Proffessor Hamidov Hojiakbar Hamidovich Ernazarov Shermuxammat Eshbekovich Raxmonov Bahodir Mirzaevich

Qoraqalpoq xonligi tashkil topishi. XVII asr boshlarida no`g’oylarni 
Volga va YOyiq daryolari bo`ylariga bostirib kelgan jung’or (qalmoq)lar tor-mor 
etgach, No`g’oylar Qrimga ko`chib ketishga majbur bo`lganlar. Qoraqalpoqlar esa 
Orol va Sirdaryo bo`ylariga kelib o`rnashadi. Qoraqalpoqlar ijtimoiy hayotida 
biylar va botirlar (harbiylar boshlig’i) muhim o`rin tutganlar. Qoraqalpoq 
urug’lariga Biylar boshchilik qilib, ular qo`shni xalqlar bilan munosabatda o`z 
urug’i yoki qabilasi nomidan vakil sifatida qatnashgan.
Qoraqalpoqlar XVI - XVII asrlarda goh Buxoro xonligiga, goh Qozoq 
xonligiga tobe bo`lganlar. Sirdaryo bo`yida yashovchi qoraqalpoqlar XVIII asr 
boshida birlashishga harakat qilganlar. Birlashish jarayoniga Sig’noq va Jonkent 
singari 
qadimiy 
qo`rg’on-shaharlar tayanch bo`lgan. Qoraqalpoqlarning 
birlashuvida Kuchukxon, Taburchak va G’oyib Sultonlar muhim rol 
o`ynaganlar. Sirdaryobo`yi qoraqalpoqlari 1714 yil Eshmuhammad (Eshimxon) 

---

203 
boshchiligida Qoraqalpoq xonligiga birlashtirilgan. Bu davlat Sirdaryo quyi 
oqimi, Volga bo`yi jung’orlari, Boshqird ulusi va Kichik juz qozoq xonliklari bilan 
chegaradosh bo`lgan.
Jung’orlar 1723 yil bostirib kelib Sirdaryoning o`rta qismini egallagach, 
qoraqalpoqlar 2 guruhga bo`linib ko`chishga majbur bo`ldi: 1) Sirdaryo yuqori 
oqimi - Toshkent tomonga; 2) Sirdaryo quyi oqimiga borib joylashdi. Ular shartli 
ravishda «yuqori qoraqalpoqlar», «quyi qoraqalpoqlar»ga bo`linib ketdi. Quyi 
qoraqalpoqlar Sirdaryo va Amudaryo orasidagi bo`sh yotgan erlarga ham 
o`rnashib, Quvondaryodan suv chiqarib, dehqonchilik bilan shug’ullandilar.
Qoraqalpoqlar Rossiya bilan munosabat o`rnatib, yaqinlashishga: 1) 
Rossiya bilan savdoni yo`lga qo`yishdan manfaatdorlik. 2) jung’orlarning 
hujumidan himoyalanish zarurati sabab bo`lgan. Qozoq xoni Abulxayrxon 
Peterburgga 1726 yil jo`natgan elchilari tarkibida qoraqalpoqlar ham bor edi. 
Rossiya ham bunga javoban Abulxayrxon huziriga 1731 yil o`z elchisi 
M.Tevkelevni jo`natadi. Muzokaralar natijasida Kichik juz va Quyi qoraqalpoqlar 
Rossiya fuqaroligiga qabul qilindi. Qoraqalpoqlarning Rossiyaga emas, Kichik juz 
xonligiga yasoq to`lashi tan olindi. Rossiya fuqaroligiga qabul qilinishi ularni 
Nodirshoh hujumidan saqlab qoldi.