Oziq-ovqat kimyosi

Oqsillarning eruvchanligi 
Bajarish texnikasi. Probirkaga 2 tomchi tuxum oqsili va 20 
tomchi suv quyilib, aralashtiriladi. Bunda tuxum albumini eriydi, 
globulin esa cho‘kmaga tushadi. Boshqa probirkaga 2 tomchi tuxum 
oqsili va 20 tomchi 5 % li natriy xlorid eritmasi quyiladi. Kuzatilgan 
natijalar 8-jadvalga qayd etiladi. 

---

188 
8-jadval 
Oqsillarning eruvchanligini kuzatish natijalari 
Oqsilning 
nomi 
Suv 
5 % li natriy xlorid 
eritmasi 
Cho‘kmaning hosil 
bo‘lishi (-,+) 
 
Oqsillarni ajratish, tozalash va kimyoviy tarkibini tekshirish 
Nazariy qism 
1. Oqsillar tavsifi. 
2. Oqsillarning o‘ziga xos xossalari. 
3. Oqsillarni fraksiyali ajratish va tozalash usullari. 
 
Oqsillarning kimyoviy tarkibini o‘rganish uchun ularni toza holda 
ajratib olish kerak. 
Hozirgi kunda bir necha minglab oddiy va murakkab oqsillar toza 
holda olinishi mumkin. Oqsillar bir-biridan va oqsilmas moddalardan 
molekula o‘lchami, eruvchanligi, zaryadi, tanlab bog‘lanish xossalariga 
ko‘ra ajratiladi va tozalanadi.
 
Amalda kerakli xossalari bilan qiziqish uyg‘otgan oqsil (masalan, 
fermentlar – katalitik faolliklari bo‘yicha) bir necha usullar yordamida 
tozalab olinadi va shularning ichidan eng maqbuli tanlanadi. 
Ajratishning har bir bosqichida umumiy oqsil miqdorini aniqlash uning
tozalik darajasini o‘rnatish imkonini beradi. 
Oqsillarni quyi (kichik) molekulyar birikmalardan ajratish dializ 
yoki yarim o‘tkazgich membrana orqali ultrafiltrlash yo‘li bilan amalga 
oshiriladi. Dializ usulida tozalash yarim o‘tkazgich membrananing 
kolloid zarrachalarni o‘tkazmasligiga asoslangan. Quyi molekulyar 
birikmalarning zarrachalari esa parda orqali yaxshi o‘tadi. Oqsil 
zarrachalari katta o‘lchamga ega bo‘lganligi uchun membrana orqali o‘ta 
olmaydi. Shuning uchun ham oqsillarni quyi molekulyar birikmalardan 
tozalashda dializ usuli keng ko‘lamda qo‘llaniladi. Oddiy dializator 
vazifasini oqova (oqib turadigan) suvli stakanga tushirilgan sellofandan 
tayyorlangan xaltacha o‘ynashi mumkin. Oqsil eritmasi xaltachaga 
solinadi va suvga tushiriladi. Bunda shakarlar, tuz molekulalari 
membrana vazifasini bajaradigan sellofan orqali suvga oson o‘tib, 
xaltachada faqat oqsilning kolloid eritmasi qoladi. 

---

189 
Oqsillarni ajratishda gel-filtrlash (molekula o‘lchami bo‘yicha), 
ion 
almashinish 
xromatografiyasi 
(umumiy 
zaryaddagi 
farqga 
asoslangan holda), yupqa qavat xromatografiyasi, elektroforez 
(molekulalarning elektr maydonidagi harakati tezligi bo‘yicha), afin 
xromatografiyasi (ko‘pgina oqsillar uchun xarakterli bo‘lgan spesifik 
kimyoviy guruhlarga o‘ta moyillikka asoslangan) usullari qo‘llaniladi. 
Yupqa qavat xromatografiyasi moddaning u yoki bu adsorbentda 
adsorblanish 
(sirtida 
yutilish) 
xossasi 
va 
aralashadigan 
ikki 
suyuqliklarda turlicha eruvchanligiga asoslangan.
Erituvchilardan biri suv, ikkinchisi esa suv bilan qisman 
aralashadigan organik erituvchi bilan to‘yingan aralashmadir. Suvli faza 
harakatsiz, organik erituvchi esa harakatdagi faza vazifasini o‘taydi. 
Harakatsiz faza vazifasini suv bug‘lariga to‘yingan sorbent o‘ynaydi. 
Sorbent suv bug‘lariga to‘yinishi uchun u yuqori namlikdagi kameraga 
joylashtiriladi. 
Xromatogrammalarda aminokislotalarni identifikatsiyalash uchun 
ular tarkibiga kiruvchi va nishon uchun xromatogrammaga tomizilgan 
aminokislota 
ishlatiladi. 
Aminokislotaning 
berilgan 
erituvchilar 
aralashmasidagi harakat tezligi doimiy bo‘lib, 
f
R
bilan belgilanadi: