QàràQàlpàQ tIlI 0-klàss uShÍn SàBàqlÍq Qàràqàlpàqstàn Respublikàsı Xàlıq bilimlendiriw ministrligi tàstıyıqlàǵàn nókiS «Bilim» 2017 Qàràqàlpàq tili

12-shšnš®šw.
Oqıń. Mazmunın aytıp beriń. Gáplerdiń qaysı stilde 
jazılǵanın túsindiriń. 
Ataqlı qaraqalpaq shayırı Berdaq Ǵarǵabay ulı XIX ásirde 
jasadı. Ol kóplegen kórkem, ólmes shıǵarmalardı dóretti. Onıń 
jazǵan shıǵarmaların pútkil qaraqalpaq xalqı súyip oqıydı. Berdaqtıń 
shıǵarmaları basqa xalıqlardıń tillerine de awdarılǵan. Mısalı, onıń 
qosıqları bir toplam bolıp orıs tiline awdarıldı. 
Berdaq hámme waqıt zulımlıqqa qarsı gúresken. Ol xalıq ushın 
xızmet etken. Xalıq ta onı súygen hám húrmet etken. 
Qaraqalpaq tilin úyreniw ushın Berdaq dóretken shıǵarmalardı 
tereń úyreniw jáne jaqsı biliw kerek. 
13-shšnš®šw.
Úzindini stillik ózgesheliklerin bayanlawı, sóz tańlawı 
boyınsha sıpatlama beriń, qaysı stilde jazılǵanın anıqlań. 
– Meni tanıysań ba? — dedim men kúle shıray menen. Betime 
tigilip qarap, azıraq otırdı da ol:
– Birewge usataman, biraq ol emessiz ǵoy, — dedi qara kózi tı-
nıq suwday móldirep turıp. Kimge usatasań?
– Biziń awılda burın Erpolat degen bar edi, soǵan usataman. 
– Ol qayda?
– Márdikarǵa aydalıp ketip edi, óli-tirisin bilmeymen. 
– Onda sol Erpolat — men. 
– Aytbay aǵam qashan keledi?
– Ol jaqında keledi. 
(M. Daribaev)
Kórkem ádebiyat stili. Ádebiy tildiń stillik rawajlanıwınıń 
eń áhmiyetlileriniń biri — kórkem ádebiyat stili. Kórkem shı-
ǵarma ushın til hámme waqıt tiykarǵı derek bolıp tabıladı. 
Kórkem ádebiyat turmıstıń barlıq tárepin, bizdi qorshap turǵan 

---

26
haqıyqatlıqtı kórkem obrazlar arqalı biziń sanamızǵa jetkizedi. 
Sonlıqtan, kórkem shıǵarmalarda xalıq tiliniń hárbir sózi, sóz 
dizbekleri puqta tańlanıp, orınlı paydalanıladı. 
Kórkem ádebiyat stiliniń ádebiy til stilleriniń basqa túrlerine 
qaraǵanda ózine tán ózgeshelikleri bar. Kórkem shıǵarmalardaǵı 
leksikalıq baylıqlar hám grammatikalıq qurallar onıń syujeti 
hám obrazlılıǵına ılayıq keń qollanıladı. Turmıstıń hámme 
tárepine — tábiyat kórinislerine, adamlarǵa, haywanat hám janlı 
maqluqlarǵa, jámiyetlik-siyasiy hám ekonomikaǵa, úrp-ádet t.b. 
tarawlarına qatnaslı bolǵan sózler, sóz dizbekleri, onıń tiykarǵı 
súwretlew materialı boladı. Kórkem ádebiyat stiliniń ózine tán 
ózgesheligi onıń janrlıq túrlerine baylanıslı. Hárbir janrdıń 
ózine tán kórkemlik ózgesheligi boladı. Máselen, poetikalıq 
shıǵarmalarda, olardıń stillik ózgesheligine, dawıs ırǵaǵınıń 
birgelkiligine ılayıq qatarlardaǵı sózlerdiń buwın sanların, hárbir 
qatardaǵı eń sońǵı sózdiń birgelkili bolıp keliwi talap etiledi. 
Prozalıq shıǵarmalarda onıń tematikasına, tariyxıy dáwirine, 
syujetine hám obraz jasaw ózgesheliklerine baylanıslı xalıq 
tiliniń bay leksikasınan — tariyxıy sózler, arxaizmler, dialektlik 
sózler, sintaksislik konstrukciyalarınan keń paydalanıladı. 
Kórkem ádebiyat stilinde obraz jasaw ushın tildiń kórkem 
súwretlew quralları hám stillik figuralar — epitet, metafora, 
metonimiya, teńew, sinekdoxa, giperbola, kórkem tákirar, in-
versiya, antiteza, ellipsis t.b. keń qollanıladı. 
14-shšnš®šw.
«Tuwılǵan úlke haqqında» degen qosıqtı oqıń. Qosıqtıń 
stillik ózgesheligine dıqqat awdarıń hám qısqasha syujetlik mazmunın aytıp 
beriń.