O’zbekistоn respublikаsi оliy vа o’rtа mахsus tа’lim vаzirligi

Yer tuzuvchining vazifasi. Reja xaritografik ma’lumotlarni ajratib oladi va 
tuproqni o‘rganish ishlarini maqsadiga va masshtabiga, ularning sifati to‘g‘ri kelish 

---

32 
kelmasligini baholaydi va xaritaning saqlanishini ta’minlaydi. Tuproqlarni 
o‘rganish uchun tuproqshunoslarga reja-xaritografik asoslarni beradi va reja-
xaritografik asoslarni ko‘paytirishni tashkil qiladi. Maboda topografik asoslarni 
aniqlash kerak bo‘lib qolsa, uni aniqlaydi va xarita tuzish ishlarini bajaradi. Yer 
tuzuvchi tuproqshunos bilan, tuproq otryadi agronomi va xo‘jaliklarning 
agronomlari bilan birgalikda qishloq xo‘jalik ekinlarini aniq joylashtirish 
maqsadida almashlab ekish tartibini va tadbirlarini ishlab chiqadi. Texnik 
xaritograflarni topografik asoslarini nusxa tayyorlashdagi ishlarga tuproq 
xaritalarini va xaritagrammalarini tuzib bezashida, tuproq ayirmalari maydonlarini 
o‘lchab hisoblashda va boshqa hisob-kitob va chizmachilik ishlariga boshchilik 
qiladi. 
Tuproq partiyasi hamma a’zolarini o‘z ichida jipslashtiradi va bajariladigan 
ishlarni ilmiy tashkilotlar, loyihalash tashkilotlari, xo‘jaliklar tuman qishloq 
xo‘jaligi bo‘limlari bilan bog‘liq ravishda olib boradi. Partiya boshliqlari va bosh 
mutaxasislar imkoniyati boricha bajarilayotgan ishlar to‘g‘risida bajarilgan ishlar 
hajmi, ahamiyati va o‘tkaziladigan tadbirlar to‘g‘risida viloyat, tuman 
matbuotlarini vaqti-vaqti bilan xabardor qilib turishlari kerak. 
3.2. Dala ishlarini o‘tkazish uchun kartografik ma’lumotlar yig‘ish 
(topografik xarita, aerofotosyomka, yer tuzish rejalar xaritasi) va ularning 
tuproqni xaritaga tushirishdagi ahamiyati. 
 
Xaritalar masshtabi. 
Xaritada tekshirilayotgan joydagi ikki nuqtaning o‘rtasidagi masofani 
aniqlash uchun santimetrli lineykadan yoki millimetrli qog‘ozdan foydalanish 
mumkin. Buning uchun xaritadan bu nuqtalar orasidagi bizni qiziqtiruvchi masofa 
santimetrda o‘lchanadi, santimetr hisobida chiqqan son masshtab qiymatiga 
ko‘paytiriladi va haqiqiy tekshirilayotgan ikkita nuqta o‘rtasidagi masofa topiladi. 
Masalan: xaritadagi ikkita nuqta orasiga masofa 75,0 metr va masshtab 1:5000 
bo‘lsa, haqiqiy masofa 75,0:5000 = 1,5 sm bo‘ladi. YAni xaqiqiy masofa metr soni 
masshtab qiymatiga bo‘linadi. Xaritadagi egri-bugri masofalarni topish uchun 

---

33 
kurvimetr asbobidan foydalaniladi. Buning uchun kurvimetr tagiga o‘rnatilgan 
g‘ildirakcha egri-bugri yo‘ldan yurgiziladi, siferblatda g‘ildirakcha bosib o‘tgan 
masofa santimetr hisobida ko‘rsatiladi. Siferblatda ko‘rsatilgan santimetr 
hisobidagi son masshtab qiymatiga ko‘paytiriladi, shundan keyin bizni qiziqtirgan 
joyning ikki nuqta orasidagi masofa metr yoki kilometr hisobida topiladi. Masalan: 
yo‘l yoqasi yoki boshqa chiziqdan erkin harakat qilayotgan g‘ildirak, 1:25000 
masshtabli xaritada o‘lchanayotgan siferblata oxirgi nuqtada 65 sm ko‘rsatadi,va 
mana shu 65 sm ko‘rsatkich xarita masshtabi qiymatiga ko‘paytirilsa, 250 metrli 
qiziqtirayotgan nuqtalar orasidagi xaqiqiy masofani topamiz. Mana shu keltirgan 
misolimizdagi masofa 250x65=16,25 km ga teng bo‘ladi. Kurvimetr ishlatishdan 
avval oldindan uzunligi ma’lum bo‘lgan chiziq o‘lchab, tekshirilib ko‘riladi.