Nino Nijaradze Keysi Makleyn


Download 2.82 Kb.
Pdf ko'rish
bet3/10
Sana09.02.2017
Hajmi2.82 Kb.
#79
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10

Dərsin sona çatması
Dərsin son dəqiqələrində müəllimin  əsas məqsədi odur ki, 
müzakirə olunan məsələni məntiqi sonluğa çatdırsın və yoxlasın 

33
ki, planlaşdırdığı dərs məqsədinə nə dərəcədə çatıb. Əgər dərsin 
hər hansı bir mərhələsində biz vaxtı düzgün hesablamamışıqsa, o 
zaman bu, özünü mütləq dərsin son dəqiqələrində göstərəcəkdir. 
Əgər fəallıq üçün sizin planlaşdırdığınızdan daha az vaxt lazım 
olarsa, o zaman qalan dəqiqələri çox effektiv şəkildə  dərsin 
yekunlaşdırılması  və  şagirdlərin yeni informasiyanı necə 
mənimsəməklərini yoxlamaq üçün istifadə edə bilərsiniz. Əgər ki, 
dərsin əsas hissəsinə planlaşdırılandan çox vaxt ayırılarsa, o zaman 
daha ciddi problem yaranır. Zəngin çalınmasından sonra müəllimin 
verdiyi suallar, verilən tapşırıq və izahatlar çox əhəmiyyətsiz olur. 
Bunun üçün də, məsləhət görülür ki, yekun mərhələ üçün təxminən 
10 dəqiqə vaxt ayırasınız, hansından istifadə etməklə:
Dərsdə  təhlil olunan materialı  yekunlaşdırasınız. Bu 
1. 
məqsədlə mümkündür:
Şagirdlərə xatırladasınız ki, bu günkü dərsin məqsədi nə 
a. 
idi və birlikdə müəyyən edin ki, məqsədə nə dərəcədə nail 
olundu;
Qapalı sualların vasitəsilə dərsdə təhlil olunan məsələləri 
b. 
yoxlayın (təkrar edin);
Şagirdlərdən dərsin effektivliyini qiymətləndirməyi xahiş 
2. 
edin. Məsələn, 
Şagirdlər həmin gün öyrəndikləri 3 nəyi isə sadalayırlar 
a. 
və bu siyahını  tərəf müqabillərinin siyahısı ilə müqayisə 
edirlər (qruplarda və ya cütlüklərdə);
Şagirdlər bugünkü dərsin ən maraqlı aspektini qısa şəkildə 
b. 
xarakterizə edirlər (yazılı şəkildə ola bilər);
Həmin dərsi növbəti dərs ilə  əlaqələndirin ki, şagirdlərin 
3. 
maraqlarını  dərinləşdirə biləsiniz və materialın vahid 
sistemdə  mənimsənilməsinə yardım edə biləsiniz. 
Məsələn, 
Şagirdlərdən xahiş edin ki, növbəti mövzunun nə olduğunu 
a. 
təyin etsinlər;
Növbəti dərsin nəyə aid olduğunu onlara söyləyin;
b. 
Şagirdlərə ev tapşırığını qeyd etdirin və onun yerinə 
4. 

34
yetirilməsi üçün bütün lazımi tövsiyyə  və  məsləhətləri 
verin. Bir çox hallarda lazımdır ki, nümunə vasitəsilə 
yoxlayasınız ki, şagirdlər tapşırığı anlayıblarmı və ya yox. 
Eləcə  də, yaxşı olardı ki, şagirdlərdən xahiş edəsiniz ki, 
həmin tapşırığı yerinə yetirmək üçün nə qədər vaxtın lazım 
olacağını özləri müəyyən etsinlər.
Son dəqiqəni  şagirdlərin çantalarını  yığışdırmaqları  və 
çalışdıqları yerlərini yığmaqlarına ayırmalısınız. Bu da, təyin olunan 
qaydaların bir hissəsi olmalıdır. Və sonda, şagirdlərlə sağollaşın. 
Yaxşı olardı ki, bu zaman qapının yanında durasınız, çünki bununla 
nizamsızlığı aradan qaldıra bilərsiniz və eyni zamanda, fərdi şərhlər 
və söhbətlərlə şagirdlərdən ayrıla bilərsiniz, hansı ki, sizin tərəfdən 
onlara göstərilən diqqət və istiliyi bildirəcəkdir.
Siz artıq bu fəslin əvvəlində verilən bütün suallara cavab 
verə bilərsiniz. Suallara qayıdın və cavab verin.
   Əsas nəticələr və tövsiyyələr:
Müəllim sinfə 
• 
daxil olan kimi şagirdin diqqətini dərs 
prosesinə yönəltməyi bacarmalı, onu maraqlandırmalı, 
onu yeni dərsə əqli və emosional cəhətdən cəlb etməlidir. 
Bu məqsədlə, qısa, sadə, maraqlı  və  dərs məqsədləri ilə 
əlaqədar fəallıqdan istifadə etməliyik;
Fəallıqdan fəallığa keçid  epizodları, idarəçilik nöqteyi-
• 
nəzərindən çox çətindir. Onların effektiv şəkildə idarə 
edilməsi müəllimdən tam diqqət və fəal iştirak tələblərini 
tələb edir;
Dərsin yekun mərhələsində müəllimin vəzifəsi odur ki, 
• 
dərsdə tədris məqsədinə nə dərəcədə nail olmağı yoxlasın 
və  şagirdlərə keçilən material və  gələcək dərs arasında 
məntiqi əlaqəni göstərsin.

