O'zbekiston Milliy Ensiklopediyasi indd

300
Қад. туркий ёзувлар, яъни урхунени-
сей ёзувлари ҳам фин ва б. европалик 
олимлар томонидан «Р.ё.» деб аталган. 
РУПИЯ —1) Ҳиндистон Республика-
си пул бирлиги. 16-а.дан бошлаб муома-
лага киритилган. 1Р.= 100 пайса. Халқаро 
ифодаси 1NR. Халқаро валюталар курси 
бўйича 1 АҚШ доллари = 46,89 Р. (2003, 
май); 2) Покистон Республикасининг 
пул бирлиги. 1948 й.дан муомалага ки-
ритилган. 1Р.=100 пайса. Халқаро ифо-
даси PKR. 3) Индонезия пул бирлиги. 
1950 й.дан муомалага киритилган. 1 Р. = 
100 сен. Халқаро ифодаси IDR. РУПОР 
(голландча георег — бақирмоқ) — то-
вуш тўлқинларини маълум йўналишда 
кучайтириб тарқатадиган ҳамда товуш 
тўлқинини қабул қиладиган карнай. 
Юмалоқ ёки тўғри тўртбурчак (конус-
симон) шакдда, учи томонга кенгайиб 
борадиган қилиб ясалади. Р. радиотех-
никада, товуш кучайтиргичлар ва б.да 
қўлланилади. 
РУР КЎМИР ҲАВЗАСИ, Қуйи 
Рейн Вестфалия кўмир ҳавзаси — Гер-
маниядаги Рур дарёси (Рейн дарё-
сининг ўнг ирмоғи) соҳилида жой-
лашган кўмир хавзаси. 13-а.дан маъ-
лум, 19-а.нинг 
ўрталаридан 
фаол 
равишдаўзлаштирилган. Майдонитахм. 
6200 км2. Кўмир карбон даврига мансуб 
125 кўмир қатламларини ташкил қилган, 
улардан 30—40 таси саноат аҳамиятига 
эга (қалинлиги 0,8 — 4 м). Кокс бўладиган 
кўмирлари 65% ни ташкил этади. Р.к.ҳ.да 
кўмир ер ости усулида қазиб олинади. 
Кўмирнинг сифати юқори: ўртача кул-
лилиги 3—8%, олтингугурт 0,5—1,5%, 
ёниш иссиклиги 36,2 МЖ/кг. Умумий 
захиралари (2000 м чуқурликкача) тахм. 
214 млрд. т, саноат захиралари (1500 м 
чуқурликкача) 20,3 млрд. т миқдорида 
баҳоланган.
РУС АЛИФБОСИ — русча нутқнинг 
товуш таркибини ифодаловчи ҳамда 
миллий рус тилининг ёзма ва босма ша-
клини ҳосил қилувчи белгиҳарфларнинг 
изчил қатори. Р.а. аста-секин қад. славян 
ёзуви кириллица (қ. Кирилл ёзуви)п,ж 
келиб чиққан. 1918 й.да ҳоз. кўринишга 
эга бўлган. 33 ҳарфдан иборат: уларнинг 
20 таси ундош товушларни (б, п, в, ф, д, 
т, з, с, ж, ш, ч, ц, щ, г, к, х, м, н, л, р), 10 
та ҳарф унлиларни — а, э, о, ы, и, у соф 
унлиларни ва «й+унли» (я, е, ё, ю) бирик-
маларини ифодалайди. Й ҳарфи «бўғин 
ҳосил қилмайдиган и» ни ёки j ундоши-
ни билдирса, ъ, ь — айриш ва юмшатиш 
белгилари алоҳида товушни биддирмай-
ди. Р.а. собиқ СССРдаги (ва ҳоз. Россия 
Федерациясидаги) кўплаб халқларнинг 
алифболарига асос бўлган (Мас, 1940 й. 
май ойида кабул килинган ва ҳозиргача 
амалда бўлган ўзбек алифбоси Р.а. асо-
сида, унга муайян ўзгартишлар киритиш 
йўли б-н яратилган).
Дастлаб (11-а.) қабул қилинган Р.а. 
узоқ вақт ҳоз. кўринишидан ҳарфлар 
таркиби ва уларнинг номланиши б-н 
фарқланиб турган. Ҳарфларнинг тар-
киби эса кўп асрлар мобайнида деярли 
ўзгаришсиз қолган. Алифбо таркиби-
нинг дастлабки қонуний ўзгариши Пётр 
I нинг (1708—10) ва Фанлар академия-
сининг (1735, 1738 ва 1758) ислоҳотлари 
б-н боғлиқ (бунда ҳарфларнинг шаклла-
ри соддалаштирилиб, бир неча эскирган 
белгиҳарфлар алифбодан чиқарилган; я, 
й сингари ҳарфлар киритилган). Бунга 
қадар бўлган ўзгаришлар ҳақида фақат 
рус тили ёзма ёдгорликларини кузатиш 
орқалигина ҳукм чиқариш мумкин.