Ona tili va bolalar adabiyoti

Otli birikmalar 
Sifat + ot 
Fe’lli birikmalar 
 
Sifat + fe’l 
Ot + ot 
Son + ot 
Olmosh + ot 
Sifatdosh + ot 
Ravish + fe’l 
Ravishdosh + fel 
350-mashq. Matndan boshqaruv usuli bilan bog‘langan birikmalarni aniqlab, 
ularni kelishikli boshqaruv va ko‘makchili boshqaruv sifatida ikkiga ajratib 
yozing. 
Zebining choy damlab kelishini kutib uyda – dasturxon boshida o‘tir-
gan Saltanat ikkala qanoti ochiq turgan eshik orqali bu holni ko‘rga-
nidan keyin o‘rnidan turib o‘rtog‘ining yoniga chiqdi. Zebi uni uzr aytib 
qarshi oldi: 
– O‘rtoqjon, – dedi, – otam avrodda o‘tirib qoldi, shekilli, shunaqa 
odati bor. Endiyoq kirib kelsa kerak. Xafa bo‘lmang-a? 
Bu so‘nggi kalta jumlaning aytilishidagi samimiyat bir-biri bilan 
yaqin o‘rtoq tutingan yosh qizlardagina bo‘ladi. “Xafa bo‘lmang-a?” 
deb turgan vaqtida Zebi-ning yuzini ko‘rish kerak edi, bir qo‘lida supur-
gi, bir qo‘li tizzasida, supurgi ham yerdan uzib olingan emas, faqat bosh 
yuqori ko‘tarilgan-u butun vujud Saltanatning ixtiyorida! Ko‘ngil, orzu, 
sevgi, sevinch... bular hammasi Saltanat tomon uchadi, unga tomon oti-
ladi, uni o‘rab, uni aylantirib, uni quchadi! Zebining yuzlaridagi oyday 
tiniq va quyoshday yorug‘ bu holat moddiy haqiqatlar qadar ochiq ko‘-
rinardi. 

---

168 
O‘rtog‘ining bu samimiyatini Saltanat ham ko‘z bilan ko‘ribgina 
emas, ko‘ngil bilan sezib anglagan edi. Shuning uchun u Zebining so‘-
ziga javob ham berib o‘tirmasdan birdaniga uning qo‘lidagi supurgiga 
yopishdi. O‘z ko‘nglida, supurgini olib biroz supurishib bersa haligi 
samimiyatga yarasha javob bergan bo‘lardi. (Cho‘lpon) 
351-mashq. O‘qing. So‘z birikmalarini ajratib, ularni to‘liq tahlil qiling. 
Ulardagi sintaktik aloqaga kirituvchi vosita (egalik, kelishik qo‘shimchasi yoki 
ko‘makchi so‘z)larni aniqlang.
1. Hayotda sening aqlli boshingga beminnat xizmat qiladigan ulug‘ 
ustoz kitobdir (Y. Shukurov) 2. Nogahon yuz bergan bu mudhish mo‘ji-
zadan echki dong qotib qolgan edi (M. Xidir). 3. “Bilmaslik – ayb 
emas”, deymiz, ammo fazilat ham emas (G‘. Salomov). 4. Yagona yax-
shi maqsad yo‘lida birlashing. Shunda sizni hech kim yenga olmaydi. 
5. Gulliver ularga parvo qilmay yotaverdi va o‘tkir vinoning kayfi bilan 
tezda uxlab qoldi (Jonatan Svift). 6 Qaddi-qomati kelishgan novcha 
niholcha asta-sekin o‘zidan ketib, allaqanday sehrli xayolot nash’asi 
bilan mast bo‘la boshladi, keyin o‘sha kun – haddan tashqari qizdirib 
yuborgan 19-iyun kuni kunduz soat oltilarda jon berdi (X. To‘xtaboyev)