35
Sinfi n təşkili modelləri
Bu fəsli oxuduqdan sonra siz biləcəksiniz:
Sinfi n təşkili modelləri nəyi bildirir; 
Dərs prosesində ümumi sinif, fərdi və qrup işindən istifadə 
nə üçün əhəmiyyətlidir;
Hansı hallarda onlardan hər birinin istifadəsi vacibdir.
Aşağıda verilən əhvalatlarla, suallarla tanış olun və cavablar 
üzərində düşünün:
Əhvalat 1. 
Təsvir edin ki, dərs zamanı  həmkarınızı axtarırsınız  və bu 
zaman görürsünüz ki, sinif otağında şagirdlər 3-4 nəfərlik qruplara 
ayrılıb qızğın söhbət aparırlar. Onlardan bir çoxu lövhəyə  və 
müəllimin stoluna arxası ilə oturubdur. Müəllimin özünü heç görə 
bilmirsiniz, nəhayət görürsünüz ki, o, qrupların biri ilə oturub və 
şagirdlərlə söhbət edir. 

36
Əhvalat 2. 
Sinif otağında partalar sıra ilə düzülübdür. Şagirdlərin 
diqqətləri lövhənin önündə və onların qarşısında duran müəllimə 
yönəlibdir. Onlar əllərini qaldırmaqla cavab vermək və ya fi kirlərini 
söyləmək  istəklərini müəllimə bildirirlər.

37
I  əhvalatı  təhlil etdikdə hansı  təəssüratı aldınız? Bu 
a) 
halda, müəllimin  hansı fənni tədris etməyinin əhəmiyyəti 
varmı?
Bu iki əhvalatı bir-biri ilə müqayisə edin və qərara alın ki, 
b) 
sinfi n təşkilinin hansı modeli özünü daha doğruldubdur, 
nə zaman ki:
Müəllim yeni dərsi izah edir;
1. 
Şagirdlər keçdikləri dərs  ətrafında müəllimin suallarına 
2. 
cavab verirlər:
Şagirdlər çalışırlar ki, müəllim tərəfi ndən təklif olunan 
3. 
problemin həlli yolunu tapsınlar;
Şagirdlər çalışmanı öz dəftərlərində yerinə yetirirlər;
4. 
Şagirdlər birlikdə layihə hazırlayırlar.
5. 

