25-dars. SON VA UNING USLUBIY
XUSUSIYAТLARI
Dars maqsadi: son va uning uslubiy xususiyatlari bo‘yicha talabalarda
bilim hamda ko‘nikma hosil qilish.
R e j a:
* Son haqida ma’lumot.
* Sonning tuzilishi va ma’no turlari.
* Qo‘shma sonlarda sonlar tartibi.
1-topshiriq. Тarjimayi holingizni yozing. Qanday sonlardan
foydalanganingizni ayting.
2-topshiriq. Bir soniga -ta, -tadan, -inchi qo‘shimchalarini
qo‘shing va ularning ma’nolarini tushuntiring.
Sanaluvchi predmetlarning miqdorini, son-sanog‘ini, tartibini
bildirgan so‘z turkumlari son deyiladi. Sonlar necha? qancha,
nechta? nechanchi? qancha? so‘roqlariga javob bo‘ladi. Masalan, o‘n,
ikki, besh; o‘nta kitob, o‘ninchi sinf, o‘ntadan olma, uchala kishi kabi.
Hozirgi o‘zbek tilida predmetning miqdorini, son-sanog‘ini
ifodalash
uchun ko‘proq yigirma uchta sondan foydalaniladi. Bulardan to‘qqiztasi
birlik sonlar:
bir, ikki, uch, to‘rt, besh, olti, yetti, sakkiz, to‘qqiz; to‘qqiztasi
o‘nlik sonlar:
o‘n, yigirma, o‘ttiz, qirq, ellik, oltmish, yetmish, sakson,
to‘qson; beshtasi yuzlik, minglik va yuqori sonlarni bildiradi:
yuz, ming,
million, milliard. Bu sonlarning barchasi miqdorga egalik ma’nosini
ifodalovchilar sifatida «
nol»ga zidlanadi. Nol
son miqdorga ega emaslikni
bildiradi. Qolgan sonlar birlik sonlarning o‘nlik songa qo‘shiluvidan
(o‘n
bir, yigirma besh, to‘qson to‘qqiz), shuningdek, yuzlik va o‘ndan yuqori son
oldidan birlik, o‘nlik
sonlarning keltirilishidan (bir yuz ellik ming, to‘qqiz
milliard ikki yuz million, o‘n bir ming besh yuz) hosil bo‘ladi.
Sonlar ma’nosiga ko‘ra sanoq so‘zlar,
tartib sonlar, jamlovchi sonlar,
dona sonlar,
taqsim sonlar, chama sonlarga bo‘linadi. Sonning ma’no
turlarini quyidagi chizmada ko‘ring.
