O‘zbekistоn respublikasi оliy va o‘rta maхsus ta’lim vazirligi z. T. Karabayeva
Download 5.6 Mb. Pdf ko'rish
|
|
6.8. Xulosa
Ushbu bobda biz o‘tkir va surunkali toksikantlarning turli tana a’zolariga zarar yetkazishi haqida gapirib o‘tdik. Bu zararning dorishunoslik va kimyo sanoati sohalari uchun ahamiyatini hisobga olib, tadqiqotchilar diqqati inson organizmida juda ham muhim bo‘lgan ikkita a’zo – ya’ni jigar hamda buyrakka qaratildi. Yangi dori-darmonlar ishlab shiqishda bu tana a’zolariga ularning ta’siri alohida e’tiborga olinadi. Bu tabiiy holat, chunki dorishunoslik innovatsiyasi tarixida nefrotoksiklik, undan ham ko‘proq gepatotoksiklikni keltirib chiqaradigan dori-darmonlarning kasodga uchragan hollari ko‘p bo‘lgan. Jamiyat zaharlanishiga aylanib ulgurgan bu muammoni oldindan aniqlay oladigan sezgir uskunalar yaratish – soha vakillari oldiga yanada chuqurroq maqsadlar va izlanishlarni qo‘yadi. Nazorat savollari 1.Toksikantlar to‘qimalarning zaharlanishida qaysi a’zolarga hujum qiladi? 2. Sezuvchanlikka ta’sir qiluvchi qanday omillar mavjud? 3. Gepotoksiklik deganda nimani tushunasiz? 4. Sog‘lom inson jigarining birlamchi fiziologik roli nimalarga bog‘liq? 5. Jigarning toksikantlarga qarshi kurashi dori-darmonlarning ahamiyati. 6. Jigarda hujayralarning nobud bo‘lishi qanday sodir bo‘ladi? 7. Nefrotoksinlar. Buyrak tuzilishi haqida tushuntirib bering. 8. Asosiy inson nefrotoksikantlarining tuzilishi, fizik va kimyoviy xusu- siyatlaridagi farqlar nimalardan iborat? 9. Ish sharoiti bilan bog‘liq bo‘lgan nefrotoksikantlar. 10. Nefrotoksikantlarning tabiatda uchrashi to‘g‘risida tushuncha bering. 158 7-BOB KIMYOVIY TA’SIR VA HOMILA Talidamid epidemiyasi, yo‘ldosh - bu ona qonidagi zaharli moddalardan himoya qiluvchi to‘siq hisoblanadi, degan aqidani yo‘qqa chiqardi. Keyingi o‘n yilliklarda insonlarda, zaharli moddalarning rivojlanishiga ta’sir qiluvchi qaltis harakatlar yoki qadamlar haqidagi tushunchalari ancha kengaydi. Yillar davomida olib borilgan kuzatuvlar shuni ko‘rsatdiki, homila paytidagi zararli ta’sir, odatda, uchta salbiy natijalarga olib keladi, bular: bola o‘sishiga to‘sqinlik, embrionning halok bo‘lishi hamda tug‘ma nogironlik. Zaif zurriyot-ning dunyoga kelishi jarayonini o‘rganish, rivojlanishga ta’sir o‘tkazuvchi toksikantlarni o‘z vaqtida qo‘llashning natijalarini ham ochib berdi. Hayvonlarda prenatal zaharlanishning molekulyar asoslari haqidagi bilimlar ilg‘orilashar ekan, bu tajribalarni insonlarda qo‘llash fikri har doim ham ijobiy qarshi olinmaydi. Kitobning ushbu bobi kimyoviy tashqi ta’sirlar natijasidagi tugma nuqsonlarni o‘rganishda qo‘llaniladigan asosiy tamoyillarni o‘rganishga bag‘ishlanadi. Shu bilan birga asosiy e’tibor talidomid, valproata kabi dorilardan zaharlanish, sog‘liqqa zararli bo‘lgan kadmiy va organik eritmalar bilan ishlovchi korxonalardagi sharoitlarga qaratilgan. Insoniyat tarixi davomida, majrux bolaning tug‘ilishi kishilarda qorquv, jazava yoki dushmanlik kabi salbiy tuyg‘ularga sabab bo‘lib kelgan. Qadimda esa bunday bolalarning tug‘ilishi Xudo tomonidan yuborilgan ogohlantirish sifatida e’tirof etilib, kishilar qo‘rquvga olingan, bu esa o‘z o‘rnida ekologik sabablarni izlashdan ko‘ra ko‘proq ma’qul bo‘lgan. Bunday qarashlar omma orasida keng tarqalgan bo‘lib, 17 asr boshiga kelib, Viliam Shekspirning mashhur Qirol Lir asarida ham o‘z aksini topgan. Undagi qahramonning yuz, oyoq panjalari va barmoqlari orasidagi nuqsonlari, go‘yoki unga yaratgan tomonidan berilgan jazodek tasvirlangan. 19 asrga kelib esa, tibbiy qarashlar o‘zgardi, ayrim kasalliklarning sababi kimyoviy zaharlar, degan qarashlar paydo bo‘lishiga qaramasdan, bu kamchilikni tug‘ma nuqson, deb qabul qilish odamlarga mushkul 159 edi. Insonlarni, embrion har qanday zaharli moddalardan mustahkam himoyada, degan fikrdan qaytarish amri mahol edi. 38 II Jaxon Urushidan keyin zamonaviy epidemiologiya fani turli madaniy, ijtimoiy- iqtisodiy, dietologik va kasbiy-texnik vositalarning homilaga to‘g‘ridan-tog‘ri ta’siri haqidagi faktlarni oshkor qila boshladi. Shu bilan birga yo‘ldoshning himoya xususiyatlari ham oshkor bo‘ldi. Shunday bo‘lishiga qaramasdan, tibbiyot texnologiyasida keskin burilish hosil bo‘lishiga, ya’ni 1960-yillar boshidagi talidamid balosini keltirib chiqarishida sabab bo‘ldi, endilikda homilani yo‘ldosh zararli moddalar yutib yuborishdan saqlaydi, degan fikr shubha ostida qoldi. Epidemiya xuruj qilganida, rivojlanish toksikologiyasi zamonaviy toksikologiyaning yangi bo‘limi sifatida yuzaga keldi va homilalar ustida turli dori va kimyoviy moddalarni sinovdan o‘tkazib, 1950-yillargacha kuzatilmagan qator tajribalar uchun imkoniyat yaratib berdi. Erishilgan qator yutuqlarga qaramasdan, inson biologiyasidagi qator savollar, mutaxassislar tomonidan yanada ko‘proq tadqiqotlar olib borish va tajribalar o‘tkazish zarurati borligini va bularga erishish uchun qator vazifalarni qo‘ydi. Bu bobda biz homilada kimyoviy zaharlanish bilan bog‘liq bo‘lgan bir qator asosiy tushunchalarni o‘rganib chiqamiz. Download 5.6 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|