38
Sinifdə    şagirdlərin sıralarının aşağıda verilən sxemlərini 
müşahidə edin.
maswavlebeli
maswavlebeli
maswavlebeli
  
Müəllim
  
Müəllim
  
Müəllim

39
İndi çalışın ki, müəyyən edəsiniz, onlardan hansı özünü 
daha doğruldur:
ümumi sinif işində (məsələn, nə zaman ki, müəllim 
a) 
yeni dərsi izah edir);
sərbəst işi yerinə yetirdikdə;
b) 
kiçik qruplarda çalışdıqda (məsələn, şagirdlər 4-nəfərlik 
c) 
qruplarda problemi həll etməyə çalışırlar).
*****
Məktəb dərslərindən söhbət getdikdə, ilk əvvəl, gözümüzün 
qarşısına uzun cərgəyə düzülmüş partaların arxasında  əyləşən 
şagirdlər və onların qarşısında duran müəllim durur, hansı ki, 
sinfi  idarə edir. Bu, bütün dqünyada tədrisin təşkilinin ən yayılmış 
formalarından biridir.
Sinif interaksiyasının (sinif interaksiyası qarşılıqlı təsiri, dərs 
prosesində ünsiyyəti nəzərdə tutur. Burada iki formanı ayırırlar: 
müəllim-şagird interaksiyası  və  şagird-şagird interaksiyası. 
Bu sonuncu, ənənəvi metodlar arasında çox nadirdir) ən qəbul 
edilən modeli olaraq “təşəbbüskarlıq-cavab-reaksiya”-sı qalır. 
Bu modeldə müəllim interaksiyanın təşəbbüskarıdır, o, söhbətə 
başlayır (sual verir), şagirdlərdən biri cavab verir və bu cavaba 
müəllim öz yanaşmasını bildirir (qiymətləndirmə, düzəliş etmək, 
qeydlər və ya əlavə informasiya).
Baxmayaraq ki, sinif təşkilinin bu forması çox məşhurdur, 
amma o, yeganə deyil. Müəllim üçün başqa-başqa modellərin 
güclü və zəif tərəfl ərini bilmək və ehtiyac olduğu halda, onlardan 
istifadə etməyi bacarmaq çox əhəmiyyətlidir.  Əsasən  şagirdlərin 
qruplara ayrılmalarının növbəti variantlarını təhlil edirlər:
ümumi sinif işi;
a) 
fərdi iş;
b) 
qrup işi.
c) 
Ümumi sinif işi müəllimin eyni vaxtda bütün şagirdlərlə işləməsi 
hallarını nəzərdə tutur,  məsələn, suallar vasitəsilə onların biliyini 
yoxlayır.

40
Doğrudur, bu zaman verilən hər bir sualı bir şagird 
cavablandırır, lakin onun cavabını bütün sinif eşidir. Məhz bunun 
üçün də bu, ümumi sinif işinə aid edilməlidir.
Sinfi n təşkilinin bu modeli, qeyd etdiyimiz kimi, ən ənənəvidir. 
Onun bir çox müsbət tərəfl əri vardır. İlk əvvəlcə, müəllimin imkanı 
var ki, eyni zamanda bütün sinfə müraciət etsin və informasiyanı 
çatdırsın, hansının fərdi və ya qrup şəklində verilməsi çox vaxt 
aparardı. Belə ki, bu forma əvəzolunmazdır, nə zaman ki, 
müəllim:
yeni dərsi izah edir;
• 
göstərişlər verir;
• 
təşkilati məsələlər barədə danışır;
• 
şəkillər, əyani vəsaitlər göstərir;
• 
sinfə hekayə oxuyur;
• 
şagird və ya müəllimin özü lövhənin yanında  
• 
 
işləyir.
Ümumi sinif işinin yenə bir də əhəmiyyətli aspekti odur ki, bu 
zaman sinfi n birlik hissi formalaşır. Şagirdlərin bir böyük qrupun 
üzvləri olmaları və dərs prosesinə birlikdə qoşulma hissləri yaranır. 
Onların ümumi maraqları və problemləri vardır, onlara qarşı eyni 
şəkildə tələbkardırlar. Müəllim də bu zaman sinfi n əhvalını, onun 
fənnə, konkret materiala və hadisəyə olan yanaşmasını duyur.
Qeyd etmək lazımdır ki, ümumi sinif işi gürcü müəllimləri 
üçün  ən tanış formalardan biridir. Təcrübəli müəllim yaxşı bilir 
ki, birgə  işin uğurla aparılması üçün özünün avtoritetindən necə 
istifadə etsin. Bunun üçün də şagirdlər də, müəllimlər də bu adi 
mühitdə özlərini rahat hiss edirlər, bu isə, tədrisin nəticələrinə 
müsbət təsir göstərir.

