Namangan davlat universiteti n. N. Azizov, M. U. Rahmonov psixologiya va sport psixologiyasi

Analitik ko‘nikmalar. Analitik ko‗nikmalarni shakllantirish pedagogik 
mahorat mezonlaridan biridir, chunki ular yordamida bilim amaliyotdan olinadi. 
Analitik qobiliyatlar orqali pedagogik fikrlashning umumlashtirilgan qobiliyati 
namoyon bo‗ladi. Ushbu ko‗nikma bir qator kichik ko‗nikmalardan iborat: 
- pedagogik hodisalarni tarkibiy elementlarga (shartlar, sabablar, motivlar, 
rag‘batlantirishlar, vositalar, namoyon bo‗lish shakllari va boshqalar) bo‗lish; 
- har bir qismni yaxlitlik bilan bog‘liq holda va yetakchi tomonlar bilan o‗zaro 
munosabatda tushunish; 
- ta‘lim va tarbiya nazariyasidan ko‗rib chiqilayotgan hodisa mantiqiga 
adekvat g‘oyalar, xulosalar, qonuniyatlarni topish; 
- pedagogik hodisaga to‗g‘ri tashxis qo‗yish; 
- asosiy pedagogik vazifa (muammo) va uni optimal hal qilish yo‗llarini 
toping. 
Fakt va hodisalarni nazariy tahlil qilish quyidagilarni o‗z ichiga oladi: biror 
fakt yoki hodisani ajratib olish, uni boshqa fakt va hodisalardan ajratish; ma‘lum 
bir fakt yoki hodisaning elementlari tarkibini o‗rnatish; ushbu tuzilmaning har bir 
elementining mazmunini ochib berish va rolini taqsimlash; yaxlit hodisaning 
rivojlanish jarayoniga kirib borish; ta‘lim jarayonida ushbu hodisaning o‗rnini 
aniqlash. 
Pedagogik fakt bu yerda tarbiyaviy munosabatning u yoki bu turini bildiradi, 
pedagogik hodisa esa voqelik shakllarining o‗quvchi hayotida sodir bo‗lgan voqea-
hodisalar, o‗qituvchining tahlili asosidagi harakatlarining o‗zaro ta‘siri natijasidir. 
o‗zi qo‗ygan vazifaga muvofiq bu hodisa, o‗quvchilarning harakatlari va 
pedagogik natija.o‗qituvchining harakatlari. 
Kutish - ob‘ekt, hodisa, harakat natijasi va boshqalarni tasvirlash. inson 
ongida ular haqiqatda idrok etilishi yoki amalga oshirilishidan oldin ham. 
Bashorat qilish qobiliyatlari. Ijtimoiy jarayonlarni boshqarish, shuningdek, 
tarbiyaviy xususiyatga ega bo‗lib, har doim boshqaruv sub‘ekti ongida aniq 
ifodalangan yakuniy natijaga (kutilayotgan maqsad) yo‗naltirishni nazarda tutadi. 
Maqsadlarni belgilash va pedagogik muammoni hal qilishning mumkin bo‗lgan 

---

yo‗llarini izlash uchun asos pedagogik vaziyatni tahlil qilish orqali yaratiladi. 
Pedagogik faoliyatda pedagogik vaziyatni tahlil qilish va maqsadni belgilash 
o‗rtasidagi bog‘liqlik cheklangan. Biroq, maqsadni qo‗yishning muvaffaqiyati 
nafaqat tahliliy faoliyat natijalariga bog‘liq. Ko‗p jihatdan, u oldindan ko‗rish 
qobiliyati bilan oldindan belgilanadi. Ushbu kasbiy ahamiyatga ega qobiliyatning 
mavjudligi har doim usta o‗qituvchilarga xosdir. Bu qobiliyat A.S.Makarenkoga 
to‗liq ta‘minlangan edi. O‗z tajribasini sarhisob qilib, u shunday deb yozgan edi: 
"O‗sha paytda mening ko‗zim allaqachon to‗la edi va men bir qarashda tashqi 
belgilar, fiziognomiyaning tushunib bo‗lmaydigan qiyshayishlari, ovozi, yurishi, 
hatto eng kichiki ham bo‗lgan. shaxsiyatning jingalaklari, ehtimol hatto hid bilan 
ham, ushbu xom ashyodan har bir alohida holatda qanday mahsulotlarni olish 
mumkinligini taxmin qilish nisbatan to‗g‘ri. 
Ilmiy asosda olib boriladigan pedagogik prognozlash pedagogik jarayonning 
mohiyati va mantig‘ini, o‗quvchilarning yosh va individual rivojlanish 
qonuniyatlarini bilishga asoslanadi. Bashorat qilish qobiliyatlari tarkibini 
quyidagicha ifodalash mumkin: 
- pedagogik maqsad va vazifalarni ilgari surish, 
- pedagogik maqsadlarga erishish yo‗llarini tanlash; 
- natijani, mumkin bo‗lgan og‘ishlarni va salbiy hodisalarni kutish; 
- pedagogik jarayonning bosqichlarini (yoki bosqichlarini) aniqlash; 
- vaqtni belgilash, 
- hayotga jalb qilinganlar bilan birgalikda rejalashtirish. 
Prognozlash ob‘ektiga qarab, bashorat qilish ko‗nikmalarini uch guruhga 
bo‗lish mumkin: 
- jamoaning rivojlanishini prognoz qilish: uning tuzilishi dinamikasi, 
munosabatlar tizimining rivojlanishi, aktivning pozitsiyasi va munosabatlar 
tizimidagi individual talabalarning o‗zgarishi va boshqalar; 
- shaxsning rivojlanishini bashorat qilish: uning shaxsiy va ishbilarmonlik 
fazilatlari, his-tuyg‘ulari, irodasi va xatti-harakatlari, shaxs rivojlanishidagi 

---

mumkin bo‗lgan og‘ishlar, tengdoshlar bilan munosabatlarni o‗rnatishdagi 
qiyinchiliklar va boshqalar; 
- pedagogik jarayonni prognozlash: o‗quv materiali uchun ta‘lim, tarbiya va 
rivojlanish imkoniyatlari, o‗quvchilarning o‗qish va boshqa faoliyatdagi 
qiyinchiliklari; 
- ta‘lim va tarbiyaning muayyan usullari, usullari va vositalarini qo‗llash 
natijalari va boshqalar. 
Ekstrapolyarlik - muayyan hududga tegishli har qanday tushuncha 
(hodisalar)ning boshqa hududga tarqalishi. 
Pedagogik prognozlash o‗qituvchidan modellashtirish, gipoteza, fikrlash 
tajribasi, ekstrapolyatsiya va boshqalar kabi bashorat qilish usullarini 
o‗zlashtirishni talab qiladi.