O’zbekiston respublika oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi

Bojxona bojlari va soliq stavkalarining yaqinlashtirilishi yoki
tenglashtirilishi hududiy doirada ishlab chiqarishni rag’batlantirib, miqyos
samarasiga olib keladi. Integratsion hududga kiruvchi mamlakatlarning
birortasidagi iste’mol hajmining ko’payishi, ishsizlikni ortishi, daromadlar

---

170
miqdorining o’zgarishi kabi tendentsiyalar qolgan mamlakatlarga ham o’z ta’sirini
ko’rsatadi. Bu, o’z navbatida, integratsion birlashma doirasida institutsional
mexanizmning shakllanishi va rivojlanishiga olib keldi. Yevropa Ittifoqining
siyosiy-tashkiliy tuzilmalari (Evropa parlamenti, Yevropa komissiyasi, YeXHT
kabilar), iqtisodiy-tashkiliy tizimi (yagona pul birligi, yagona budjet, iqtisodiy
qo’mitalar) faoliyati bunga yaqqol misol bo’ladi.
20-jadval
Jahondagi ba’zi integratsion birlashmalarning tarkibi va shakllari
Integratsiyalashuv
shakli
Integratsion
birlashmaning nomi
Integratsion
birlashmaning tashkil
topish sanasi
Integratsion
birlashmaga a’zo
davlatlar soni
Erkin savdo zonalari 
1.Evropa Erkin savdo
Uyushmasi
1960
4
(EESU)
2.SHimoliy Amerika
Erkin savdo
Uyushmasi (NAFTA)
1994
3
Bojxona ittifoqlari
1. YeIning Turkiya
bilan shartnomasi
1963
20+1
2. Arab umumiy
bozori (ASM)
1964
7
Umumiy bozor
1. Janubiy Konus
umumiy bozori
(MERKOSUR)
1991
4
2.Fors ko’rfazi arab
davlatlari hamkorlik
kengashi
1981
6
Iqtisodiy ittifoqlar
EEvropa ittifoqi
1957
27
2.Benilyuks iqtisodiy
ittifoqi
1948
3
Erkin savdo
hududlarini tashkil
etish arafasida
bo’lganlar
1.Janubiy-sharqiy
Osiyo mamlakatlari
uyushmasi (ASEAN)
1967
10
2.0siyo-Tinch okeani
iqtisodiy hamkorligi
1989
21
Iqtisodiy xamkorlik
1.BRIK
2.BRIKS
2001
2011
4
5
O’zbekiston a’zo bo’lib kirgan integratsion birlashmalarning ham
shakllangan va rivojlanayotgan mexanizmi mavjud. YevrAzES, Iqtisodiy
Hamkorlik Tashkiloti, Mustaqil Davlatlar Hamdo’stligining huquqiy asoslari
yaratilgan bo’lib, ular amal qilishining iqtisodiy mexanizmlari ham rivojlanmoqda.
Biroq, aytish kerakki, bu integratsion tuzilmalar bosqichma-bosqich rivojlanib
borishi, milliy xo’jaliklarning tub iqtisodiy manfaatlariga to’la javob berishi va
milliy davlatchilik asoslariga zid bo’lmasligi maqsadga muvofiq. Aks holda, ular
muvaffaqiyatli amal qilmaydi, davlatlar o’rtasidagi integratsion munosabatlar
takomillashmaydi.

---

171
Fan-texnika taraqqiyoti natijasida xalqaro mehnat taqsimoti va
ixtisoslashuvining chuqurlashuvi mamlakatlar o’rtasida savdo-iqtisodiy
aloqalarning rivojlanishiga, bir hududda joylashgan mamlakatlar o’rtasida