Proffessor Hamidov Hojiakbar Hamidovich Ernazarov Shermuxammat Eshbekovich Raxmonov Bahodir Mirzaevich

Parokandalik. Movarounnaxrda 1469-1501 yy. Abu Saidning vorislari: 
Sulton Axmad (1469-1494), Sulton Maxmud (1494-1495), Sulton Mahmudning 
o`g’li Sulton Ali (1498-1500) hukmronlik qilgan. Biroq tarqoqlik avj olib 
Movarounnahr ko`p viloyatlarga bo`linib ketadi. YUrt boshiga tashvishlar 
tushganda so`fiy Xoja Ubaydulloh Ahror jonbozlik ko`rsatgan. Hirot hokimi 
Abulqosim Bobur 1454 yil Samarqandni qamal qilganda Xoja Ahror raqiblarni 
yarashtirdi.
Sulton Husayn va Navoiy. Sulton Husayn Boyqaro Amudaryoning 
janubidagi erlarga hukmron bo`lib Xuroson, Xorazm, sharqiy va shimoliy Eron 
viloyatlarini birlashtirgan edi. Sulton Husayn davrida temuriy shahzodalarning 
boshboshdoqligiga qaramay u Temuriylarning so`nggi yirik hukmdori bo`lib, 40 
yil hukmronligi davrida xo`jalik va madaniyat yuksaldi. Xurosonning ravnaq 
topishida Sulton Husayn bilan birga Alisher Navoiyning ham xizmati katta bo`ldi. 
Alisher Navoiy 1441 yil Hirotda tug’ilgan, ota-bobosi temuriylar saroyida xizmat 

---

129 
qilgan. Husayn va Alisher bir maktabda o`qib, Abulqosim Bobur xizmatida 
bo`lgan.
Abulqosim Bobur vafotidan so`ng Husayn va Alisher 12 yil boshqa-boshqa 
shaharlarda yashaydi. Husayn avval Xorazmda, so`ng Xurosonning Obivard, Niso, 
Mashhad viloyatlarida kuch to`plab Abu Saidga qarshi isyonlar ko`taradi. Alisher 
Navoiy bu yillarda Mashhad va Hirotda o`qiydi, shoir sifatida shuhrat qozonadi.
Navoi va Husaynning yaqin munosabati sababli Abu Saidda Navoiyga 
nisbatan adovat kuchaygach Navoiy Samarqandga ko`chadi. U Samarqandda 
falsafa, mantiq, huquq, arab tili, adabiyot va poetika bilimdoni Fazlulloh Abulays 
Samarqandiydan saboq oladi. Sulton Husayn 1469 yil Hirotni egallagach, Navoiy 
dastlab muhrdorlik lavozimiga, keyin vazir etib tayinlaydi.
Bosh vazir Navoiyning saroydan, hatto poytaxtdan uzoqlashishiga: 
suyurg’ol tartibiga asoslangan bu davlatda: 1) viloyat hukmdorlari, hatto valiahdlar 
Badiuzzamon va Muzaffar Husayn Mirzo isyonlari. 2) zulm tufayli Hirot va 
viloyatlarda xalq qo`zg’olonlari ko`tarilishi. 3) saroy ma’murlari fitnasi avj olishi 
edi. Temuriylar davlati XV asrning 2-yarmidagi beqaror siyosiy vaziyat tufayli 
inqirozga yuz tutdi.
Tayanch so`zlar: Xalil Sulton, Pirmuhammad,
Abdullatif, Abu Said, Sulton 
Axmad, Sulton Maxmud, Sulton Ali,
Abulqosim Bobur, Husayn Boyqaro, 
Badiuzzamon, Muzaffar Husayn, Xoja Ahror. Alisher Navoiy.