Siz o‘tgan o‘quv yilida «Hozirgi o‘zbek adabiy tili» predmeti, hozirgi

24-dars. SIFAТ DARAJALARI VA
SIFAТ YASOVCHI QO‘SHIMCHALARNING

---

USLUBIY XUSUSIYAТLARI
 
24.1. SIFAТ DARAJALARINING USLUBIY
XUSUSIYAТLARI 
Dars maqsadi: sifat darajalaridan o‘rinli foydalanish ko‘nikmasini hosil 
qilish. 
R e j a:
* Sifatlarda belgining darajalanishi haqida.
* Sifatlarda belgining darajalanishini ifodalovchi 
vositalar. 
Тopshiriq. Qora sifati bildirgan rangning turli darajalarini va ular 
qanday ifodalanishini ko‘rsating (kuchsiz, kuchli). 
Sifatlar belgini to‘g‘ridan to‘g‘ri (oq, ko‘k kabi) yoki bir belgini 
qiyoslab, darajalab ko‘rsatishi ham mumkin. Masalan, ko‘kish, ko‘kimtir, 
ko‘m-ko‘k, to‘q ko‘k, och ko‘k va boshq. Bulardan ko‘k belgini to‘g‘ridan 
to‘g‘ri ifodalab uning me’yorda ekanligini; ko‘kish, ko‘kimtir, ko‘k 
belgining me’yordan kam ekanligini, ko‘klik haqidagi tasavvurimizga 
yetmaganligini, ko‘m-ko‘k, to‘q ko‘k sifatlari esa belgining me’yordan ortiq, 
kuchli ekanligini bildiradi. 
Odatda, sifatlarning uch darajasi ajratiladi: a) oddiy daraja; 
b) orttirma daraja; d) ozaytirma daraja. 
Belgining ortiq-kamlik munosabati ifodalanmaydigan sifatlar oddiy 
darajadagi sifatlar sanaladi. Bunday sifatlarda maxsus daraja hosil qiluvchi 
vosita bo‘lmaydi. Shirin, go‘zal, oq, qora singari sifatlar oddiy darajaga 
mansubdir. 
Belgining mo‘ljaldan ortiqligini, kuchliligini bildirgan sifatlar orttirma 
darajadagi sifatlar hisoblanadi. 
Bunday sifatlar 1. Oddiy darajadagi sifatlarning birinchi bo‘g‘inidagi 
oxirgi undoshning m yoki p undoshiga almashtirib yoki shunday undosh 
qo‘shib sifat oldidan takrorlash orqali: ko‘m-ko‘k; sariq — sap-sariq, qizil 
— qiр-qizil kabi; 
2. Тarkibidagi birinchi yoki ikkinchi unlini cho‘zish yo‘li bilan: achchiq 
— a:chchiq, uzun — u:zun; chiroyli — chiro:yli kabi; 

---

3. Sifat oldidan juda, g‘oyat, nihoyatda, behad singari so‘zlarni qo‘shish 
yo‘li bilan: yaxshi-juda (behad, g‘oyat, nihoyatda) yaxshi kabi. 
Belgining mo‘ljaldan kamligini, kuchsizligini ifodalaydigan sifatlar 
ozaytirma darajadagi sifatlar hisoblanadi. 
Bunday sifatlar quyidagi yo‘llar bilan hosil qilinadi: 1) sifat oldidan sal, 
picha, ozgina, xiyol, biroz kabi so‘zlarni keltirish yo‘li bilan: to‘la — sal 
to‘la, achchiq — ozgina achchiq; 2) sifat oxiriga — roq, — (i)sh, (i)mtir 
qo‘shimchalarini qo‘shish orqali: sariq— sariqroq (sarg‘ish, sarg‘imtir) 
kabi. 
Bular ichida — roq qo‘shimchasi biroz, sal, ba’zan nim, och so‘zlari 
bilan sinonim bo‘lib keladi. Shuning uchun ularni ko‘pincha birining 
o‘rnida ikkinchisini qo‘llash mumkin bo‘ladi. Masalan, qizilroq — sal qizil, 
biroz qizil, och qizil kabi.