41
  Sərbəst iş -  müəyyən dövr ərzində, müəllimin və ya digər 
şagidlərin vasitəsiz nəzarəti xaricində uşağın tək işlədiyini nəzərdə 
tutur.
Bu, sinfi n  təşkil edilməsində bizə nisbətən tanış olan ikinci 
modeldir. Sərbəst iş nümunələridir, nə zaman ki, şagird sinifdə və 
ya evdə sərbəst şəkildə:
hər hansı bir çalışmanı yerinə yetirir;
• 
inşa yazır;
• 
məsələni izah edir;
• 
mətni oxuyur;
• 
layihə üzərində işləyir;
• 
dərs proqramı ilə əlaqədar əlavə materialları axtarır.
• 

42
Sərbəst işin bu formalarında şagirdlərin sərbəstlik səviyyələri 
fərqlidir. Sinifdə misal və məsələnin həlli zamanı müəllimin nəzarəti 
kifayət qədər yüksəkdir, çünki o, nəinki tapşırığın məzmununu 
təyin edir, eləcə  də lazımi vaxtı müəyyən edir, lazım gəldikdə 
yardım edə bilər və sonra cavabın dəqiqliyini yoxlayır.  Şagird 
sərbəst layihə üzərində  işlədikdə müəllimin nəzarəti minimaldır. 
Layihə məzmun cəhətdən öyrənilən mövzu ilə əlaqədar olduqda, 
şagirdin imkanı olur ki, məzmunun detallarını, onların təqdimat 
formasını özü müəyyən etsin və öz işinin cədvəlini planlaşdırsın.
Belə bir rəngarəngliyə baxmayaraq, sərbəst tədrisin bütün 
formalarının ümumi üstünlükləri vardır:
şagirddə daha az stres yaradır, nəinki sinif təşkilinin hər  
• 
 hansı digər forması. Çünki bu halda, iş prosesində o,  
 başqalarının tənqidi və qiymətləndirmələrindən mühafi zə  
 olunur;
müəllimin daha çox imkanı var ki, şagirdin fərdi  
 
• 
 xüsusiyyətlərini, onun öyrənmək tempini, üslubunu, zəif  
 
və ya güclü tərəfl ərini qeyd etsin;
bu model şagirdin müstəqil qərar qəbul etmə bacarığını,  
• 
 öz 
gücünə inam və müstəqilliyi inkişaf etdirir;
bununla, bir çox müəllimlər sərbəst işdən sinifdə sakitçilik  
• 
 
və intizamın bərpa olunması üçün istifadə edirlər, hansı ki,  
 
bir çox hallarda çox faydalı strategiya olur.
Qrup işi -şagirdlər cütlərə, üç və ya dörd nəfərlik qruplara ayrılıb 
problemi birgə  həll edir, praktiki tapşırığı yerinə yetirir və ya 
mübahisəli məsələni müzakirə edirlər. Qrup işi yalnız bir şagird 
tərəfi ndən ikinci üçün yardım edilməsini nəzərdə tutmur. Qrup işi 
qrup üzvləri arasında  əməkdaşlıq münasibətlərini nəzərdə tutur. 
Qrupun liderinin rolu qrupun ümümi yoxlanılmış  fi krinin  sinif 
(digər qruplar) və müəllim qarşısında ifadə etməsidir.

43
Tapşırığı yerinə yetirdikdə  şagirdləri kiçik qruplara bölmək 
gürcü reallığı üçün yeni bir haldır, amma, bu, düzgün aparıldıqda, 
şagirdə böyük xeyir verə bilən və bununla yanaşı, böyük 
məmnuniyyət də verə bilən sinif təşkilinin formasıdır. Tədqiqatlar 
təsdiq edirlər ki, qrup işi imkan yaradır:
öyrətmə  vərdişlərinin və  şagirdin dərketmə, abstrakt 
• 
düşüncə inkişafı prosesinə;
motivasiyanın artması  və  təhsil prosesinə olan müsbət 
• 
yanaşmanın formalaşmasına;
sinifdə  şagirdlərin davranış  və  həmyaşıdları ilə 
• 
münasibətlərinin yaxşılaşdırılmasına, yəni kommunikasiya 
və sosial vərdiş-bacarıqların formalaşmasına.
Bundan  əlavə, qrup işi tədris prosesini və onun nəticələrini 
yaxşılaşdırır. Ehtimal edə bilərik ki, o, ümumiyyətlə,  şagirdin 
cəmiyyətlə münasibətinə müsbət təsir göstərəcəkdir. Uşağa 
cəmiyyət qarşısında məsuliyyət hissini  toplama və  çıxma 
qaydalarını öyrətdiyimiz kimi öyrədə bilmərik. Onun, cəmiyyət 

