju m ay y o l L ivan B adiiy A kadem iyasi ta s h k ilo tc h ila rid a n boMib, realistik s a n ’at rivojiga k uchli t a ’s i r o ‘tk azd i. M ustafa F aru x ( 1 9 0 6 -1 9 5 7 ) ran g tasv im in g p o rtre t va m a n z a ra ja n rid a ijod qiladi. R ashid Vaxbi (1917) m a n z a ra va p o rtre t s a n ’a tin in g yirik vakili o ‘z o b ra zlari ru h iy atig a k a tta e ’tib o r b erad i. L ivan s a n ’a tid a m a n z a ra ja n ri h a m k o ‘pig in a ra sso m lar- n in g sevim li y o ‘nalishi. Q a y sa r Ju m ay y o l (1 8 9 8 -1 9 5 8 ) y o rq in , cspesiya his h a y o tig a b o y a sa rla r m uallifi sifatid a ta n ilg a n . U m a r O n si (1901) a k v a re lc h i ra sso m sifa tid a u slu b iy jih a tid a n b o y va ra n g -b a ra n g . Bu s a n ’a td a realistik y o ‘n alish b ilan b ir q a to rd a av an g ard realistik u slub y e tak ch i o ‘rin egallaydi. H ay k a lta ro sh Y u su f al X oayek (1883) va u n in g sh o g ird i, p o rtre tc h i va m a h o b a tli h a y k allar ustasi X alim al X o jim n i a lo h id a t a ’kidlash m u m k in . X oayek m a rm a rd a ay o lla m in g ajoyib h ay k al- larin i y a ratd i. U n d a G o g e n t a ’siri b ilin a d i. H a y k a lta ro sh va grafik rasso m Y o zim E ro n iy (1 9 3 0 ) h a m livan s a n ’a tid a sezilarli o ‘m in i eg allay d i. U o ‘z a sa rla rid a tin c h lik k a d a ’vat c tu v c h i pu b lisistik g 'o y a la m i ilgari su ra - di. 96 |
