Proffessor Hamidov Hojiakbar Hamidovich Ernazarov Shermuxammat Eshbekovich Raxmonov Bahodir Mirzaevich

XVIII-XIX asrlarda qoraqalpoq adabiyoti 
Yozma adabiyot qoraqalpoqlarda XVIII asrdan boshlab shakllandi va 
rivojlana bordi. XVIII-XIX asr birinchi yarmida qoraqalpoq adabiyotining ko`plab 
namoyandalari ijod qildi.
Jiyen Jirov (1730-1784) baxshi va hajvchi shoir edi. U «Hoy yigitlar, 
yigitlar», “Yuragimda ko`p dog’im» kabi she’rlarida jamiyatdagi nohaqliklarni, 
hukmron tabaqalar zulmini fosh etadi. Qozoq xoni Abulxayrdan engilan 
qoraqalpoqlarning ko`chishlari guvohi bo`lgan shoir «Darbadar el» dostonini 
yozdi, unda qoraqalpoqlarning mashaqqatli davri tarixini bayon etgan. Sirdaryo 
bo`ylaridagi qoraqalpoqlarning bir qismi Toshkent atrofiga (Chirchiq bo`ylariga); 
boshqa qismi Qizilqum orqali Xorazmga (Orol janubiga) ko`chib ketganlar. J.Jirov 
baxshi sifatida «Qirqqiz», «Alpomish» kabi dostonlarni kuylagan. 
Kunxo`ja Ibrohim (1799-1880) qoraqalpoqlarning ko`zga ko`ringan 
vakillaridan biri. Shoirning «O`roqchilar», «Cho`ponlar», «El bilan» kabi 
she’rlarida Xiva xonligiga tobe bo`lib qolgan qoraqalpoqlarning og’ir, erksiz 
hayotini tasvirlaydi, hukmron tabaqalar kirdikorlarini fosh etadi.
Ajiniyoz Qo`siboy o`g’li (1824-1878) (taxallusi Zevar) qoraqalpoq 
xalqining atoqli shoirlaridan biri. Mo`ynoqdagi eski maktabda va Xivadagi 
SHerg’ozixon madrasasida o`qib, ilm oldi. Uning «Bo`zatov» dostoni 
qoraqalpoqlarning boshqa yurtlarga ko`chishi haqida. Ajiniyozdan 100 dan ortiq 
she’r va dostonlar meros qolgan. 1999 yil Ajiniyoz tavalludining 175 yilligi 
munosabati bilan Nukus shahrida Ajiniyoz maydoni barpo etilib, unga haykal 
o`rnatildi.

---

209 
Berdaq (1827-1900) (ismi Berdimurod Qarg’aboy o`g’li) qoraqalpoq xalqi 
adabiyotining asoschisi. Berdaq ovul maktabida va madrasada tahsil ko`rgan, 18-
19 yoshidan she’r aytib, 25 yoshida tanilgan. Uning «Bo`lgan emas», «Umrim», 
“Soliq” kabi she’rlarida xalqning og’ir hayoti, Xiva xoni va amaldorlari zulmiga 
qarshi norozilik aks etgan. «O`g’limga», «Ahmoq bo`lma», «Xalq uchun» 
she’rlarida yoshlarni vatanni sevishga, ma’rifatni egallashga, xalq uchun jonni 
ayamaslikka chaqirdi.
Berdaq xon zulmiga qarshi kurashgan xalq qahramonlari haqida 
«Omongeldi», «Oydo`stbiy», «Ernazarbiy» kabi tarixiy asarlar yozgan. Uning 
«Avlodlar» asari tarixiy voqealar solnomasi bo`lib, xalqlarning kelib chiqishi, 
qoraqalpoqlarning turkiy xalqlar bilan aloqasi, hayotidagi umumiylik bayon 
etilgan. Berdaqning «Ernazarbiy» dostonida Xiva xonligi zulmiga qarshi 
ko`tarilgan isyon aks ettirilgan. Berdaq tavalludining 170 yilligi 1998 yil 
nishonlandi, unga Toshkentda va tug’ilgan joyi - Bo`zatovda byust, Nukusda 
haykal qo`yildi. 
Tayanch so`zlar: Qo`ng’irot, Xo`jayli, Mang’it, CHimboy, “Qirqqiz”,
«Omongeldi», «Oydo`stbiy», «Ernazarbiy». 

---

210