44
üzvü kimi özünü dərketməsi üçün dinləmə  və alternativ fi krin 
qəbul etmə bacarığı çox vacibdir. Özünün hərəkətlərinə cavabdeh 
olmaq və insanlarla tənqidi, amma eyni zamanda, qarşılıqlı hörmətə 
əsaslanan münasibətləri  şagirdlər dərslikdən deyil, misallar 
əsasında və bir-birlərindən öyrənirlər.
Əgər nəzərə alsaq ki, müasir təhsilin məqsədi yalnız bilik, 
faktiki informasiyanın toplanması deyil, eləcə  də  əldə edilən 
informasiyanın təhlili, tənqidi qiymətləndirmə bacarığının da 
inkişafıdır, o zaman qrup işinin əhəmiyyəti mübahisəsizdir. Tənqidi 
düşüncə bacarığının formalaşması üçün şagirdlərin imkanları 
olmalıdır ki, düşünsünlər, danışsınlar və onların dinləyiciləri olsun. 
Bunun üçün yalnız müəllimlə söhbət kifayət etmir və xüsusilə də, 
təkcə müəllimin söhbətini dinləmək. Şagirdlərin tənqidi düşüncəsi 
elə bir tədris mühitində formalaşır, hansında  şagirdlər arasında 
intensiv strukturlaşdırılmış  əlaqələr sıx olur. Qrup işi məhz bu 
məqsədə xidmət edir.
Qrup işinin faydasını müxtəlif nəzəriyyələrlə  izah etmək olar. Bir 
nəzəriyyənin nöqteyi-nəzərindən uşağın konseptual inkişafı üçün 
inkişafın həmin səviyyəsində olan, lakin qarşılıqlı mövqeyi olan 
insanla mübahisəsi çox vacibdir. Bu “anladıcı münaqişə” bizi 
konseptual inkişafa, təhsilə  qədər aparır, hansı ki, bizim nəticə 
məqsədimizdən ibarətdir. İkinci nəzəriyyəyə əsasən, birgə iş zamanı 
uşaqlar problemləri həll edir, məlumatlar üzərində düşünürlər, 
hansılarla ki, onlardan heç biri təklikdə bacara bilməzdi. Qrupda 
bir nəfərin  fi kri ikincinin ideyalarına təkan verir, onlar birlikdə 
problemlərin yenidən anlanılmasına doğru gedirlər, bir yerdə 
öyrənirlər və sonra bu bilikdən müstəqil iş zamanı istifadə edə 
bilirlər.
 
Tədqiqatçılar qrup işinin potensialının bütövlükdə  tədqiq 
edilmədiyinə razılaşırlar, xüsusilə  də, qavranılmadığına. Amma, 
onun bəzi üstünlükləri sinif təşkilinin digər növləri ilə açıq-
aydındır:
hər bir şagirdin dərsə  cəlb olunması artır, onlar daha az 
• 
passivlik göstərirlər və başqalarının cavablarını dinləməklə 
kifayətlənmirlər. Bununla yanaşı, şagirdin daha çox imkanı 

45
var ki, iştirak formasını özü müəyyən etsin;
kiçik qruplarda iş  şagird üçün daha az psixoloji təhlükə 
• 
daşıyır, nəinki cavab vermək və ya bütün sinif qarşısında 
fi krini bildirmək;
müəllimin nəzarətçi rolu azalır və buna uyğun olaraq, 
• 
şagirdlərə daha artıq seçim imkanı verilir, hansı ki, sərbəst 
oxumaq və  sərbəst düçünmək vərdiş-bacarıqlarını inkişaf 
etdirir;
müəllimə imkan verilir ki, digər şagirdlərin məsələnin həllinə 
• 
aktiv şəkildə cəlb olunduqları zaman, ehtiyacı olan şagirdlərə 
daha çox kömək etsin.
Əsas nəticələr və tövsiyyələr:
sinif təşkilinin üç əsas modeli mövcuddur: ümumi sinif, 
• 
sərbəst və qrup işi. Bunlardan birincisi gürcü məktəbləri 
üçün daha ənənəvidir, lakin fərdi və qrup işi də az 
əhəmiyyət daşımır;
sinif təşkilinin hər bir modelinin öz üstün cəhətləri vardır. 
• 
Buna görə  də effektiv tədris mühitini yaratmaq üçün, 
yaxşı olardı ki, onlar arasında müəyyən tarazlığı qoruyub 
saxlayaq, onlardan hər hansının (məs., sinif işinin) 
hökmranlığı və digərlərindən isə,  imtina etmək halı baş 
verməsin;
əgər müəllim, adətən, ümumi sinif işi zamanı, bütövlükdə 
• 
prosesə nəzarət edirsə, onun nəzarət səviyyəsi sərbəst və 
qrup işi zamanı azalır. Buna uyğun olaraq, şagirdlərin 
təşəbbüs göstərmələri və  sərbəstlikləri artır, hansının 
tənqidi düşüncə  və  sərbəst təhsiı bacarığı olan insanın 
formalaşması üçün böyük əhəmiyyəti vardır.

