O’zbekiston respublikasi veterinariya va chorvachilikni rivojlantirish qo’mitasi

Yog‘siz sut. Yog‘i olinmagan sutni separatsiyalashda uni yog‘siz sut (yog‘siz 
qismi) va qaymoqga (yog‘li qism) ajralishi sodir bo‘ladi. Yog‘siz sut yog‘i olinmagan 
sutdan yuqori miqdordagi yog‘sizlantirilgan quruq sut qoldig‘ini (YoQSQ) mavjud 
bo‘lishi bilan farqlanadi va uning zichligi 1030-1035 kg/m
3 
ni tashkil qiladi.
Ayron. Ayron, sariyog‘ ishlab chiqarish, qaymoqni kuvlash bosqichlarida yoki 
separatsiyalashda xosil bo‘ladi va qaymoqni kuvlanmaydigan suyuq qismini tashkil 
qiladi. Ayronda sut yog‘i yaxshi dispergirlangan xolatda bo‘lib, yog‘ shariklarining ko‘p 
qismi 1 mkm dan mayda o‘lchamga ega. Ayron oqsilida yog‘i olinmagan sut oqsillarining 
deyarli barcha fraksiyalari mavjud bo‘lib, jumladan almashinmaydigan aminokislotalar 
to‘plamiga ega. Ayronni zichligi 1030-1033 kg/m
3
ni tashkil qiladi. Quyidagi ayron 
turlari farqlanadi: 
- sariyog‘ni, davriy (I) va uzluksiz (II) sariyog‘ ajratgichlarda qaymoqni kuvlash 
(QK) usulida ishlab chiqarishda olingan ayron; 
- sariyog‘ni, yuqori yog‘li qaymoqni o‘zgartirish (YuYoQO‘) usulida (III) ishlab 
chiqarishda olingan ayron
Komponentlar 
Ayron 
I 
II 
III 
Quruq moddalar 
9,1 
9,1 
8,8 
jumladan: 
Oqsil 
3,2 
3,2 
2,9 
Sut yog‘i 
0,5 
0,7 
0,5 
Laktoza 
4,7 
4,7 
4,8 
Mineral moddalar 
0,7 
0,7 
0,6 

---

Sut zardobi. Sut zardobi pishloq, tvorog va kazein ishlab chiqarishdagi qo‘shimcha 
mahsulot hisoblanadi. Ishlab chiqarilayotgan mahsulot turiga bog‘liq holda pishloq osti, 
tvorog va kazein zardobi olinadi.
Pishloq, tvorog va kazein ishlab chiqarish jarayonida sut zardobiga sutning 50 % 
quruq moddalari o‘tadi. Sut asosiy komponentlarining sut zardobiga o‘tish darajasi 
asosan ularni zarrachalari o‘lchami bilan belgilanadi
Komponentlar 
Zarrachalar 
o‘lchami, nm 
Sut komponentlarini 
zardobga o‘tish darajasi, 
% 
Sut yog‘i 
1000-5000 
6,3-12,4 
Oqsil: 
Kazein 
100-200 
21,4-25,1 
Albumin 
15-50 
91-100 
Globulin 
25-50 
90-100 
Laktoza 
1-1,5 
88-99,3 
Mineral tuzlar
0,2-2 
61,8-88,5 
Quruq moddalar 
- 
49,2-50,7 
Sut zardobini tarkibi va xususiyatlari asosiy mahsulot ko‘rinishi va uni olish 
texnologiyasi xususiyatlari bilan belgilanadi
Ko‘rsatkichlar 
Sut zardobi 
Pishloq osti 
tvorogli 
kazeinli 
Quruq moddalar miqdori, % 
4,5-7,2 
4,2-7,4 
4,5-7,5 
Jumladan: 
Laktoza 
3,9-4,9 
3,2-5,1 
3,5-5,2 
azotli moddalar 
0,5-1,1 
0,5-1,4 
0,5-1,5 
mineral moddalar 
0,3-0,8 
0,5-0,8 
0,3-0,9 
Sut yog‘i 
0,2-0,5 
0,05-0,4 
0,02-0,1 
Kislotaligi, 
0
T 
15-25 
50-85 
50-120 
Sut zardobi quruq moddalarini asosiy komponenti laktoza hisoblanib, 70 % dan 
ko‘proq miqdorda mavjud. 
Sut zardobining oqsilli azotli birikmalari tarkibi jadvalda keltirilgan

---

Oqsillar fraksiyalari 
Miqdori, % 
Izoelektrik 
nuqta, rN 
Denaturatsiya 
harorati, 
0
S 
Laktoalbuminli 
0,4-0,5 
v-laktoglobulin A 
5,2 
75-110 
v- laktoglobulin V 
5,1 
60-95 
v-laktoglobulin (A+V) 
5,3 
60-95 
v- laktoglobulin S 
5,33 
60-90 
Zardob albumini 
4,7 
60-95 
Laktoglobulinli
0,06-0,08 
Evglobulin 
6 
75-90 
Psevdoglobulin 
5,6 
75-90 
Proteozopentonlar
0,06-0,18 
5,3 
70-100 
Zardob oqsillari arginin, gistidin, metionin, lizin, treonin, triptofan va leysinning 
qo‘shimcha manbalari xisoblanadi. Bu esa ularni organizm tomonidan strukturaviy 
almashinuv, asosan jigar oqsillarini regeneratsiya qilish, qon gemoglobini va plazmasini 
xosil bo‘lishida foydalaniladigan to‘laqonli oqsillarga tegishli deb asoslashga imkon 
beradi. 
Tuzli pishloq osti zardobda osh tuzi miqdori 0,5-2,3 % ni tashkil qiladi. Sut 
zardobini zichligi 1022-1027 kg/m
3
.