Noorganik kimyo kafedrasi noorganikkimyo

Sublimatlash 
3-tajriba. Yodni sublimatlash orqali tozalash. Qattiq moddaning suyuq holatga o‘tmasdan 
birdaniga gaz holatiga o‘tish protsessi sublimatlanish deyiladi. Texnik-ximiyaviy tarozida 0,5 g 
kalsiy oksid, 0,1 g kaliy yodid va 1 g yod tortib olinadi (yodda qo‘shimcha holda JC1, JBr va 
hokazolar bo‘lishi mumkin). Tortib olingan moddalarni bitta ximiyaviy stakanga solib, stakan 
og‘zi tubi yumaloq sovuq suvli kolbacha bilan berkitiladi (27-rasm). Stakanni asbest to‘r ustiga 
qo‘yib, gaz gorelkasining kichik alangasida ehtiyotkorlik bilan qizdiriladi. Sovuq suvli kolba 
devorlarida sublimatlangan yod kristallari hosil bo‘ladi, ularni yig‘ib olib texnik- kimyoviy 
tarozida tortiladi va necha foiz yod sublimatlanganligi hisoblab topiladi. 
27 – rasm. Yodni sublimatlash yo’li bilan tozalash. 
28 – rasm. Suyuqliklarni haydash uchun shisha asbob. 

---

17 
4-tajriba. D i s t i l l a n g a n s u v t a y y o r l a sh. Yuqorida ko’rsatilgan rasmda 
tasvirlangan asbob yig‘iladi. Kolba 1 ga mis kuporosi eritmasi solib, uning ichiga bir necha uzun, 
ingichka shisha kapillyar (suyuqlik bir tekisda qaynashi uchun) tashlanadi. Sovitgich 2 vodopro-
vod jo‘mragiga ulanadi (suv sovitgichning pastki qismidan kirib, yuqori qismidan chiqib ketishi 
kerak). Yig‘gich kolba 4 probkasiga allonj 3 va natrom ohakli yoki kalsiy xloridli naycha 
o‘rnatiladi. Kolba og‘zi termometr o‘rnatilgan probka bilan berkitiladi. Bu kolbaning tagidan 
gorelka bilan qizdi-rib, eritma qaynatiladi; 10—15 ml suv haydalib yig‘gichga o‘tgach, uning 
tozaligi, tarkibida mis sulfat bor-yo‘qligi tekshirib ko‘riladi. 
3. Gazlarni tozalash
5-tajriba. Uglerod (IV)- oksid n i tozalash. Uglerod (IV )-oksid Kipp apparatida hosil qilinadi (22-
rasm). Kipp apparat i uchta sharsimon rezervuardan iborat. Ustki idish uzun nayi sharsimon voronka
bo‘lib, u o‘rtancha idish 2 ga shlif orqali o‘rnatiladi. Ustki idish og‘ziga ehtiyot voronka 3 qo‘yiladi.
O‘rtancha idish tubus 4 ga ega; uning teshigi orqali o‘rtancha idishga qattiq modda joylash mumkin; 
29 – rasm. Uglerod(IV) – oksidining molekulyar 
massasini aniqlash uchun asbob: 

---

18 
qattiq modda solib bo‘lingandan keyin tubusni gaz yuradigan jo‘mrakli naycha 6 o‘rnatilgan 
rezina probka bilan berkitiladi; bu jo‘mrak yordamida gazning ko‘p-kam chiqishini boshqarib turish
mumkin. Pastki idish 3 da ham tubus 5 bo‘lib, uning og‘zi shliflangan shisha probka'bilan berkitiladi. 
Bu tubusdan ishdan chiqqan kislo-tani to‘kib tashlash uchun foydalaniladi. U chala idish bir-biri bilan
birlashtiriladi, o‘rtancha idish uchinchi pastki idish bilan nay 7 orqali birlashadi. 
Uglerod (IV)-oksid olish uchun o‘rtancha idishga tubus 4 orqali kalsiy karbonat bo‘laklari tashlanadi. 
Uni naychali probka bilan berkitilganidan keyin ustki idishga suyultirilgan 20%li (1:4) xlorid kislota solinadi. 
Agar jo‘mrak 6 ochiq bo‘lsa, kislota eritmasi pastki idish 3 ga va o‘rtancha idish 2 ga o‘tadi. U yerda kalsiy 
karbonat bilan xlorid kislota orasida quyidagi reaksiya sodir bo‘ladi: 
CaCO
3
+2HCl = CaCl
2
+CO
2
+H
2
O 
Hosil bo‘ladigan CO
2
vodorod xlorid va suv bug‘lari bilan ifloslanadi. SO
2
ni suv bug‘i va 
HCl dan tozalash uchun u ikkita Tishchenko yoki Dreksel shisha idishlaridan o‘tkaziladi; bularning 
biriga natriy bikarbonatning to‘yingan eritmasi (yoki toza suv), ikkinchi-siga konsentrlangan sulfat 
kislota solingan bo‘ladi. Bu ikki idishdan o’tib tozalangan uglerod (IV)-oksid kolbaga
yig‘iladi.