46
Qrup işi
Bu fəsli oxuduqdan sonra siz biləcəksiniz:
Sinifdə qrup işindən necə istifadə etmək lazımdır;
Şagirdlərin qrup işinə olan mənfi   yanaşmalarını aradan 
qaldırmaq üçün necə hərəkət etmək lazımdır;
Hansı halda cütlük, üçlük, kiçik və böyük qruplardan istifadə 
etmək yaxşıdır.
Aşağıda verilən suallarla tanış olun və cavablar üzərində 
düşünün:
Nə zamansa qrup işindən istifadə etmisinizmi? Nəyə görə?
1. 
Sizin fi krinizcə, qrup işindən istifadə etməklə sinifdə  hansı 
2. 
problemi həll etmək olar?
Sinif işi zamanı hansı ölçülü qruplardan istifadə etmək 
3. 
məsləhət görülür?
Hansı əlamətlərə əsasən sinfi  qruplara bölmək olar?
4. 
Hansı pillədən qrup işindən istifadə etmək məsləhət 
5. 
görülür?
Hansı fənlərdə qrup işlərindən istifadə etmək yaxşı olardı?
6. 

47
*****
Qrup işinin bir çox müsbət tərəfi nə baxmayaraq, bizim reallıqda 
kifayət qədər nadir hallarda işlənilir. Nəzəri cəhətdən sinif təşkilinin 
bu modelini çox bəyənən müəllimlər də, praktiki olaraq, nadir 
hallarda ona müraciət edirlər. Buna səbəb yəqin odur ki, 
onlar şagirdləri qruplara necə bölməyi bilmirlər;
a) 
ilk cəhddən şagirdlərin mənfi  reaksiyaları ilə üzləşirlər;
b) 
bilmirlər ki, hansı növ tapşırıqları yerinə yetirdikdə qrup 
c) 
işindən istifadə etmək yaxşıdır;
hesab edirlər ki, bir neçə qrupa  eyni zamanda nəzarət edə 
d) 
bilməyəcəklər.
Çalışaq ki, yuxarıda sadalanan məsələlərdən hər birini 
müzakiirə edə bilək.
Qruplara bölmək
a) 
Şagirdləri qruplara bölmək, ilk görünüşdən asan göründüyü 
kimi deyil. Burada bir neçə aspekti nəzərə almaq lazımdır:
Qrupun ölçüsü əsasən  dərsin məqsədindən,  şagirdlərin yaş 
dövrlərindən və onlar üçün işin bu formasının nə  qədər tanış 
olmasından asılıdır.  Şagirdlər cütlüklərə, üçlüklərə, kiçik (4-5 
nəfər) və böyük (6 və çox) qruplara bölünə bilərlər.
Aşağı sinifl ərdə  iş zamanı, utancaq və ya həmyaşıdları ilə 
əməkdaşlıq yolu ilə məsələnin həllində böyük təcrübəsi olmayan 
şagirdlər üçün  cütlüklər çox əlverişlidir. Belə ki, başlanğıc 
mərhələdə, yaxşı olardı ki, bu formadan istifadə edək. Müəllimlər 
üçün də cütlüklərdə işin planlaşdırılması və aparılması daha asandır. 
Belə ki, bəzən şagirdlər təklikdə həll etməyə çətinlik çəkəcəkləri 
məsələni cütlüklərdə çox yaxşı yerinə yetirirlər. Qərarın qəbul 

