Nashrga tayyorlash markazi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti

• Birinchi transformatsiya. Buyumlarning yarim fabrikatlariga 
aylantirilgan, qayta ishlangan materiallar, masalan, po‘lat balka- 
lar, listlar, kimyoviy moddalar, teri va shu kabilarga bo‘lgan talab.
• Pirovard transformatsiya. Yanada murakkab qayta ishlanadi- 
gan mahsulotlarga aylantiriladigan birlam chi mahsulotlarga 
bo‘lgan talab. Masalan, xomashyo — metall listlarni zanglashga 
chidamli, bo‘yalgan metallga aylantirish.
• Birinchi qo‘IIanish. Murakkabroq buyumlami yasashda ish- 
latiladigan, boshqa mahsulotlaming tarkibiy qismi bo'lgan yaku- 
niy mahsulotlarga bo‘lgan talab. Masalan, aw aldan bo‘yalgan 
metall list radiatorlar tayyorlashda qo‘llaniladi, simlardan radial 
pokrishkalar tayyorlashda foydalaniladi.
• Yakuniy qo‘llanish. Pirovard talabni qondiradigan tovarlarni 
tayyorlash jarayoniga kiritilgan tugallangan mahsulotlarga bo‘lgan 
talab. Masalan, pokrishka va batareyalar avtomobillaming tar- 
kibiga, elektr motorlar sovitgich va kompyuterlaming tarkibiga 
kiradi.
• Yig‘ish. Birgalik yaxlit tizim yoki majmuani tashkil qiladigan 
turli xil tovarlarga bo‘lgan talab. Masalan, radiatorlar boshqa 
mahsulotlar bilan birgalikda isitish tizimini tashkil qiladi. Xuddi 
shuningdek, jam oat transporti tizimi, masalan, metropoliten 
g‘oyatda ko‘p sonli turli-tuman tovarlarni o‘z ichiga oladi.
Zanjimi tashkil qiluvchi ketma-ket talabga qo'shimcha ravish­
da, talabning ,,ko‘ndalang“ shakli ham mavjud bo‘lib, bu kapital 
asbob-uskunalarga, sarflanadigan materiallarga (yoqilg‘i, upa- 
kovka, idora tovarlari va hokazolar) va xizmatlar (profilaktika va 
remont, ishlab chiqarish va boshqaruvni ta’minlash, professional 
xizmatlar) bo‘lgan talabdir.
Shu tariqa, ishlab chiqarish zanjirining boshida turgan sanoat 
firmasi oxir-oqibatda firma uchun talabni belgilovchi mustaqil ta­
labning ketma-ketligiga duch keladi. U buyurtmachining ikki xil 
toifasi bilan: bevosita buyurtmachilar va buyurtmachilarning