48
edilməsi ilə  əlaqədar tapşırıqlar və ya problemin həllinin  ən 
yaxşı yollarının axtarışı  məhz cütlüklərdə  aparılmalıdır. Eləcə 
də cütlüklərdə işdən istifadə edə bilərik ki, nisbətən güclü şagird 
özündən zəif  şagirdə yardım etsin. Ümumiyyətlə, cütlüklərdə  iş 
zamanı müəllimin diqqəti ona yönəlməlidir ki, bir şagird digərinə 
hakim kəsilməsin.
Üçlüklər (yəni 3 şagirddən ibarət qruplar) daha 
məqsədəuyğundurlar, bir şagird digər ikisinin rəhbərliyi, onların 
adı ilə  hərəkət edir. Məsələn, kompüterdə  işləyir, təcrübə aparır, 
onların bəstələdiyi əhvalatı yazır və s. Eləcə də,  hələ ki, uşaqların 
diskusiya zamanı razılığa gəlməkdə çətinlik çəkdikləri mərhələlərdə 
üçlüklərdən istifadə etməkləri yaxşıdır. Bu zaman üçüncü şagirdin 
fi kri həlledici ola bilər,  amma təhlükə də yarana bilər ki, çoxluq 
hər zaman bir nəfərin məntiqi və hətta daha düzgün düşüncəsinə  
üstün gələ bilər.

49
Kiçik qruplar  (4-5 şagirddən ibarət)  faktiki olaraq, bütün 
növ tapşırıqları yerinə yetirmək üçün ən yayılmış formalardan 
biridir. Burada, bir şagirdin başqalarının üzərində hakim kəsilməyi 
nisbətən daha nadir haldır. Bir neçə fərqli variantlar və ya fi kirlər 
müzakirə edilir. Bunun üçün də bütün versiyaları dinləmək, təhlil 
etmək və müqayisə etmək lazım gəlir .Amma, onu da nəzərə almaq 
lazımdır ki, qrup nə  qədər böyük olduqda, bir o qədər də onun 
işinin planlaşdırılması və təşkili, rolların bölgüsü çətinləşir. Belə 
ki, ibtidai sinif şagirdləri bu forma ilə iş zamanı çox çətinlik çəkə 
bilərlər.
 
Böyük qruplar (6-10 şagird) çox nadir hallarda 
istifadə edilir, çünki bir çox problemləri 
yaradır. Belə bir böyük qrupda şagird istədiyi 
halda, passiv də ola bilər. Utancaq uşaqlar 
böyük auditoriya qarşısında  fi kirlərini izah 
etməkdə  çətinlik çəkə bilər və buna görə  də 
sakit qalmağa üstünlük verə bilərlər. Beləliklə, 
böyük qrupları, ümumi sinif işini müzakirə 
etdikdə toxunduğumuz mənfi   cəhətlər  
xarakterizə edir. Əgər tapşırıq bunu tələb 
edirsə, o zaman bu cür qrup işindən istifadə 
etmək olar. Yaxşı olardı  ki,sinifdə çoxlu kiçik 
qrup olsun, nəinki 2-3 böyük qrup.
 Qrupların tərkibi 
 
Qrup işinin başlanmasına qədər mütləq qərara almaq lazımdır ki, 
bu qrupları hansı əlamətlərə əsasən yaradırıq. Bu qərar başqa-başqa 
prinsipə əsaslana bilər:
yəqin ki, əgər qrupların yaradılmasını uşaqlara etibar etsək, 
• 
o zaman müəyyənedici amil dostluq olacaqdır. Bu variantın 
müsbət tərəfi  odur ki, uşaqlar öz tərəfl ərindən seçdikləri tərəf 
müqabilləri ilə böyük məmnuniyyətlə çalışacaqlar; eləcə də 
bax səh. 39 

50
təşəbbüsün öz ixtiyarlarına götürdüklərini və məsuliyyəti hiss 
edəcəklər. Digər tərəfdən, bu cür qruplaşdırma  şagirdlərin 
özlərinə  tərəf müqabili axtarıb tapmaqlarına qədər sinifdə 
qarışıqlıq və xaosa səbəb ola bilər; qrupda daha az partnyorluq 
etmək istənilən, daha az populyar olan uşaqlar üçün emosional 
təhlükə yarada bilər. Dostların ümumi marağı daha çox 
təhlükə yaradır ki, şagirdlər tapşırığın yerinə yetirilməsindən 
digər məsələlərin müzakirəsinə keçsinlər. Dostluq əlaməti 
ilə yaranan qruplar stabildirlər və uşaqlara bütün il ərzində 
digər şagirdlərlə çalışmaq imkanı verilməyə də bilər;
qrupları yaratdıqda sözsüz ki, nəzərə almalı olduğumuz bilik 
• 
səviyyəsi  ən  əhəmiyyətli amildir. Bəzən, yaxşı olardı ki, 
qarışıq səviyyəli qruplar yaradaq, çünki daha güclü şagirdlər 
zəif  şagirdlərə yardım edirlər, izah edirlər və bu prosesdə 
verilən problemi daha yaxşı anlayırlar. Belə halda, ekspertlər 
məsləhət görürlər ki, güclü şagidləri orta səviyyəli şagirdlərlə  
və orta şagirdləri – zəifl ərlə qruplaşdıraq. Bu yolla, şagirdlər 
arasında kəskin fərqləri aradan qaldıra bilərik, hansı ki, 
şagirdlərin qıcıqlanma və gərginlik səbəbinə çevrilə bilər.
Əgər bizim ayrı-ayrı qruplara fərqli tapşırıqlar təklif etmək 
imkanımız varsa, o zaman məqsədəuyğun olardı ki, eyni 
səviyyəli  şagirdləri qruplaşdıraq və uyğun çətinliyi olan 
tapşırıqlar verək. Bu müəllimə imkan verir ki, zəif qruplara 
daha çox vaxt ayırsın və onlarla fərdi şəkildə işləsin. Bununla 
belə, qrupları hər zaman zəif və güclülərə bölmək arzu edilmir, 
çünki qrup işinin  əsas üstünlüyü itir, – şagirdlərdə başqa-
başqa səviyyəli və tipli insanlarla əməkdaşlıq bacarığını 
formalaşdırsın;
fəallığın səviyəsindən  şagirdlərin qruplaşdırma meyarı 
• 
kimi istifadə edə bilərik, nə zaman artıq bilirik ki, qrup 
işində fəallıqlardan hansı xüsusilə aktivdir və kim çalışır ki, 
təşəbbüsdən yayınsın. Bu halda, müəllim  hesab edə bilər 
ki, “sakit” şagirdləri qruplaşdırsın, hansında onlar daha az 
kiməsə arxalana biləcək və qərarın qəbul edilməsini kiməsə 
etibar edə biləcəklər. Eləcə də, belə bir qruplaşdırma həddən 

51
artıq fəal  şagirdlər üçün də faydalıdır, hansılar ki,  eyni 
tipli sinif yoldaşları ilə münasibətdə daha az hakim kəsilə 
biləcəklər və təbii ki, güzəştə getməli olacaqlar;
təsadüfi  qruplaşdırma yuxarıda sadalanan meyarların nəzərə 
• 
alınmaması ilə qrupların toplanmasını bildirir. Bir çox 
hallarda müəllim üçün daha münasibdir bir-biri ilə yaxın 
oturan şagirdləri qruplara ayırsın. Bu zaman biz vaxta qənaət 
edirik və  səs-küyün, qarışıqlığın qarşısını almış oluruq, 
hansı  şübhəsiz ki, şagirdlərin yerlərini dəyişdikləri zaman 
dərsi müşaiyət edir. Amma, bir çox hallarda, şagirdlər bütün 
dərslərdə eyni yerdə otururlar və beləliklə, hər zaman eyni 
qrupa düşürlər. Belə bir qrup işi onlar üçün tezliklə monoton 
və maraqsız olur. 
        Təsadüfi  qruplaşdırmanın  ən asan yolu hesablamadır. 
Məsələn, əgər dərsdə cəmi 30 şagird iştirak edirsə və biz 4-5 
nəfərlik qrup yaratmaq istəyiriksə,  şagirdlər sıraya  əsasən 
1-dən 7-yə qədər rəqəmləri, yaxud da “a”-dan “ə”-yə qədər 
hərfl əri sayırlar. Sonra onlara təlimat veririk ki, bütün nömrə 
1-lər (yaxud da “a”-lar) sinfi n bir küncünə, bütün 2-lər – başqa 
küncə yığılsınlar və s. Ümumi hesabda 4-nəfərlik 5 qrup və 
5-nəfərlik iki qrup alınacaq. İlk dəfə bu prosedurun səs-küy 
yaratması bizi qorxutmamalıdır. Şagidlər də, müəllim də ona 
tez vərdiş edəcəklər və bir neçə dəfə bundan istifadə etdikdən 
sonra proses çox sürətlə və asanlıqla davam edəcəkdir.
Download 2.82 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling